گزارش سخنرانی «رده‌شناسی در مطالعات گویشی: مطالعات حوزه واج‌شناسی»
سخنرانی «رده‌شناسی در مطالعات گویشی: مطالعات حوزه واج‌شناسی» به همت پژوهشکده زبان‌شناسیِ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، یازدهم خردادماه 1404 با حضور و ارائه مهدی عبدی (دانش‌آموخته دکتری زبانشناسی همگانی)، برگزار شد. دبیری علمی این نشست را نیز دکتر بیتا قوچانی عهده‌دار بود.
مهدی عبدی در ابتدای سخنانش گفت: گویش‌شناسان و رده‌شناسان به‌طور مشترک با گستره متنوعی از زبان‌ها و ساختارهای مختلف زبانی سروکار دارند و امروزه ارتباط این دو حوزه بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. در این میان، رده‌شناسی به‌عنوان یکی از شاخه‌های اصلی زبانشناسی، به تحلیل و طبقه‌بندی زبان‌ها با تمرکز بر شناسایی ویژگی‌های مشابه یا متفاوت آن‌ها می‌پردازد. این حوزه به‌ویژه در نیمه دوم قرن بیستم، با دستاوردهای علمی مهمی همراه بوده و رویکردهای جدیدی را در بررسی زبان‌ها ارائه داده است. در همین راستا، هایمن (2018) با تأکید بر اهمیت کمتر دیده شده واج‌شناسی در مباحث رده‌شناختی، آن را عنصری بنیادین و جدانشدنی از این حوزه معرفی می‌کند. هایمن معتقد است که واج‌شناسان ذاتاً نگاه رده‌شناختی دارند و بر اهمیت تقویت فعالیت‌های پژوهشی در این بخش تأکید کرده است. در پی این دیدگاه‌ها، اخیراً دو اثر شاخص با نام «رده‌شناسی واج‌شناختی» منتشر شده‌اند که این موضوعات را گسترش داده‌اند؛ اولین کتاب به قلم «متیو گوردون» به مباحث اصلی این حوزه پرداخته و دومین کتاب مجموعه‌ای از مقالات نوشته هایمن و پلانک، به ابعاد مختلف این موضوع ورود کرده است. با بررسی این پژوهش‌ها و تأثیر آن‌ها بر پژوهش‌های زبانی در ایران، می‌توان نقشی ویژه در پیش‌برد دانش زبانشناسی و درک عمیق‌تر از گوناگونی‌هایزبانی ایفاء کرد.
عبدی ادامه داد: در مطالعات رده‌شناختی، دادهها از طریق دستور زبان‌های توصیفی، متون نوشتاری و برداشت‌های گویندگان بومی بر اساس مفاهیم معنایی یا شناختی گردآوری می‌شوند. متون، منبع دیگری از دادهها هستند که در تحقیقات رده‌شناسی اهمیت ویژه‌ای دارند. گاهی نیز پرسش‌نامه‌هایی طراحی می‌شوند تا اطمینان حاصل شود که تمامی جنبه‌های احتمالی یک مفهوم در هر زبانی که قرار است تحلیل شود، به‌طور کامل و یکسان پوشش داده شوند. رده‌شناسان باید مراقب باشند که تفاوت‌های بین دستور زبان‌های نوشتاری و گفتاری را نادیده نگیرند.
وی توضیح داد: «گرینبرگ» که او را پدر رده‌شناسی نوین می‌دانند، توجه ویژه‌ای به واج‌شناسی داشته و در کتاب خود با عنوان جهانی‌های زبان انسان یک جلد کامل را به واج‌شناسی اختصاص داده است. (گرینبرگ 1980) همچنین به گفته هایمن (2018) مطالعات واج‌شناسی از منظر رده‌شناسی بسیار محدودند و تنها موضوعاتی مانند فهرست واجی و یا طبقه‌بندی کردن زبان‌ها به زبان‌های هجا-زمانی یا تکیه-زمانی را شامل می‌شوند. هایمن در مقاله خود در کتاب رده‌شناسی واج‌شناختی (2018) عدم ورود واج‌شناسان در شاخه رده‌شناسی زبان را کاملاً در تضاد با این واقعیت می‌داند که واج‌شناسی از همان ابتدا ماهیتیاً رده‌شناختی داشته است. درواقع خود مفهوم «واج» یک مفهوم رده‌شناختی است. او برای اثبات ادعای خود به متن کتاب سپیر (1925) ارجاع می‌دهد؛ «دو زبان A و B ممکن است آواهای یکسان اما الگوهای آوایی (واجی) کاملاً متمایزی داشته باشند. یا ممکن است از منظر تولیدی و صوت شناختی نظامهای آوایی متناقضی داشته باشند، اما الگوهای واجی یکسان یا مشابهی داشته باشند. به بیان ساده‌تر این جمله که چگونه نظامهای آوایی مختلف می‌توانند یک ماده آوایی یکسان یا مشابه را «واجی» کنند، این ادعا را ثابت می‌کند که واج‌شناسی و رده‌شناسی چه ارتباط نزدیکی با هم دارند. بدین جهت است که هایمن (2018) واج‌شناسان را ذاتاً رده‌شناس می‌داند و معتقد است این دو از یکدیگر جدایی‌ناپذیرند./پایان
ایتا
نظر شما :