زنان و مسئله نظم اجتماعی/ یادداشت دکتر سمیه توحیدلو

یکی از ویژگی‌های بارز جامعه ایرانی که آمیخته با سنت و قواعد شریعت نیز بوده، تأکید بر نظم‌است. در جامعه سنتی همیشه یک نظم جریان دارد. نظمی که می‌تواند عادلانه باشد یا نباشد و گروه‌های مختلف اجتماعی در آن احساس رضایت داشته باشند یا نه. تاریخ را که ورق می‌زنیم و به مباحثات مختلف شکل گرفته در دل آن نظر می‌کنیم با این واقعیت مواجه می‌شویم که نظم مستقر در جامعه ایرانی همواره به‌گونه‌ای بوده که از هر تغییر به هرج و مرج یاد کرده است. سنت ما و بخش زیادی از رسائل و اندرزنامه‌های نخبگان ایرانی مملو از دستوراتی است که این نظم مستقر را تداوم می‌بخشد و سعی دارد عواملی که این نظم را برهم می‌زنند نقد کنند.

به‌نظر می‌رسد بخش بزرگی از این نظم روی دسته‌بندی‌های اجتماعی سوار است. از مهم‌ترین دسته‌بندی‌هایی که نظم‌آفرین بوده مسئله زن و مرد است. انبوه قواعد هنجاری و دستورهای دینی برای نظم‌دادن و تمایز‌آفرینی بین این دو جنس وجود داشته است. جنسیت قانونگذار و شرایط اجتماعی هم به‌گونه‌ای بوده که بار بزرگ این نظم بر دوش زنانی افتاده که از صحنه‌های اجتماعی و میادین اثربخشی دور بوده‌اند. نظم مستقری که ریشه در سنت ایرانی دارد و حتی تفاسیر از دین را نیز با خود همراه کرده است، تغییرات نقشی و جایگاهی زن را به بهانه این برهم‌ریختگی و از دست رفتن نظم نمی‌پذیرد. می‌شود از آغازین مواجهه‌های جامعه ایرانی با مدرنیته این ماجرا را به وضوح دید. در صدر مسائلی که نظم را از بین می‌برده‌اند مسائل زنان بوده است. از حق تحصیل و رأی دادن تا حضور اجتماعی و اشتغال و... در تاریخ ما با کشاکش بسیار و مقاومت‌های علنی روبه‌رو بوده است. هرچند که به مرور تغییرات زیادی رخ داده و نظم مستقر سنتی عقب‌نشینی‌هایی کرده و نظم جدید را پذیرفته اما همچنان همان مقاومت‌های تاریخی درباره جایگاه اجتماعی زنان، از ترس از دست‌رفتن نظم مستقر وجود داشته است.

جریانات تاریخی در ایران و حتی در دیگر نقاط جهان نشان می‌دهد که سخت‌ترین مراحل‌گذار از نظم گذشته به نظم نوین همیشه مسائل زنان بوده است و البته همان تاریخ نشان داده است که هرچند تغییرات به‌تدریج انجام شده اما به واقع این تغییرات محقق شدنی است. نمی‌شود در انتظار روز زن و روز مادر نشست اما به نقش‌های اجتماعی زنان و مسائل اجتماعی آنها نیندیشید. نمی‌توان از مطالبه تغییر در جایگاه زنان و حقوق زنان سخن نگفت. هرچند که در نخستین قدم این مطالبه‌ها درافتادن با نظم سنتی سخت به‌نظر برسد.

لینک دسترسی: http://newspaper.hamshahri.org/id/8868