یادداشت دکتر اجاق به مناسبت روز جهانی ارتباطات
فناوری‌های اطلاعاتی ـ ارتباطی برای استقلال سالمندی
سیده زهرا اجاق
عضو هیأت علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و ارتباطات
27 اردیبهشت برابر با 17 می روز جهانی ارتباطات دوربرد (مخابرات) و جامعه اطلاعاتی است که در ایران هم بزرگ داشته می‌شود. انجمن مربوطه هر سال مضمون خاصی را برای این روز معرفی می‌کند که امسال «فناوری‌های دیجیتال برای سالمندان و سالمندی سالم» را برگزیده است با هدف نشان دادن اهمیت فناوری‌های ارتباطی ـ اطلاعاتی در زیست انسانها و افزایش آگاهی از نقش این فناوری‌ها در زندگی.
فناوری‌های دیجیتال به شیوه‌های مختلف می‌توانند موجب تجربه سالمندی و پیری توام با سلامتی شوند. یعنی به افراد پیر و سالمندان کمک می‌کنند تا هم روابطشان را حفظ کنند یا توسعه دهند؛ و هم به آنان کمک می‌کنند تا از نظر جسمی، احساسی و مالی مستقل باشند. مثلاً یک شخص پیر با استفاده از وسایل یا نصب اپها و گجت‌های خاص (مانند مانیتورها، ساعت مچی، تلفن هوشمند و...) می‌تواند وضعیت سلامت خود را دائماً کنترل کند. هدف اصلی از توسعه این فناوری‌ها افزایش استقلال یا کمک به حفظ استقلال سالمندان است. درواقع، وجود این امکان برای پیران و سالمندان که برای انجام کارهایشان از استقلال برخوردار باشند، «سالمندی سالم» نامیده می‌شود و اکنون متخصصان رشته‌های مختلف از جمله ارتباطات اجتماعی، مهندسی‌های مختلف کامپیوتر، هوش مصنوعی، اینترنت اشیاء، جامعه‌شناسی، روانشناسی، مددکاری، پزشکی و بهداشت در همکاری و هم‌افزایی با یکدیگر در فرایند فراهم ساختن چنین امکانی برای سالمندان با میانجیگری فناوری‌های مختلف همکاری می‌کنند.
داشتن دوره سالمندی سالم آرزوی بزرگ، مهم و خوبی است. کسانی که این دوره را تجربه کرده‌اند یا می‌کنند درک خوبی از شرایط دارند و اینکه در فرهنگ ما رایج شده که بزرگترها به جوانان جملاتی همچون «الهی پیر شی» یا «خدا هیچ کس را از دست و پا نیندازد» می‌گویند، حاکی از آرزوی داشتن عمر دراز توام با استقلال و سلامتی برای آنان است. این موضوع در شرایط معاصر که جوامع به سمت میان‌سالی و سالمندی پیش میروند، اهمیت بیشتری یافته است. تحولات جمعیتی ایران حاکی از این است که ایران در آستانه ورود به میان‌سالی است و پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهند تا سال 1430 خورشیدی 25 درصد جمعیت ایران سال‌خورده باشند. در سطح جهانی هم پیش‌بینی می‌شود که تا سال 2050، 16 درصد جمعیت جهان بیش از 65 سال، سن داشته باشند. کنار هم گذاشتن این ارقام در کنار سن امید به زندگی معنادارتر می‌شود. سال 1399 معاون وزیر بهداشت اعلام کرد که سن امید به زندگی در ایران 76 سال است (درگاه صندوق بازنشستگی کشوری، 1400).
اگرچه داشتن سالمندی سالم نیازمند طی کردن دوره‌های کودکی و جوانی سالم و به ویژه برآورده شدن نیازهای اساسی همچون اشتغال و ازدواج است، اما یکی از نتایج تحولات جمعیتی، افزایش هزینه‌های درمان و انتظارات بیمه‌ای این گروه سنی است. سیاستگذاری در جهت برآوردن نیازهای جوانان امروز و پاسخگویی به نیازهای سالمندان کنونی باید هم‌راستا با هزینه‌کرد پژوهشی و صرف بودجه‌های تحقیق و توسعه برای آگاه‌سازی جامعه، شناخت، مطالعه، طراحی و ساخت یا حداقل خرید و عرضه این ابزارها، و آموزش و توانمندکردن سالمندان برای استفاده از این وسایل و اپها باشد.
ایجاد شرایط اجتماعی و محیطی مناسب که به سالمندان امکان دهد تا استقلال عملکرد خود را در این دوره از زندگیشان حفظ کنند، یکی از رویکردهای مهم و پیشرو معاصر است. ویژگی‌های سالمندی سالم عبارتند از: حفظ قابلیت حرکت و توانایی جابجایی، استقلال در برآوردن نیازهای اساسی، یادگیری، تصمیم‌سازی و حفظ روابط قبل، ایجاد روابط جدید، و بودن در اجتماع. برخی از ابزارها اساساً برای برآوردن نیازها و خواسته‌های افراد سالمند ایجاد شده‌اند و ژروفناوری (Gerontechnology) نام دارند. این ابزارها از دهه 1990 میلادی تولید و به سالمندان کمک می‌کنند تا کارهای شناختی یا جسمی روزمره خود را انجام دهند؛ مانند فناوری‌های کمکی هوشمند (Intelligent Assistive Technologies (IAT)) که به افراد مبتلا به دمنس یا سایر مشکلات شناختی کمک می‌کنند تا زندگی را با مشکلات کمتری سپری کنند. برخی از فناوری‌ها هم کمک خاصی نمی‌کنند و تنها اطلاعات لازم و مورد نیاز را ارائه می‌دهند، مانند ابزارهای مانیتورینگ شخصی یا ابزارهای اندازه‌گیری وضعیت‌های فیزیکی ـ شناختی مانند ضربان قلب، مصرف کالری، گام‌شمار، زمان واکنش، ردیابی و.... در ایران سلامت همراه از جمله فناوری‌های این نوع است.
در پایان توصیه می‌شود که با توجه به همین میزان فناوری‌های اطلاعاتی ـ ارتباطی در دسترس، هر کدام از ما نسبت به معرفی و آموزش حداقل یکی از این فناوری‌ها یا قابلیت‌های گوشی هوشمند به سالمندان پیرامون خود کمک کنیم تا زندگی شادتری داشته باشند. تجربه زندگی در دوره همه‌گیری کووید ـ 19 ، همه ما از جمله سالمندان را با ظرفیت‌های این فناوری‌ها بیشتر آشنا ساخت. آموزش و یاددادن عملی نحوه استفاده از همین فناوری‌های در دسترس به سالمندان، می‌تواند در افزایش استقلال آنها نقش حداقل اندکی داشته باشد.
منابع:
درگاه صندوق بازنشستگی کشوری (1400)، پیوند سن بازنشستگی با سن امید به زندگی، قابل دسترسی در: https://www.cspf.ir/18595/
نظر شما :