گزارش سخنرانی «بدن و هویت فردی درحوزه جامعه و تاریخ در علوم انسانی»

همایش «نسبت علوم انسانی و هویت ایرانیان» 16 و 17 اردیبهشت‌ماه 1404 به میزبانی دانشگاه شیراز برگزار شد که در این همایش، استادان و پژوهشگران درحوزه‌های مختلف علمی به ارائه سخنرانی پرداختند. موضوعاتی از قبیل؛ علوم اجتماعی و هویت ایرانیان، علوم انسانی و هویت تاریخی ایران، علوم انسانی و هویت باستانی ایرانیان، علوم انسانی و هویت زبانی و ادبی ایرانیان، علوم انسانی و مبانی فکری فرهنگی و ابعاد دینی تمدن هویت ایرانیان، علوم انسانی و هویت ملی ایرانیان، علوم انسانی و ابعاد روان‌شناختی_ تربیتی هویت ایرانیان، علوم انسانی و هویت زن و خانواده ، علوم انسانی و هویت هنری ایرانیان، علوم انسانی و هویت معماری ایرانیان، از جمله موضوعاتی بود که در سالن‌ها و دانشکده‌های مختلف دانشگاه شیراز مورد بحث و واکاوی قرار گرفت.

علوم انسانی و هویت زن و خانواده
دکتر فائزه توکلی، پژوهشگر و محقق پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، در این نشست سخنانش را با عنوان «بدن و هویت فردی در حوزه جامعه و تاریخ در علوم انسانی» ارائه کرد و گفت: بدن به‌مثابه نقطه ثقل هویت فردی، موضوعی برای منازعات گفتمانی و رفتاری در علوم انسانی مطرح است. این ماهیت هویت‌بخش، آشکارا بدن را به عرصه‌ای محوری در سیاست و فرهنگ تبدیل می‌کند؛ از این‌رو، مهیا کردن مجالی برای تشریح قرائت‌ها و گفتمان‌های متنوع در بستر تاریخی، زمینه بهتری برای اتخاذ نگرشی انسجام‌بخش در حوزه علوم انسانی فراهم می‌سازد. بدن وجه مهمی از فرهنگ عمومی، ارزش‌ها و شیوه زندگی ساکنان یک سرزمین را آشکار می‌کند.

چرا بدن وارد علوم انسانی شده است؟
در ادامه دکتر توکلی با طرح این پرسش که چرا بدن وارد علوم انسانی شده است؟ شرح داد: در نگاه اول پاسخ به این پرسش نیاز به یک ظرف زمانی یعنی شروع آن در قالب تاریخی مشخص دارد. تجربیات بدنی را نباید صرفاً در جوهره فردی آن نگریست. این رفتارها دلالت‌های آشکاری برای تنظیم روابط، تعاملات اجتماعی موجود و نشانه‌ها و علائمی را از نظم اجتماعی در خود نهفته دارند. در مطالعات علوم انسانی تحلیل و گاه مقایسه کنش‌های جسمانی و رفتارهای بدنی علاوه بر وجه زیستی و عینی آن، سازه‌های زبانی، گفتمانی، تاریخی را طرح می‌کند. یافته‌های تحقیق گواه است:
در ایران ارتباط گفتمانی تحولات تاریخی با انقیاد بدن، هم‌سو با به انقیاد درآوردن فضاهای شهری و مرعوب کردن کنش‌گران آنهاست. تقسیم‌بندی همیشگی جامعه و شهر ایرانی به دو حوزه مردمی و حکومتی موجب رویارویی و بعضاً نزاع در فضاهای عمومی شهر را موجب شده است .
دو گفتمان مدرن و سنت تقابل دیدگاه‌ها با مفهوم بدن و فرد در حوزه جامعه و تاریخ قابل تأمل است و در دوره مدرنیته بیش از هر عصر دیگری به این تنازع دامن زده شد. دولت در تلاش است تا با درون‌سازی قواعد و الگوهای رفتاری شهروندان خود را کنترل و مهار کند. بدیهی است ظرفی که کنش انسانی در قالب آن معنادار می شود، قابلیت بررسی در بسیاری از شاخه‌های علوم انسانی را دارد، زیرا موضوع اصلی علوم انسانی، انسان است. فضاهای اجتماعی محل تعامل و ارتباط میان انسان‌ها با یکدیگر و میان انسان‌ها با حکومت‌های خود هستند. تسلط بر این فضاها، موجبات گسترش بلامنازع و بی‌رقیب هژمونی قدرت‌ها را فراهم می‌سازد. بدین دلیل، تاریخ جوامع بشری با تاریخ نزاع قدرت‌ها بر سر حاکمیت بر این فضاها همراه بوده است.

دکتر توکلی در بخش پایانی سخنانش یادآور شد: تقسیم‌بندی همیشگی جامعه و شهر ایرانی به دو حوزه مردمی و حکومتی است که در فضاهای عمومی شهر در نزاع و رویارویی همیشگی با هم قرار دارند. در دوره مدرنیته بیش از هر عصر دیگری به این تنازع دامن زده می‌شود این امر ناشی از آن است که دولت مدرن در این دوره، علاوه بر صورت‌بندی قواعد و تعاملات کنش‌گران این فضاها در تلاش است تا با درون‌سازی قواعد و الگوهای رفتاری شهروندان خود را کنترل و مهار کند. تناقض قابل مشاهده این دوره آنجاست که شهروند ایرانـی بـا استفاده از آزادی‌های کسب کرده و درهم‌شکستن محدودیت‌های فضایی، بیش از هر زمان دیگر از مکان‌ها و فضاهای طبیعی و اجتماعی پیرامون خود استقلال عمل می‌یابد و به گفته نربرت الیاس، بدن خویش را به بدنی شخصی‌تر و عقلانی‌تر نزدیک می‌کند ./پایان