در پنل «موزه‌ها و پاندمی کووید-۱۹: چالش‌ها و فرصت‌ها» مطرح شد؛
دکتر برومند: موزه‌ها در معرفی و حفظ هویت جامعه نقش انکارناپذیری دارند
از برنامه‌های هفته‌ی پژوهش، نشست «موزه‌ها و پاندمی کووید-۱۹: چالش‌ها و فرصت‌ها» روز دوشنبه ۲۴ آذرماه 1399، ۱۲ در پنل دوم پژوهشکده‌ی تاریخ ایران با محوریت علم تاریخ و مسئولیت اجتماعی برگزار شد. در این نشست مجازی ابتدا دکتر صفورا برومند عضو هیأت علمی پژوهشکده‌ی تاریخ ایران به بررسی شرایطی پرداخت که موزهای جهان با وقوع پاندمی کووید -۱۹ با آن روبه‌رو شدند.
دکتر برومند گفت: با نخستین نشانه‌ها از کووید-۱۹ یا ویروس کرونا از نیمه‌ی نوامبر ۲۰۱۹م. یعنی اواخر آبان در ایالت ووهان چین شناسایی شد و در اندک زمانی از ژانویه ۲۰۲۰م. کووید-۱۹ یک ویروس همه‌گیر و پاندمی شناخته شد. قرنطینه تنها راهکار برای مقابله فوری با این پاندمی بود و تعطیلی تمامی فضاهای عمومی به‌عنوان راه‌حل اولیه مد نظر قرار گرفت و عملی شد. توقف فعالیت در تمامی موزه‌های پنج قاره امری اجتناب‌ناپذیر بود که از ماه پایانی زمستان ۲۰۲۰م./۱۳۹۸ش. در سطح گسترده‌ای عملی شد. تداوم موج پاندمی در بهار، تابستان و پاییز تعطیلی مکرر موزه‌ها را به دنبال داشت. با توجه به این موزه‌ها به‌عنوان یکی از نهادهای فرهنگی بنیادین، در معرفی و حفظ هویت جامعه نقش انکارناپذیری را ایفا می‌کنند و اطلاع‌رسانی، آموزش و انتقال مضامین فرهنگی، بینا فرهنگی ازجمله فعالیت‌های آنها به شمار می‌رود، با گذشت یک‌سال از پاندمی و نامشخص بودن زمان برطرف شدن آن، درخصوص فعالیت موزه‌ها پرسش‌هایی مطرح می‌شود: موزه‌ها در این روزها و در آینده چگونه می‌توانند هم‌چنان در خدمت جامعه باشند؟ روند آموزش، گردآوری، حفاظت، پژوهش و عمومیت بخشی دستاورده‌های موزه‌ها چگونه می‌تواند ادامه پیدا کند؟ فعالیت موزه‌دارها به‌عنوان پژوهشگر و حافظ آثار موزهای در این روزها چگونه تعریف می‌شود و موزه‌دارها چگونه می‌توانند در فضایی غیر از موزه، وظیفه‌ی اطلاع‌رسانی و آموزش‌های مرتبط با آثار موزهای را انجام دهند؟ امنیت شغلی کارکنان بخش‌های مختلف موزه‌ها چگونه تامین می‌شود؟ و سیاست‌گذاران حوزه‌ی فرهنگ چگونه می‌توانند مشکلات ناشی از تعطیلی موزه‌ها در مدت‌زمان نامشخص را حل کنند؟ و ضرر مالی ناشی از تعطیلی موزه‌ها چگونه برطرف می‌شود؟ در صورت باز شدن موزه‌ها، چه تمهیداتی برای رعایت اصول بهداشتی، فاصله‌گذاری اجتماعی و تداوم فعالیت موزه‌ها و حضور مخاطبان در فضاهای موزهای مد نظر قرار می‌گیرد؟
هشتگ‌ها و شبکه‌های اجتماعی
دکتر برومند در ادامه‌ی نشست با مرور گزارش‌های شورای بین‌المللی موزه‌ها (ایکوم) و یونسکو از عملکرد موزه‌ها در دوران پاندمی به تمرکز بیشتر موزه‌های جهان بر طرح راه‌حل‌های کوتاه مدت و بلند مدت اشاره کرد و گفت: ازجمله این که در صورت بازگشایی موزه‌ها برقراری بازدیدها با رعایت اصول بهداشتی و فاصله‌گذاری و زمان‌بندی بازدیدها در نظر گرفته شده است. در دوران تعطیلی نیز موزه‌ها از فرصت موجود برای تجربه راه‌های جدید برای ارتباط با مخاطب از طریق فضای مجازی و پلتفرمهای موجود استفاده کردند. علاوه بر تارنماهای موزه‌هایی که پیش از این نیز در فضای مجازی فعال بودند، از برخی پلتفرمهای آنلاین عمومی مانند تارنمای هنر و فرهنگ گوگل، یوروپیانا، موزه‌های بدون مرز، یوتیوب و ساوند کلاود، فیس‌بوک، تویتر و اینستاگرام استفاده شد. موزه‌داران در شبکه‌های اجتماعی هشتگ‌های #museumforhome و #museumsunlocked را برای معرفی فعالیت‌های خود به کار بردند. برگزاری نشست‌های آنلاین با استفاده از نرم‌افزارهای زووم، اسکایپ و گوگل هنگ‌آوتس هم از دیگر راهکارها بود. برخی با نمایش سالن‌های موزه‌ها، امکان بازدید اختصاصی را برای مخاطبان فراهم کردند. اطلاعات نوشتاری هم ضمیمه این تورهای مجازی بود. از این فرصت برای ارتباط بیشتر با کودکان استفاده شد.
دکتر برومند در خاتمه‌ی سخنانش افزود: برگزاری کلاس‌های آنلاین در فضای موزه (موزه‌ی بریتانیا)، نمایش و معرفی آثار موزهای توسط نوجوانان (موزه‌ی متروپلیتن)، فراخوان موزه ژان پل گتی و سپس موزه‌های متروپلیتن، رایکس و ارمیتاژ برای بازآفرینی آثار هنری توسط مخاطبان ازجمله پرطرفدارترین فعالیت‌های موزه‌ها در دوران پاندمی به شمار می‌رود که تجربه‌ایست ملموس، ماندگار و به یادماندنی. برخی موزه‌ها نیز بر گردآوری مستندات از روزهای پاندمی متمرکز شده‌اند تا شرایط اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی حاکم بر این روزها و این برهه از تاریخ را ثبت و نگهداری کنند. از این رو، فراخوان‌هایی برای گردآوری تجربیات مردم از پاندمی کوید-۱۹ به صورت مستندات مکتوب و شفاهی، تصاویر و اشیای مرتبط با این دوران منتشر کرده‌اند که این فعالیت نیز با بازخورد درخور توجه هنرمندان و مردم همراه بوده است. بدین ترتیب، به رغم پاندمی کووید-۱۹ و ماندگاری آن طی ماه‌های گذشته، با استفاده از امکاناتی که فضای مجازی در اختیار موزه‌ها و مخاطبان قرار داده است، شعار همیشگی شورای بین‌المللی موزه‌ها (ایکوم) مبنی بر این که «موزه‌ها مرز ندارند، موزه‌ها یک شبکه دارند» محقق شد.
دبیری‌نژاد: تابوی شبکه‌های اجتماعی از بین رفت
در بخش دوم این نشست، رضا دبیری‌نژاد، مدیر موزه‌ی ملی ملک تأثیر کرونا بر گفتمان موزه‌ها را مد نظر قرار داد و یادآور شد که طی چند دهه‌ی اخیر و پس از توسعه‌ی امور اقتصادی، موزه‌ها به‌عنوان مقصد گردشگری مد نظر قرار گرفتند و به این موضوع توجه شد که موزه‌ها تا چه میزان می‌توانند درآمدزا باشند. طی دو دهه‌ی گذشته در ایران نیز بر این نکته تأکید شد. اما توجه به این نکته ضروری است که همه‌ی موزه‌ها ازجمله موزه‌های علمی با هدف گردشگری طراحی نشده‌اند. بدین ترتیب بود که با وقوع پاندمی و ممنوعیت بازدید، حضورمندی و سلطه‌ی گفتمان گردشگری بر موزه‌ها متوقف شد. اما این ضرورت تداوم فعالیت موزه‌ها زمینه‌ی رجعتی به سایر کارکردهای موزه را فراهم کرد. درواقع، طی این دوران از ارزش آثار موزهای کاسته نشد و حتی بیشتر مورد توجه قرار گرفتند. به گونه‌ای که اگر تا پیش از وقوع کرونا موزه‌ها به نمایش آثار خاص خود تمایل نداشتند، اینک همین آثار در معرض دید بازدیدکنندگان مجازی قرار گرفتند. اگر تا پیش از این آثار در چهاردیواری موزه‌ها به نمایش در می‌آمدند، امروزه فضای مجازی رسانه‌ای برای تعامل با مخاطب موزه بود. بدین ترتیب، بسیاری از موزه‌ها به ایجاد صفحه‌هایی در فضای مجازی روی آوردند و تابوی شبکه‌های اجتماعی از بین رفت. همچنین ژانر معناساز خاصی برای معرفی آثار موزهای به وجود آمد و با استفاده از موشن، کلیپ یا نمایشگاه‌های مجازی یک شیء موزهای با معنا و روایت جدید معرفی شد. لایو (پخش زنده) موزه‌ها با حضور راهنمایان و شکل‌گیری گفتمان نوع دیگری از روایتهای موزهای را ایجاد کرد. مرز مالکیت صرف آثار موزهای به واسطه‌ی هشتگ‌ها شکسته شد. حتی مالکیت روایی آثار نیز دگرگون شد و پژوهشگر و علاقه‌مندان به آثار موزهای نیز راوی موزه شدند. شیء موزهای به پدیده‌ای عمومی تبدیل شد با روایات متکثر. بدین ترتیب، موزه با مخاطب ارتباط جدید و بیشتری برقرار کرد.
ارتقای سلامت روحی مخاطبان
موزه‌ها برای ارتقای سلامت روحی مخاطبان نیز گام برداشتند و سعی کردند با بازخوانی روایتهای تاریخی بین گذشته و حال ارتباط برقرار کنند. تجربه‌ی چگونگی ثبت پاندمی نیز در موزه‌ها به‌ویژه موزه‌های پزشکی مد نظر قرار گرفت. اما این موارد مقطعی بود و برخلاف برخی فعالیت‌ها در آغاز پاندمی ازجمله پوشش زنده‌ی برخی نمایشگاه‌های صد موزه، طرح هزار کیلومتر مربوط به معرفی بناهای ثبت جهانی یا ایجاد سایت emiras و حمایت وزارت ارتباطات از فعالیت‌های مجازی، موزه‌های ایران نتوانستند در درازمدت با پاندمی نسبتی برقرار کنند. اگرچه کمپین موزه و امید شکل گرفت، اما فعالیت موز‌ها در امیدبخشی موفق نبود. با این حال، در محدوده‌ی زمانی که برخی موزه‌های ایران بر فعالیت مجازی متمرکز شدند، متوسط رشد فالوورهای موزه‌ها در فضای مجازی ده برابر شد.
دبیری‌نژاد در بخش پایانی نشست یادآور شد: «به‌نظرم هفته‌ی پژوهش فرصت مغتنمی‌ست که با شرایط پیش‌آمده و نگاه شکل‌گرفته در موزه‌ها برای کار مشترک و تولید محتوا، نهادهای پژوهشی به‌سمت موزه‌ها رفته و با ایجاد پروژه‌های مشترک مثل پایگاه‌های جامع مرتبط به آثار، زمینه‌ی تحول و نگرش موزهای جدید متأثر از پاندمی را فراهم کنند یا موزه‌ها با همکاری نهادهای پژوهشی به ثبت و ضبط اسناد روزگار پاندمی بپردازند.»
نظر شما :