گزارش نشست سیاست خارجی قطر در شرایط نوین منطقه‌ای (با تأکید بر جنگ غزه و روابط با جمهوری اسلامی ایران)
نشست تخصصی «سیاست خارجی قطر در شرایط نوین منطقه‌ای با تأکید بر جنگ غزه و روابط با جمهوری اسلامی ایران» از سوی گروه پژوهشی مطالعات منطقه‌ای پژوهشکده مطالعات سیاسی، روابط بین‌الملل و حقوق، 27 دی ماه 1402 در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد. در این نشست دکتر حسن احمدیان، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران و دکتر حمیدرضا دهقانی‌پوده، سفیر سابق جمهوری اسلامی ایران در قطر نظرها و ایده‌های خود را مطرح کردند.
در ابتدای این نشست دکتر محمدعلی فتح‌الهی، رئیس پژوهشکده مطالعات سیاسی، روابط بین‌الملل و حقوق، دکتر علی اکبر اسدی، مدیر نشست به ارائه مقدمه‌ای در خصوص وضعیت جدید منطقه‌ای پس از عملیات طوفان‌الاقصی و جنگ غزه و تأثیرات آن بر بازیگران غرب آسیا پرداخت و سپس سخنرانان مدعو به ارائه نظرات و دیدگاه‌های خود در خصوص سیاست خارجی قطر در شرایط نوین منطقه‌ای پرداختند.
اهداف کلان قطر در سطح راهبردی
دکتر حسن احمدیان به عنوان سخنران نخست نشست ابتدا به اهداف کلان قطر در سطح راهبردی از جمله تضمین بقاء و ماندگاری اشاره کرد، سپس نقش‌های مختلف این کشور را در عرصه منطقه‌ای و بین‌المللی تبیین کرد. ازجمله نقش‌های مورد اشاره در این خصوص دستیابی به جایگاهی کلیدی در روابط با قدرت‌های بزرگ و میانجی‌گری در بحران‌های منطقه‌ای و بین‌المللی است. این کشور ازجمله با میانجی‌گری در صدد شناسایی بین‌المللی به‌عنوان بازیگری برجسته است و دوحه در بسیاری از میانجیگری‌ها منافع خاصی را دنبال نکرده است. تقویت و بهره‌گیری از ارتباطات شخصی با رهبران جهان و ارائه بسته‌های مالی از جمله سازوکارهایی است که رهبران قطر از آنها برای پیشبرد اهداف و تقویت کارکردهای سیاست خارجی استفاده می‌کنند. نقش دیگر قطر به نوع ارتباط با اسلام سیاسی مربوط است و یکی از مباحث مهم نوع ارتباط قطر با جریان اخوان المسلمین محسوب می‌شود. در این راستا گرایش قطر به اخوان به معنی حمایت کامل از این جریان نیست و عمدتاً به معنی جهت‌دهی به آن و استفاده از آن برای ایفای نقش منطقه‌ای است. چرا که در کنار این موضوع نقش قومی و ملی‌گرایانه قطر در عرصه عربی نیز مهم تلقی می‌شود.
عضو هیأت علمی دانشگاه تهران در بخش دیگری از سخنرانی خود به تبیین سیاست خارجی قطر در خصوص مسئله فلسطین پرداخت و آن را به دو دوره قبل و بعد از سال 2006 تقسیم‌بندی کرد. از نظر وی قطر تا قبل از سال 2006 حامی سیاسی و مالی تشکیلات خودگردان فلسطینی بود و در کنفرانس مادرید و روند اسلو مشارکت داشت، اما بعد از سال 2006 با تشدید اختلافات داخلی فلسطین و قدرت‌گیری حماس، این کشور به حامی مالی حماس تبدیل شد. قطر در جنگ اخیر غزه نقش میانجی‌گری را بر عهده گرفت و فعالیت‌های الجزیره نیز در پررنگ‌تر کردن روند جنگ و هزینه‌های آن نقش مهمی داشته و دارد. قطر با میزبانی از دفتر سیاسی حماس و ارتباطات با اسرائیل، با پیشنهاد میانجی‌گری از سوی آمریکا مواجه شده به پیشبرد این نقش می‌پردازد. با این‌حال می‌توان گفت، نقش میانجی‌گرانه قطر زیر سقف اراده آمریکا عمل می‌کند و کنش مستقل قطر آستانه مشخصی دارد.
روابط قطر با جمهوری اسلامی ایران
دکتر احمدیان در خصوص روابط قطر با جمهوری اسلامی ایران به تبیین مسائل و عرصه‌های مختلف مناسبات دو کشور و سطوح دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی پرداخت که ازجمله به مدیریت میدان گازی مشترک بین دو کشور، کاهش فشارهای عربستان و میانجی‌گری‌های دوحه بین تهران و واشنگتن مربوط می‌شود. با این‌حال محاصره قطر از سوی عربستان و متحدین آن در سال 2017 و حمایت‌های ایران از قطر در این مقطع باعث ایجاد تغییراتی مهم در سیاست‌های قطر در خصوص ایران شد و می‌توان رویکرد و روابط قطر با ایران را به دو مقطع قبل و بعد از بحران سال 2017 تقسیم کرد. در دوره قبل از 2017 روابطی بدون تنش بین دو کشور وجود داشت، اما تغییراتی جدی نیز در روابط رخ نمی‌داد و شکلی از موازنه‌گری با سویه انفعالی توصیف اصلی روابط دوحه با تهران بود. بعد از این سال موازنه‌گرایی فعالانه در روابط قطر با ایران شروع و دوره‌ای طلایی برای مناسبات ایجاد شد. در این بحران ایران به مفری برای اقتصاد قطر تبدیل شد و با شکل‌گیری ارتباطات ویژه، نگاه به ایران و برادران عرب از سوی دوحه تغییر کرد، لذا در حالی‌که در دوره قبل روابط ارزش تاکتیکی داشت، در مقطع پس از 2017 مناسبات بین دو کشور ارزش راهبردی پیدا کرد.
تبیین جهت‌گیری‌ها، چالش‌ها و موفقیت‌های قطر در عرصه سیاست خارجی
دکتر حمیدرضا دهقانی‌پوده به عنوان سخنران دوم نشست به تبیین جهت‌گیری‌ها، تغییرات، چالش‌ها و موفقیت‌های قطر در عرصه سیاست خارجی پرداخت. به اعتقاد وی قطر موفقیت را در تعامل با دنیا تعریف می‌کند و به‌خصوص برای تعامل و همکاری با آمریکا برنامه‌ریزی کرده است. با این‌حال در بحران سال 2017 این امکان وجود داشت که قطر یکی از بزرگترین ضربات خود را از آمریکا دریافت کند و اگر حمایت‌های ایران، ترکیه و برخی از عناصر داخلی در آمریکا وجود نداشت، این ضربه محقق می‌شد، لذا اولین مؤلفه سیاست خارجی قطر، توسعه تعاملات با جهان و ایفای سیاستی فعالانه و مشارکتی و برعهده گرفتن نقش‌هایی خاص در عرصه بین‌المللی است. قطر از سال 2017 در برخی سیاست‌های خود تجدیدنظر کرد و دریافت که صرف میزبانی از پایگاه نظامی آمریکا در این کشور برای کسب امنیت کفایت نمی‌کند و باز هم ممکن است تهدیداتی علیه امنیت ملی این کشور شکل بگیرد، بنابراین سیاست افزایش تعامل با آمریکا را در پیش گرفت و از جمله با تقویت لابی در این کشور باز هم به آمریکایی‌ها پناه برد.
سفیر سابق جمهوری اسلامی ایران در قطر در بخش دیگری از سخنان خود به تبیین تغییر و تحولات سیاست خارجی قطر در دهه های اخیر پرداخت و گفت: تغییرات جدی در سیاست خارجی قطر از زمان به‌قدرت رسیدن شیخ‌حمد در سال 1995 آغاز شد و این کشور به شکل‌های مختلف در جهت تقویت ابزارها و افزایش نقش منطقه‌ای و بین‌المللی تلاش کرد. تأسیس شبکه تلویزیونی الجزیره در سال 1996، راه‌اندازی هواپیمایی قطر، ایفای نقش‌های میانجی‌گری از جمله بین طالبان افغانستان و آمریکا و تبدیل‌شدن به کانونی برای صدور گاز از جمله تلاش‌های رهبران قطر برای ابزارسازی بوده است. انجام سرمایه‌گذاری‌های مختلف با بهره مندی از صندوق سرمایه‌گذاری قطر با بیش از 500 میلیارد دلار ذخیره ارزی، میزبانی از جام جهانی فوتبال 2022، تبدیل شدن به مرکز رسانه‌ای و پیشبرد فعالیت‌های علمی و آموزشی نیز از دیگر فعالیت‌ها و موفقیت‌های قطر بوده است. با این تلاش‌ها، قطر بسترها و ظرفیت‌های مهمی را برای نقش‌آفرینی منطقه‌ای و بین‌المللی ایجاد کرده و ضمن تعامل با غرب، پذیرای چنین نقشی شده است.
در انتهای جلسه حاضران در جلسه به ارائه برخی دیدگاه‌ها و طرح پرسش‌هایی پرداختند./پایان
نظر شما :