گزارش نشست رونمایی، نقد و بررسی کتاب: «ساختارگرایی در اقتصاد توسعه و تحول ساختاری در اقتصاد ایران»

نشست رونمایی، نقد و بررسی کتاب: «ساختارگرایی در اقتصاد توسعه و تحول ساختاری در اقتصاد ایران»، به همت پژوهشکده اقتصاد 27 آبان‌ماه 1404 با حضور: دکتر سیدحسین میرجلیلی(نویسنده کتاب)، و ناقدان: دکتر سیدمحمدرضا امیری طهرانی‎زاده (دانشیار پژوهشکده اقتصاد پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)، دکتر امیرحسین مزینی (دانشیار پژوهشکده اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس) و دکتر محمدجواد شریف‌زاده (دانشیار و رئیس دانشکده معارف اسلامی و اقتصاد دانشگاه امام صادق (ع)) و همچنین دکتر نرگس اکبرپور روشن (استادیار پژوهشکده اقتصاد پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و مدیر نشست) در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد. 

در ابتدای این نشست، دبیر جلسه دکتر نرگس اکبرپور روشن، عضو هیأت علمی پژوهشکده اقتصاد در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ضمن تشکر از مهمانان و مدعوین حاضر در جلسه، با مروری خلاصه بر مباحث ساختارگرایی از مؤلف کتاب درخواست کرد تا در مورد کتاب تازه تألیف خود توضیحات لازم را ارائه کنند. 

نویسنده کتاب دکتر میرجلیلی، استاد تمام پژوهشکده اقتصاد در سخنان خود ساختارگرایی را دیدگاه اقتصاددانانی تعریف کرد که توسعه اقتصادی را به‎مثابه تحول ساختار از طریق مداخله دولت دانسته و به‎دنبال توسعه از درون هستند. در حالی‎که جریان اصلی اقتصاد، تفاوت ساختار اقتصادی کشورها را نادیده می‌گیرد، سیاست‌‎های پولی، مالی و ارزی می‌توانند برای تثبیت نوسانات اقتصادی و رسیدگی به آسیب‌پذیری‌های کلان استفاده شوند. سیاست‌های تحول ساختاری به‌دنبال تغییرات بنیادی در نحوه عملکرد اقتصاد است که شامل تغییراتی در فرایندهای سیاستگذاری، مقررات و نهادها است. مقصود از اصطلاح ساختار، سهم بخش‌های اقتصادی، ترکیب فعالیت‌های تولیدی، ساختار مالکیت عوامل تولید و ترکیب نهادهای اقتصادی است. بر خلاف سیاست‌های کلان اقتصادی، سیاست‌های تحول ساختاری به زمان نیاز دارد تا نتایج خود را نشان دهد. البته سیاست‌های ساختاری باید به‌صورت بسته سیاستی معرفی شده و در یک توالی مناسب دنبال شوند تا مؤثر واقع گردند. هدف سیاست‌های تحول ساختاری، اول: افزایش فعالیت‌های مولد در اقتصاد، دوم: بهبود کارایی تخصیص منابع، سوم: افزایش توان رشد بلندمدت اقتصاد، چهارم: کاهش شکنندگی بخش مالی، و پنجم: ارتقای کیفیت سیاستگذاری است. در این کتاب ابتدا تحول ساختاری از دیدگاه مکاتب ساختاری، نئوساختاری و ساختاری جدید در اقتصاد توسعه تبیین شده و سپس به تطبیق و ارزیابی آن پرداخته می‌شود. به‎دنبال آن توصیه‌‎های سیاستی جهت تحول ساختاری در اقتصاد ایران ارائه می‎شود.

دکتر طهرانی‏‌زاده، عضو هیأت علمی پژوهشکده اقتصاد در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی به‎عنوان اولین ناقد کتاب، مزیت کتاب را در هم‎افزایی نظریه و کاربرد، و همچنین مسأله‎مند بودن کتاب دانست. وی اظهار داشت انتظار می‎رود که کتاب به این پرسش پاسخ دهد که چرا ساختارگرایی مطرح شد و زمینه معرفتی و اجتماعی پیدایش آن چه بود؟ و چگونه ساختار، تحول پیدا می‎کند و پویایی دارد؟ پیشنهاد می‎شود کتاب با بخشی درباره هستی‏شناسی و روش‎شناسی تکمیل شود. در بخش کاربرد در اقتصاد ایران، به‌‎نظر می‎رسد ابتدا باید ساختارها در اقتصاد ایران مشخص شود و دلایل تحولات در ساختار بیان گردد. درواقع باید تبیین شود که چرا و چگونه تحولات ساختاری در ایران اتفاق افتاده و عملکرد سیاست‎های ساختاری در ایران چه بوده است؟ که در اینجا لازم است توصیه‎های سیاستی کاربردی‎تر شود. در این زمینه می‎توان از فرامطالعه استفاده کرد. سرانجام اینکه بهتر است در مقدمۀ کتاب، روابط میان فصول، روشن‎تر بیان شود.

دکتر مزینی، عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس به‎عنوان دومین ناقد کتاب، آن را پژوهشی ارزشمند دانست که جای خالی مطالعاتی در این زمینه را پر کرده است. وی بیان کرد که این متن می‎تواند شروع اقدامات در اقتصاد ایران برای اصلاح وضعیت اقتصادی باشد. به‎ویژه آنکه رویکردهای قبلی جواب نداده است و لذا این متن می‌تواند راهگشا باشد. این کتاب نسخه خوبی برای مسایل کنونی اقتصاد ایران است. نظام برنامه‎ریزی در ایران، نظام همه چیزخواه است و با چالش‎های موجود به نتیجه نمی‎رسد. شرایط کنونی اقتصاد ایران، اصلاحات ساختاری را می‎طلبد که در این کتاب هم بحث شده است و امید است که در سیاستگذاری‎ها استفاده شود. البته در متن کتاب موارد تکراری وجود دارد که می‎تواند پالایش شود. در مواردی نیز نیاز به تبیین بیشتر: مانند گام‎های شش‎گانه برای اجرای توصیه‎های اقتصاد ساختاری جدید در ایران و یا هزینه‎های اجرای اصلاحات ساختاری دارد. لازم است برخی توصیه‎های سیاستی، مصداقی شود و از حالت کلی و کیفی و هنجاری خارج و توضیح بیشتری درباره اقتصاد کلان ساختاری داده شود.

دکتر شریف‎زاده، عضو هیأت علمی دانشگاه امام صادق (ع) به‎عنوان ناقد سوم کتاب، مسایل و فضای فکری حاکم بر ساختارگرایان را مشابه به مسایل فعلی ایران دانست و اظهار داشت که بیماری‎شناسی اقتصاد ایران دارای شباهت زیادی با دیدگاه‎های تشخیصی ساختارگرایان دارد. به‎ویژه آن‎که آنان مسایل فرهنگی- اجتماعی را در کنار مسایل اقتصادی مد نظر داشتند و با طرح سیاست اجتماعی به‎دنبال حفظ انسجام اجتماعی در اصلاحات ساختاری بودند. نکته دیگر در زمینه مسأله بهینۀ دوم در این کتاب، حاکی از آن‎ است که یک راه واحد برای توسعه وجود ندارد. مسیر توسعه برگرفته از ساختار هر کشور برای رسیدن به بهینۀ دوم است. کتاب، دارای جداول مفیدی است و اطلاعات جالبی درباره مقایسه ساختارگرایی با نئوساختارگرایی و اقتصاد ساختاری جدید با سیاست‏های نئولیبرالیسم ارایه می‎کند و به ‎تجربۀ اجرای سیاست‎ها نیز اشاره دارد. به‎عنوان مثال، جداول کتاب مطرح می‎کند که شرکت‌های دولتی و خصوصی باید هم‎افزایی داشته باشند که تجربه ما در اقتصاد ایران نیز نشان داد که این هم‎افزایی نتایج خوبی داشته است و برخی واگذاری‎ها اگر بدون توجه صورت گیرد، خسارت‎بار بوده و یا منجر به تعطیلی فعالیت تولیدی شده است. نمونۀ موفق مؤسسات دولتی، بانک‎های اصل 44 بوده است که هیبریدی (دولت- بخش خصوصی) هستند. وی در نهایت پیشنهاد کرد که فصل مربوط به اقتصاد ایران در کتاب، تکمیل شده و یا جلد دوم کتاب حاضر در زمینه اقتصاد ایران باشد. 

در انتهای نشست، جلسه پرسش و پاسخ نیز برگزار شد./پایان