گزارش نشست «نقد دستور- جلسه دوم: نمود فعل زبان فارسی»

به همت پژوهشکده زبان و ادبیات فارسی نشست «نقد دستور» (جلسه دوم: نمود فعل زبان فارسی) با سخنرانی استاد عباسعلی وفایی (عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی)، جمعی از استادان پژوهشکدهٔ ادبیات پژوهشگاه و دانشجویان تحصیلات تکمیلی در روز یکشنبه 21 خرداد برگزار شد.

دکتر وفایی در ابتدای سخنان خود به مقوله‌های دستور زبان از جمله اسم، فعل، حرف، صفت، قید پرداخت و گفت: «این مقوله ها دارای ویژگی‌هایی هستند که برخی از آنها خاص و برخی عام‌اند. فعل مقوله‌ای است که دارای ویژگی‌هایی مانند وجه، ساخت، نمود، و زمان است که نمود از ویژگی‌های خاص فعل است. نمود فعل نحوه انجام فعل از حیث آغاز، استمرار و جریان و پایان فعل است که شامل نمودهای آغازی، استمراری و پایانی می‌شود. در دستور زبان فارسی کمتر به این ویژگی فعل پرداخته شده است از میان دستور نویسان دکتر خانلری در کتاب خود در مبحث فعل‌های باستان و سپس آقای جهان پناه در مقاله‌ای بدان می‌پردازد که بعد از آن در کتاب‌های دستور نیز بدان اشاره‌ای گذرا کرده‌ است.

وی در ادامه به تقسیم‌بندی فعل‌‌های فارسی اشاره و بیان کرد: در کتاب‌های دستور ناظر بر نمود نیست و اموری مانند زمان، وجه، ساختمان و غیره درین تقسیم‌بندی دخیل بوده است به‌همین جهت دقیق و علمی نیست مثلاً در فعل گذشته (=ماضی)، گذشته ساده ناظر بر ساخت است (ساده ویژگی ساختی مقوله‌های واژگانی است). گذشته التزامی ناظر بر وجه است (التزامی نشان وجه فعل است نه نمود آن). اما در ماضی استمراری نمود فعل بارزترین جلوه را دارد یعنی نشان دهندهٔ روند جریان فعل در گذشته است. در فعل مضارع (=حال) نیز که اقسام آن را اخباری، التزامی و مستمر دانسته‌اند فقط در مضارع مستمر (که بهتر است جاری نامگذاری شود) ناظر بر نمود است و دو گزینهٔ اخباری و التزامی نشانگر وجه فعل است نه نمود فعل.

در تقسیم‌بندی فعل آینده نیز یک نوع قدیمی و چند نوع جدید وجود دارد نوع قدیمی آن همکرد+ فعل ماضی مانند: خواهم رفت که امروزه کاربرد چندانی ندارد اما سه نوع دیگر آن از این قبیل‌اند: 1. آیندهٔ نزدیک مانند: می‌خواهم بروم. 2. آینده احترامی (جهت احترام و رخصت) مانند: می‌توانم بروم. 3. آینده احتمالی مانند: شاید بروم.

درپایان نشست، پرسش و پاسخ و نقدهایی انجام شد.