گزارش نشست «بوم ایرانی، پژوهشهای دیریناقلیم در باستانشناسی»
نشست بوم ایرانی، پژوهشهای دیریناقلیم در باستانشناسی با سخنرانی دکتر مهسا ویسی و دکتر مهری اکبری و به دبیری علمی دکتر شاهین آریامنش و با حضور دکتر بابک شیخ بیکلو اسلام و دکتر احمد چایچی امیرخیز نویسندگان کتاب پژوهشهای دیریناقلیم در مطالعات باستانشناسی، یکشنبه 30 آذرماه 1404 در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.
دگرگونیهای آبوهوایی نقش پررنگی در سرنگونی حکومتها داشته است
دکتر شاهین آریامنش دبیر علمی نشست در آغاز با اشاره به اهمیت پژوهشهای دیریناقلیم در باستانشناسی گفت: گوردن چایلد در سال 1951 نظریه واحه خود را در کتاب «انسان خود را میسازد» بیان کرد و با بهرهگیری از تغییرات اقلیمی چنین گفت که پس از عصر یخبندان، گروههای انسانی و جانوران پیرامون چند واحه پر آب گرد هم آمدند و این کنار هم بودن، و نیاز انسان به منبع غذایی به کشاورزی و اهلی کردن جانوران انجامید. از پس چایلد، رابرت بریدوود که علاقهمند به مباحث مربوط به آغاز کشاورزی بود به نقد دیدگاه چایلد پرداخت و گفت که تاکنون سه دوره یخبندان با دوران طولانی گرم بین آنها رخ داده است، پس چرا چنین تحولی در مرحلههای پیشین رخ نداده است.
وی افزود: لوییس بینفورد نیز در مقالههای با عنوان «انطباقهای پس از پلایستوسن» فرضیه خود را برپایه دگرگونی آبوهوایی و اقلیمی توضیح داد. بنابراین از همان آغاز، پژوهشگران در زمینۀ بیان نظریههای باستانشناسی تلاش میکردند تا از دگرگونی آبوهوایی و اقلیمی در پژوهشهایشان بهره ببرند و نشان بدهند که دگرگونیهای اقلیمی چه پیامدهایی را در زیست انسان به دنبال داشته است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ادامه داد: در سالهای بعد بهرهگیری از اطلاعات محیطی و بومشناسی در پژوهشها بیشتر شد چنانکه جولیان استیوارد نظریه دگرگونی فرهنگی را در سال 1955 مطرح کرد و از بومشناسی فرهنگی سخن گفت و بر این باور بود که فرهنگها با محیط جغرافیایی خود پیوند تنگاتنگی دارند و هر ناحیه جغرافیایی همچون کوه و رود و جنگلها تأثیر بسیاری در فرهنگها به جا میگذارند.
آریامنش در پایان گفت: پژوهشهای اقلیمی نشان داده است که دگرگونیهای آبوهوایی چگونه در جابهجایی آرام اقوام از یک سرزمین به سرزمینی دیگر یا هجوم خشن اقوام به دیگر سرزمینها، سرنگونی حکومتها و تغییر پایتخت دولتها نقش پررنگی داشته است که از سالهای دور تا به امروز نیز ادامه دارد. بنابراین پژوهشها در زمینه دگرگونی آبوهوایی و دیریناقلیم، دیدگاههای سنتی در این زمینهها را اصلاح میکند.
گذشته اقلیمی زمین کلیدی برای آینده ماست
در ادامه دکتر مهری اکبری سخنران این نشست گفت: دیرینآبوهواشناسی رویکردی نسبتاً جدید در دانش هواشناسی در ایران است که بیشتر تغییرات اقلیمی با نگاه به آینده است که دورههای آتی مدلسازی و شبیهسازی میشود تا بلکه بتوان برای شرایط پیش روی کشور برنامهریزی کرد. همه ما بهعنوان شهروند بهویژه در تابستان امسال موضوع گرمایش جهانی را در ایران با پوست و گوشت خودمان در حوزۀ خشکسالیهای اخیر و ناترازی انرژی لمس کردیم.
عضو هیئت علمی آبوهواشناسی دانشگاه خوارزمی افزود: موضوع پژوهشهای اقلیمشناسی در مطالعات باستانشناسی، رویکردی میانرشتهای تلقی میشود. همیشه یکی از گلایهها این است که پژوهشگران بهصورت جزیرهای کار میکنند، ولی ازآنجاکه مخاطره تغییر اقلیم زندگی بشر را در زمین نشانه گرفته و تهدید میکند، لزوم توجه به این حوزه از زاویه نگاههای رشتههای مختلف ضرورت دارد.
او ادامه داد: این کتاب ارزشمند که در هفت فصل منتشر شده، تلاش شده تا هم جنبه آموزشی و جنبه تحلیلی کتاب در زمینه دیریناقلیم در مطالعات باستانشناسی رعایت شود. فصلهای کتاب نظم منطقی دارد و از مطالعات پایه و مفاهیم دیرین آبوهواشناسی به سمت مطالعات منطقهای و انسانی رفته است.
این آبوهواشناس گفت: در این زمینه کتابهای زیادی منتشر نشده است و این کتاب ارزنده میتوانست به چهارچوبهای نظری معاصر بیشتر بپردازد. فصل ششم این کتاب فصل بسیار مهمی است چراکه ارتباط بین مسائل اقلیمشناسی را با دگرگشت انسان بررسی کرده است و مفهوم توان سازگاری را محور اصلی قرار داده است که ازاینرو نقطه قوت این کتاب است.
او افزود: گذشته اقلیمی زمین کلیدی برای ماست، برای آیندهای که عدم قطعیت در آن مشهود است. باتوجه به اینکه در جهان انکارکنندگان تغییر اقلیمی مثل رئیسجمهور ایالات متحده آمریکا وجود دارد، اساساً اقلیمشناسی دانشی است که با عدم قطعیت بسیاری مواجه است و این عدم قطعیت فرصتی را برای مطالعات اقلیمشناسی آینده و شبیهسازیهای آتی فراهم میکند که افرادی مثل دونالد ترامپ انکارکنندگان تغییر اقلیم باشند.
مطالعات دیریناقلیم در باستانشناسی ایران نهتنها رویکرد حاشیهای نیست بلکه ضرورت بهشمار میرود
دکتر مهسا ویسی دیگر سخنران این نشست گفت: دیریناقلیم در باستانشناسی در زمینه ظهور و فروپاشی تمدنها و تحلیل الگوی استقراری و تغییرات معیشتی و کشاورزی و دامداری و نیز بررسی مهاجرتها و تنشهای اجتماعی بهکار میرود. فلات ایران بهدلیل ناهمگنی توپوگرافی و نیز قرار گرفتن در مرز چند سامانه اقلیمی، یکی از پیچیدهترین چشماندازهای زیستمحیطی را در جهان باستان شکل داده است. تنوع شدید در الگوهای بارش نقش اساسی در شکلگیری الگوهای استقرار انسانی، شیوههای معیشت و تحولات فرهنگی بازی کرده است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ادامه داد: از این منظر مطالعات دیریناقلیم در باستانشناسی ایران نهتنها رویکرد حاشیهای نیست بلکه ضرورت کاملاً تحلیلی بهشمار میرود. در مطالعات باستانشناسی، اقلیم زمانی میتواند نقش داشته باشد که آن را در کنار سایر عوامل فرهنگی و اجتماعی و فناورانه ببینیم.
وی افزود: بسیاری از جوامع پیشاتاریخی و تاریخی ایران در دورههای ناپایداری اقلیمی از طریق برخی راهبردهای متنوع، سازگاری ایجاد کردهاند و به تداوم حیات خودشان ادامه دادهاند که میتوان به نظامهای پیچیده مدیریت آب بهخصوص در دوره تاریخی اشاره کرد که نقش پررنگتری در دوره ساسانی دارد.
ویسی گفت: تنوع الگوهای معیشتی و جابهجایی درونمنطقهای و انعطافپذیری در سازمان اجتماعی وجود داشته بیانگر کنشهای انسان در برابر محدودیتهای محیطی است. این تغییرات اقلیمی میتواند تسریعکننده برخی تحولات باشند.
اقلیم پایه و اساس همهچیز بهویژه در دوران پیش از تاریخ است
دکتر بابک شیخبیکلو اسلام نویسنده نخست این کتاب گفت: هدفم از نوشتن این کتاب نخست پرداختن به اقلیم و سپس دیریناقلیم بود تا دانشجویان باستانشناسی بهخوبی از این مباحث و سازوکارهای اقلیمی آگاه باشند. در مباحث مرتبط با باستانشناسی هیچ گونه مطالعه جدیدی در ایران وجود ندارد. از همان آغاز که وارد باستانشناسی شدم پی بردم که اقلیم بحث بسیار مهمی است که پژوهشگران به آن پرداختهاند و نشان میدهد که اقلیم چگونه بر جهانبینی انسان اثر داشته است.
دکتر احمد چایچی امیرخیز دیگر نویسنده کتاب گفت: موضوع این کتاب با رشتههای بسیاری ارتباط دارد و مهمترین مبحث این کتاب درباره نظریههای مختلف تغییرات اقلیمی به آن میشود تکیه کرد، الگوی پراکنش استقرارگاههاست که تغییرات اقلیمی چه نقشی در سکونت انسان دارد و ما سعی کردیم به مباحث مختلفی تاریخی در این زمینه بپردازیم.
دکتر سیروس نصرالهزاده رئیس پژوهشکده زبانشناسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در پایان گفت: امیدوارم که پژوهشهای باستانشناسی و اقلیمشناسی در زمینه مطالعات تحولات تاریخی شکل بگیرد و به فهم بیشتر این مباحث در ایران کمک کند. /پایان
ایتا
نظر شما :