گزارش نشست طرح وارهای برای تاریخ کاوی در سپهر قرآن
عصر روز چهارشنبه 7 مهر ماه،نشستی با عنوان «تاریخ در قرآن» (طرح‌واره‌ای برای تاریخ کاوی درسپهر قرآن) با حضور حجت‌الاسلام محسن الویری عضو هیئت‌علمی دانشگاه باقرالعلوم (ع) در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار گردید. در این نشست که به همت پژوهشکده مطالعات قرآنی و با همکاری انجمن ایرانی مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی برگزار شد،جمعی از اساتید و پژوهشگران حوزه های مطالعات قرآنی و تاریخ شرکت داشتند.
در ابتدای بحث دکتر الویری به ذکر پیوندهای قرآن و تاریخ پرداخت و گفت: قرآن و دانش تاریخ به گونههایی مختلف با هم پیوند خوردهاند. از یک سو قرآن برای اثبات اصالت نمایاندن درونمایههای خود، باید از دانش تاریخ یاری گیرد و از سوی دیگر دانش تاریخ نیز به ویژه در رویکردی بومی میتواند به مدد آموزههای قرآنی فربهی یابد. ایشان در ادامه گفت: وقتی از رابطه قرآن و تاریخ سخن میگوییم، پهنهای گسترده از تعامل بین این دو دانش در برابر ما رخ مینمایاند که میتوان آن را به چند بخش تقسیم کرد.
نخستین بخش، سودمندیهای تاریخ برای قرآن است که در این چند محور قابل گزارش است: اثبات اصالت قرآن، نقد نظریه تاریخمندی قرآن، تاریخگذاری قرآن، تاریخ قرآن، رابطه بینامتنی قرآن با کتب آسمانی پیشین، فهم درونمایههای قرآن و سیر تاریخی تفسیر قرآن .
دکتر الویری سپس به اهمیت آگاهی از دادههای تاریخی قرآن برای هر نوع پژوهش مرتبط با پیوندهای تاریخ و قرآن اشاره کرد و گفت: پژوهش در تمامی زمینههای تعامل تاریخ و قرآن و یا سودمندیهای هر یک از این دو برای دیگر، وابسته به آگاهی از انواع دادههای مرتبط با تاریخ در قرآن است. هر کس که داعیه نوآوری در این زمینه داشته باشد و هر که بخواهد این نوآوریها را داوری کند، باید به خوبی از جایگاه و گونههای اطلاعات تاریخی در قرآن آگاهی داشته باشد.
ایشان در ادامه به جایگاه تاریخ در قرآن و مسألهبودگی آن اشاره نمود و گفت: در باره جایگاه تاریخ در قرآن، توجه به سه نکته ضروری است:
1. مسألهبودگی تاریخ در قرآن؛ که با نگاهی هر چند اجمالی به قرآن درمییابیم که تاریخ یکی از "مسأله"های مورد اهتمام قرآن است و قرآن به مثابه متولی هدایت و رشد مردم به سیاست "ایجاد توجه به تاریخ" توجه خاصی داشته است.2. نام سورههای قرآن؛ که نشاندهنده ذهنیت متمایل به تاریخ مسلمانان و برجسته دیدن مسائل تاریخی در آن است.3. تشویق مستقیم به مطالعه تاریخ و 4.حجم وسیع آیات مربوط به تاریخ در قرآن و تنوع مباحث آن، به گونهای که برخی بر این باورند حدود سه پنجم قرآن را مباحث تاریخی تشکیل میدهد و گزارش این آیات موضوع بحث امروز ماست.
دکتر الویری سپس به گونههای مباحث تاریخی قرآن اشاره کرد و گفت: مباحث تاریخی قرآن در دو کلان محور قانونمندیها ورویدادها میگنجد، این دو کلانمحور الزاما همان دو شاخه فلسفه تاریخ یعنی فلسفه نظری تاریخ و فلسفه انتقادی تاریخ نیست، ولی بیتردید همپوشانیهایی با آن دارد.
همچنین رویدادهای تاریخی در قرآن، کلانمحور دیگری است که خود شامل شاخه های فرعی اقوام و گروهها، اخبار سرزمینهای گوناگون و شخصیتهای ستوده و نکوهیده میشود.
ایشان در پایان سخنان خود را با پیشنهاداتی به پایان برد و گفت:
ضرورت اجرای طرحهای پژوهشی مشترک بین قرآنپژوهان و تاریخپژوهان : اجرای بخش قابل توجهی از زمینههای پژوهشی که نام برده شد، جز با همکاری قرآنپژوهان و تاریخپژوهان ممکن نیست، اکنون زمینه برای چنین همکاریهایی فراهم است و میتوان با رعایت اولویتها و در نظر گرفتن تواناییهای پژوهشگران طرحهای تحقیقاتی مشترکی را تعریف کرد. حتی اگر به عنوان گام نخست جلسات تدبر در آیات قرآن یعنی حلقههایی از قرآنپژوهان و تاریخپژوهان تشکیل شود و از ابتدای قرآن فقط آیات در جلسه خوانده شود و اعضای حلقه با مطالعه مختصری که قبلا داشتهاند در باره دلالتهای تاریخی آیه گفتگو کنند، بیتردید سیاههای بسیار بلند و شوقآفرین از موضوعات شایسته مطالعه و پژوهش به دست خواهد آمد.
امکانسنجی تدوین تفسیر تاریخی قرآن : مهمترین روشهای تفسیر قرآن از نظر نوع مواجهه با آیات بر سه نوع است: تفسیر ترتیبی ، تفسیر تنزیلی. و تفسیر موضوعی. به نظر میرسد تفسیر تاریخی قرآن گونهای خاص و متمایز از این انواع سه گانه است که طی آن سورهها بر اساس توالی زمانی رویداد تاریخی نظم مییابند و تفسیر میشوند. شاید بتوان تفسیر تاریخی را از مصادیق تفسیر موضوعی شمرد ولی در این حالت هم نباید از یاد برد که اگر سه پنجم آیات قرآن مربوط به تاریخ باشد عملا در این تفسیر موضوعی همه قرآن نظمی دوباره مییابد. تفسیر تاریخی قرآن بایستگیهای معرفتشناختی و روششناختی خود را دارد که باید به تدریج مدون شود.
نظر شما :