گزارش نشست «زیبایی‌شناسی و معناگرایی در عکاسی دفاع مقدس» دانشگاه بین‌المللی سوره
نشست تخصصی و پژوهشی زیبایی‌شناسی و معناگرایی در عکاسی دفاع مقدس از سوی گروه عکاسی دانشکده هنر و معاونت پژوهشی دانشگاه بین‌المللی سوره با همکاری مرکز نوآوری و توسعه فناوری پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی هفتم خرداد ماه 1404 در محل دانشگاه بین‌المللی سوره، با سخنرانی دکتر سمیه‌سادات شفیعی، دکتر محمد نجاری، دکتر کاظم نظری، دکتر کامران شریفی و دکتر مرتضی صدیقی‌فرد و با حضور امیرعلی جوادیان (عکاس برجسته ثبت آزادسازی خرمشهر) برگزار شد.
در ابتدای این نشست که به‌مناسبت سالروز آزادسازی خرمشهر برگزار می‌شد، امیرعلی جوادیان (عکاس برجسته ثبت آزادسازی خرمشهر) در سخنانی گفت: «جنگ ایران و عراق که از سال ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۷ به‌طول انجامید، یکی از طولانی‌ترین و پیچیده‌ترین نبردهای منطقه‌ای در قرن بیستم بود. این جنگ نه تنها بر ساختار سیاسی و اجتماعی دو کشور تأثیر عمیقی گذاشت، بلکه فرهنگ و هنر آن‌ها را نیز تحت تأثیر قرار داد. ثبت تصویری این رویداد بزرگ تاریخی، به‌خصوص از طریق عکاسی مستند، نقش به‌سزایی در شکل‌گیری حافظه جمعی و انتقال تجربیات انسانی این دوران ایفاء کرده است. او سپس به خاطراتی از حضور خود در زمان آزادسازی خرمشهر و به چگونگی ثبت عکس‌های خاطره‌ساز آن روزها پرداخت.»
در ادامه دکتر مرتضی صدیقی‌فرد (عضو هیئت علمی گروه عکاسی دانشگاه بین‌المللی سوره) سخنران دیگر این نشست به ارائه مقاله خود با عنوان: «مسیر پیام عینی به پیام ضمنی در عکس» پرداخت و گفت: «عکس در ظاهر تنها لحظه‌ای از واقعیت را ثبت می‌کند، اما در لایه‌ای عمیق‌تر، حامل معانی فرهنگی، اجتماعی و ایدئولوژیک است. رولان بارت، نظریه‌پرداز فرانسوی، معتقد است که هر عکس دو پیام دارد: یکی بی‌واسطه و آشکار، یعنی دلالت عینی؛ و دیگری پنهان و رمزگذاری‌شده، یعنی دلالت ضمنی. دلالت عینی، همان چیزی است که چشم بلافاصله می‌بیند؛ مثل تصویری از سربازی که پرچم ایران را بر بام مسجد جامع می‌افرازد. اما در لایه‌ی ضمنی، ذهنِ مخاطب این تصویر را با مفاهیمی چون عزت ملی، تمامیت ارضی، یا مقاومت فرهنگی تفسیر می‌کند. بارت شش فرایند را برای شکل‌گیری دلالت ضمنی در عکس‌ها برمی‌شمارد: 1- جلوه‌های ویژه: دستکاری‌های بصری همچون نور، غبار، یا رنگ، که واقعیت را اسطوره‌گون جلوه می‌دهند؛ 2- ژست: حالات بدن و چهره که به نمادهای فرهنگی بدل شده‌اند و معانی فراتری می‌سازند؛ 3- اشیا: هر شی در کادر تصویری می‌تواند دلالت‌های تاریخی و فرهنگی را فعال کند؛ 4- یبایی‌نمایی: بهره‌گیری از فنون ناب عکاسی مانند کنتراست، بافت نگاتیو یا چاپ خاص که حسی ماورای مستند ایجاد می‌کنند؛ 5- هنری‌نمایی: نزدیک‌کردن عکس مستند به نقاشی‌ها یا ساختارهای زیبایی‌شناختی کلاسیک که به تصویر بار هنری و تاریخی می‌دهد؛ 6- همسازی: معناهایی که از توالی چند تصویر پدید می‌آید و روایت‌هایی می‌سازد که در تک‌تصویر وجود ندارند. در نهایت، بارت جمله‌ای کلیدی دارد: «عکس‌ها نه فقط بازتاب واقعیت، بلکه سازنده‌ی واقعیت‌اند.» این دیدگاه ما را به درک پیچیدگی پیام‌های پنهان در رسانه‌های تصویری و نقش فرهنگ در تفسیر آن‌ها رهنمون می‌سازد.»
دلالت‌های اجتماعی در عکس‌های آزادسازی خرمشهر
دکتر سمیه‌سادات شفیعی (مدیر گروه جامعه‌شناسی نظری پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی) دیگر سخنران این نشست به ارائه سخنرانی خود با عنوان: «دلالت‌های اجتماعی در عکس‌های آزادسازی خرمشهر» پرداخت و گفت: «آزادسازی خرمشهر به عنوان یکی از نمادین‌ترین لحظات دفاع مقدس، در حافظه تاریخی ایرانیان با مجموعه‌ای از تصاویر ماندگار پیوند خورده است. این تصاویر، فراتر از مستندسازی یک واقعه نظامی، حامل دلالت‌های اجتماعی، فرهنگی و روانی عمیقی هستند که در بازنمایی اقشار مختلف جامعه، به‌ویژه سالمندان، جوانان و کودکان، جلوه‌گر می‌شوند و با تحلیل نمونه‌هایی از عکس‌های ثبت‌شده در روزهای پس از آزادسازی خرمشهر، نشان می‌دهیم که چگونه عکس به مثابه سلاح قدرت عمل می‌کند: ابزار مشروع‌سازی پیروزی، بازنمایی غرور ملی، و در عین حال، ابزاری برای تحقیر دشمن از طریق نمایش اسرای دشمن در موقعیتی فرودست و مغلوب. در مقابل، ژست‌های پیروزی رزمندگان – از بالا بردن سلاح تا بوسه بر خاک خرمشهر – روایت‌گر شکل‌گیری هویتی قهرمانانه و پیوندی عاطفی با سرزمین است. از سوی دیگر، بازنمایی اقشار غیرنظامی همچون سالمندان، کودکان و جوانان در این تصاویر، به‌نوعی نماد مشارکت تمام‌قدّ ملت در جنگ و پیروزی تلقی می‌شود؛ کودکانی که پرچم در دست دارند، سالمندانی که اشک شوق می‌ریزند و جوانانی که لبخندزنان به استقبال رزمندگان آمده‌اند، همگی روایتی چندلایه از انسجام ملی و تجربه زیسته یک ملت درگیر جنگ را می‌سازند. بنابراین تصاویر آزادسازی خرمشهر نه‌تنها ثبت لحظه‌ای از تاریخ، بلکه تولیدکننده معنا، حافظه و هویت جمعی‌اند که همچنان در گفتمان رسمی و خاطره عمومی بازتولید می‌شوند.»
دکتر کامران شریفی (مدیرگروه عکاسی دانشگاه بین‌المللی سوره) سخنران دیگر این نشست به ارائه مقاله خود با عنوان: «امکان‌سنجی تولید اسطوره‌عکس از میان عکس‌های امیرعلی جوادیان» پرداخت و گفت: «اسطوره عکس واژه‌ای است که می‌توان آن را برای عکس‌هایی در نظر گرفت که مورد اقبال و تکثیر گسترده قرار گرفته‌اند. شش دلیل می‌تواند به عنوان انگیزه تکثیر عکس‌های معروف در نظر گرفت: عامل پروپاگاندایی، عامل مناسبتی، عامل انتقادی، عامل آیینی، عامل پیرامتنی و عامل گفتمانی. در عکس‌های امیرعلی جوادیان می‌توان مواردی را یافت که امکان تبدیل به اسطوره عکس را دارند. او با نمایش تعدادی از عکس‌های امیرعلی جوادیان بر مبنای عوامل شش‌گانه مورد اشاره، به ویژگی این عکس‌ها برای تبدیل شدن به اسطوره‌عکس پرداخت.»
زیبایی‌شناسی در عکاسی مستند جنگ
دکتر محمد نجاری (معاون مرکز نوآوری و توسعه فناوری پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی) دیگر سخنران این نشست به ارائه سخنرانی خود با عنوان: «زیبایی‌شناسی در عکاسی مستند جنگ» پرداخت و گفت: «عکاسی مستند جنگ، تنها بازتاب خشونت و ویرانی نیست؛ بلکه می‌تواند با تکیه بر زیبایی‌شناسی بصری، زبان تصویر را به ابزاری برای روایت حقیقت، انسانیت و مقاومت بدل کند. اینکه چگونه یک عکاس می‌تواند از دل جنگ، تصویری انسانی، هنری و ماندگار خلق کند، چالش مهمی است. برای نمونه امیرعلی جوادیان در عکس‌های خود صرفاً به‌عنوان یک ثبت‌کننده وقایع نیست، بلکه به‌عنوان روایت‌گری بصری، لحظه‌هایی را به تصویر کشیده که در آن‌ها اندوه، ایثار، امید و حتی زیبایی، در میان دود و خاکستر، زنده‌اند. ترکیب‌بندی‌های دقیق، بهره‌گیری آگاهانه از نور و سایه، انتخاب زاویه دید انسانی، و تمرکز بر لحظه‌های احساسی، موجب شده عکس‌های او فراتر از سند، به آثاری تأثیرگذار و الهام‌بخش تبدیل شوند. تحلیل نمونه‌هایی از عکس‌های او نشان می‌دهد که زیبایی‌شناسی در عکاسی جنگ نه تنها ممکن است، بلکه ضرورتی برای فهم عمیق‌تر پیام‌های انسانی آن است. این نگاه می‌تواند حافظه‌ی جمعی ما از جنگ را از سطح خشونت و قهر، به سمت تأمل، همدلی و صلح ارتقاء دهد.
معاون مرکز نوآوری و توسعه فناوری پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، با سپاسگزاری از دکتر محمدحسین ساعی (رئیس دانشگاه بین‌المللی سوره) و دکتر کاظم نظری (رئیس دانشکده هنر) برای برپایی این نشست علمی و همکاری بین پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و دانشگاه بین‌المللی سوره بر ضرورت حمایت از عکاسی مستند جنگ به‌عنوان میراث فرهنگی-بصری، ابزار آموزش، و زمینه‌ای برای پژوهش‌های میان‌رشته‌ای تأکید کرد و افزود: «آثار امیرعلی جوادیان، الگویی زنده برای پیوند میان هنر و واقعیتند؛ پلی میان درد و زیبایی، که ما را به تأمل دوباره بر می‌انگیزد و دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها محل مناسبی برای درنگ دوباره بر جنگ تحمیلی و نمایش اسناد هنری آن است که می‌تواند آغاز آفرینش‌های جدید هنری باشد.»
در پایان این نشست علمی که با حضور عکاسان برجسته و چهره‌های برجسته علمی و هنری همچون: دکتر مجید هوشنگی (مدیر گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا)، حسین پرستار (بازیگر سینما و تلویزیون)، فرانک جمشیدی (مدیر گروه ادبیات پایداری حوزه هنری) برگزار شد، از نمایشگاه عکس‌های امیرعلی جوادیان بازدید به‌عمل آمد./پایان
پوشه شنیداری سخنرانی دکتر سمیه‌سادات شفیعی
ایتا
نظر شما :