گزارش همایش ملی استاد مطهری و مطالعات قرآنی معاصر

انجمن ایرانی مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی با همکاری پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و بنیاد علمی پژوهشی شهید مطهری، در روز ۱۲ اردیبهشت مصادف با شهادت استاد مرتضی مطهری اقدام به برگزاری همایشی ملی با عنوان «استاد مطهری و مطالعات قرآنی معاصر» کرد. مراسم افتتاحیه این همایش با حضور دکتر علی مطهری فرزند استاد مطهری و حجه الاسلام و المسلمین مصطفی رستمی، رئیس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها و جناب استاد حجه الاسلام دکتر مهدوی راد، دانشیار پردیس فارابی دانشگاه تهران برگزار شد.
در ابتدا دکتر حسینعلی قبادی، رئیس پژوهشگاه، ضمن عرض خیر مقدم به میهمانان این همایش از ویژگی های بارز شخصیتی و علمی استاد مطهری سخن گفت و به یکی از ویژگی های بسیار مهم استاد که کمتر به آن پرداخته شده است اشاره کرد.
دکتر قبادی گفت: استاد از ذهنی مسأله مند برخوردار بود و تنها در یکی از آثارش به بیست مسأله اشاره کرده است و سایر آثار ایشان نیز به همین کیفیت هستند. وی به عنوان نمونه به کتاب «داستان راستان» استاد اشاره کرد و گفت: استاد در این کتاب قصد دارد مسائل جامعه را حل کند تا نسل آینده را به کارآمدی اسلام در آن روزگار باورمند سازد.

در ادامه دکتر فروغ پارسا، رئیس انجمن ایرانی و مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی، شهید مطهری را یکی از نخستین طلایه‌داران نهضت امام خمینی (ره) برشمرد که در طول حیات طیبه خود، نشان دادند از نظریه امام خمینی (ره) در ضرورت حرکت تربیتی و فرهنگی برای پیروزی سیاسی، تبعیت می‌کنند.
دکتر پارسا شهید مطهری را یکی از مهم ترین و تاثیرگذارترین اندیشمند تاریخ تشیع در عصر حاضر معرفی کرد و گفت: استاد مطهری در کنار فعالیت های مستمر و گسترده خود در حوزه‌های علمی روابط گسترده‌ای نیز با گروه‌های سیاسی مطرح داشتند و ایده عدم تفکیک دیانت و سیاست در سیره‌ی عملی ایشان واضح است. وی تصریح کرد: بحث در مورد اندیشه های فلسفی و کلامی و فقهی شهید مطهری پیش از این در همایش‌های مختلف مورد بررسی قرار گرفته، اما اندیشه های قرآنی ایشان کمتر مورد بررسی قرار گرفته است.
دکتر پارسا در ادامه بیان کرد: علاوه بر آثار قرآنی استاد مطهری، دیگر آثار ایشان نیز بر محور آموزه های قرآن تألیف شده و در واقع شهید مطهری به وسعت قلمرو دین و هماهنگی دین و دنیا اعتقاد داشتند و در آثار خودشان از نظریه دین حداکثری بر پایه آیات قرآنی دفاع می کردند. استاد به جّد به این مسأله اعتقاد داشتند که انسان در همه ادوار تاریخ به دین نیاز دارد و در همین رابطه است که بحث احیای اندیشه دینی را مطرح کردند، و شخصاً به ضرورت تحوّل معرفت دینی و عرضه¬ی دین متناسب با مقتضیات دوران-های مختلف باور داشتند و البته مهمترین دغدغه استاد مطهری در این عرصه توجه به خلوص دین و عدم التقاط با دیگر مکاتب بود.
دکتر پارسا مهمترین نظریه استاد در مورد قرآن را بحث امکان و ضرورت فهم آن دانست و گفت: آثار استاد نشان می‌دهد که ایشان با دقت خاصی مسئله امکان فهم، ضرورت و مبانی فهم و نیز سطوح معانی قرآن را مطرح می‌کنند. برخی این تلقی را دارند که دیدگاه‌های ایشان، شباهت‌هایی با هرمنوتیک مدرن دارد امّا به اعتقاد پارسا، ویژگی کم بدیل شهید مطهری به مثابه یک عالم دینی عصر پهلوی دوم یعنی ۵۰ سال پیش، اهمیت دادن به پرسش های نسل جوان و پرسش های عصری و احساس مسئولیت در پاسخ گویی به آنها بود چنانکه راهکار عمده استاد در پاسخ به نیازهای جامعه نیز اعتبار عقل در کنار قرآن و اجتهاد پویا بود.
در بخش بعدی نشست سیدهدایت جلیلی، دبیر علمی همایش به ارایه گزارشی از این همایش پرداخت و مؤلفه ها و هدف از برگزاری همایش را تبیین کرد و گفت: اولین مؤلفه ای که تلاش کردیم مورد توجه باشد، جنبه ای از شخصیت استاد مطهری بود که کمتر مورد کاوش قرار گرفته بود. اینکه مطهری را می‌توانیم یک مفسر و قرآن‌پژوه بدانیم چه اینکه بسیاری از افراد، قرآن‌پژوه هستند، بدون اینکه عنوان مفسر را داشته باشند و استاد مطهری گرچه عنوانش مفسر یا استاد مطالعات قرآنی نبوده، اما به جد می‌توان ایشان را یک مفسر و قرآن‌پژوه دانست. حتی می‌توانیم ادعا کنیم که زیست فکری و وجودی وی، چالش بر سر تفسیر قرآن و متن بوده است. مؤلفه دیگری که دکتر جلیلی در ادامه سخنان خود به آن اشاره کرد، عبور از رویکردهای خطابی و تبلیغی و ترویجی بود. وی گفت: در واقع ما سعی کردیم که گام را در فضای تحلیلی و یا انتقاد برداریم که خود نوعی تأسی از سیره فکری و علمی استاد مطهری است.
دکتر جلیلی در پایان سخنان خود بر این نکته تأکید کرد: ما سعی کردیم جریان اندیشه و تفکر را به این سمت ببریم تا همانگونه که استاد مطهری با سنت فکری خود و با اندیشه‌های روزگار خود مواجهه تحلیلی انتقادی دارد، ما هم همین کار را با آثار و میراث ایشان داشته باشیم.

دکتر علی مطهری، نائب رئیس مجلس شورای اسلامی مهمان ویژه این همایش بودند که مطالب ارزنده ای درباره استاد مطرح کردند. به اعتقاد دکتر مطهری؛ روش فکری استاد برگرفته از حکمت متعالیه است و قرآن دراین روش فکری جایگاه ویژه‌ای دارد و از ویژگی‌های شهید مطهری این است که ایشان هیچ‌وقت فلسفه‌زده نشد و به اصطلاح تعصب فرقه‌ای و یا گروهی پیدا نکرد. همانطور که هیچ‌‌وقت عرفان‌زده و کلام‌زده هم نشد. چون روح علمی داشتند و به دنبال کشف حقیقت بودند.
مطهری بیان کرد: شهید مطهری در همه موارد چه فلسفی چه تاریخی از قرآن استفاده می کرده اند یعنی حتی وقتی می‌خواستند ماتریالیسم تاریخی را رد کنند، در نهایت از قرآن استفاده می‌کردند. دکتر مطهری همچنین در مورد نحوه برخورد استاد با افراطیون شیعه و سنی تصریح کردند که شهید مطهری نحوه برخورد با قرآن و عترت، از جانب افراطیون شیعه و سنی را نقد می‌کردند چه آنکه قرآن و عترت عدل هم هستند و هریک بدون دیگری مفید و کارساز نخواهد بود. ایشان در بخش دیگری از سخنان خود در باره آثار قرآنی شهید مطهری و مجموعه ای که با عنوان آشنایی با قرآن در مجلدات ۱۶ گانه منتشر شده توضیحات مفصلی دادند.

حجه الاسلام مصطفی رستمی، رئیس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها دیگر سخنران بخش افتتاحیه همایش بودند و در تبیین شخصیت استاد گفت؛ شهید مطهری کسی بود که دست به جهاد علمی زد و هرکجا انحرافی وجود داشت با آن مبارزه کرد چنان که مبارزه با ناسیونالیسم به معنای غلط آن و مبارزه با التقاط در قالب‌های مختلف و مبارزه با تحجر و غلو در قالب‌های مختلف در شمار فعالیتهای ارزنده ایشان است. امام راحل نیز در پیام خود اشاره کردند که آنها شخص مطهری را شهید کردند اما شخصیت علمی او همواره وجود خواهد داشت.
در ادامه حجهالاسلام محمدعلی مهدوی راد، عضو هیئت علمی گروه قرآن و حدیث پردیس فارابی دانشگاه تهران سخنرانی کرد. مهدوی راد گفت: به نظر می‌رسد که شانزده جلد یاداشت‌های استاد برای سوژه‌هایی که در اختیار می‌گذارد و جهت‌هایی که می‌دهد سودمندتر از دیگر مکتوبات است و به همه جامعه علمی که استاد را دوست دارند، توصیه می‌کنم که یکبار هم که شده این یاداشت‌ها را بخوانند. بن‌مایه‌هایی از سخنرانی‌ها در همین یاداشت‌هاست. وی تصریح کرد: باید ببینیم سهم امروز ما از مطهری چیست؟ یکی از دوستان در تلویزیون می‌گفت که پروژه مطهری پایان یافته و تمام شده است و می‌گفت چه کسی حاضر است به این صراحت که مطهری حرف می‌زند، حرف بزند و با آن صراحت با خرافات مبارزه کند؟ بنابراین اگر کسی بخواهد مصداق عمل صالح باشد، در هر مرحله‌ای اولین مسئله‌ای که باید مورد توجه قرار دهد این است که زمان‌شناس باشد. از زمان‌شناسی غافلیم و سهم مطهری برای جامعه امروز این است که به این نکته توجه کنیم. همچنین حریت و آزادگی را باید از ایشان یاد گرفت. غیرت دینی و استوارگویی هم از ویژگی‌های مطهری بود که امروز مهم است. در بخش دوم همایش، مقالات برگزیده از سوی سخنرانان مختلفی از دانشگاه های ایران در چهار محور؛ اندیشه های استاد مطهری و بازاندیشی در مباحث علوم قرآنی، استاد مطهری و گفتگوی مطالعات قرآنی و علوم انسانی، استاد مطهری و تحول اندیشه‌ی دینی، استاد مطهری و رویکردهای تفسیری معاصر ارائه شد که مورد استقبال حاضران قرار گرفت.

همایش ملی «استاد مطهری و مطالعات قرآنی معاصر» برگزار شد + تصاویر