متن سخنرانی دکتر قبادی در دیدار جمعی از اساتید دانشگاه‌ها با رهبر معظم انقلاب اسلامی
متن سخنرانی دکتر حسینعلی قبادی
رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
در دیدار جمعی از اساتید دانشگاه‌ها با رهبر معظم انقلاب اسلامی
بسم ا… الرّحمن الرّحیم
در روز بیست و نهم و شب سی‌ام خرداد یاد دو استاد فرزانه از یاران انقلاب اسلامی: دکتر علی شریعتی و دکتر مصطفی چمران را گرامی می‌داریم.
آنچه موجب تصدیع شد، پیشنهاد دو راهکار در چارچوب ارتقاء حوزه علوم انسانی است. یک نکته معطوف به عرصه داخلی و دیگری ناظر بر قلمرو بین‌المللی است و استرشاداً به‌استحضار می‌رسد؛ که البته به‌دلیل تنگنای زمانی از قرائت تبیینی دیدگاه در بخش اول صرفنظر و اجمالاً درون مایه آن طی دو نکته به‌عرض رسانده می‌شود:
1- ضرورت تقویت رهیافت تحول علوم انسانی و اجرای طرح جامع اعتلای علوم انسانی برای تقویت کارآمدی علوم انسانی در ایران با دقت‌نظر کامل در همه پیشینه‌ها و هماهنگ با فعالیت‌های همه نهادهای دست‌اندرکار؛.
2- تعمیق اثربخشی حوزه کاربستی علوم انسانی با وارد ساختن فعالیت‌های کاربردی علوم انسانی به حوزه توانمندسازی اجتماع‌محور و ماندگارسازی تأثیر پیوست‌های فرهنگی مصوب شورای‌عالی انقلاب فرهنگی با معطوف ساختن آن در توانمندسازی مناطق محروم و دورافتاده کشور به‌عنوان یکی دیگر از راهکارهای ارتقاء کارآمدی علوم انسانی در عرصه کاربرد است.
محور دوم عرائض بنده مربوط به پیشنهادی است در ارتقاء کارآمدی علوم انسانی در عرصه‌های بین‌المللی که با عنوان بازآفرینی نقش علوم انسانی در تقویت گفتمان انقلاب اسلامی در عرصه جهانی، به‌ویژه با بهره‌گیری از ظرفیت نهادی موجود در کشور تقدیم می‌شود:
إِلَیهِ یَصعَدُ الکَلِمُ الطَّیِّبُ وَالعَمَلُ الصّالِحُ یَرفَعُهُ (قرآن کریم، سوره فاطر، آیه 10)
سـوی او بالا رود گفتـار پاک فعل نیک آن را برد سوی سِماک
گفت طیب را به سوی حضرتش مـی‌دهد اعمال صـالح رَفعتش
علوم انسانی میراثی در ایران به‌پشتوانه تاریخ و تمدن قوی و ریشه داشتن در نگرش توحیدی و اشراقی ایران و آمیختگی با ابعاد گوناگون فرهنگ‌ها و عناصر تمدنی شرقی و سرآمدی در بسیاری از عرصه‌ها در مشرق‌زمین درکنار همه فراز و فرودهای خود بالقوه از ظرفیت منحصر به‌فردی برای بازآفرینی معارف و آثار معنوی و عرضه به جهان امروز برخوردار است. این جاذبه به‌ویژه برای نسل فرهیخته و معرفت‌جو در اکناف عالم که احساس گسست معنویت دارد مسجل‌تر است.
این قابلیت فرهنگی علوم انسانیِ میراثی از چنان پشتوانه تاریخی ـ تمدنی و مایه‌های معنوی و زیبایی‌شناسانه برخوردار است که می‌تواند مزیت فوق‌العاده برای جمهوری اسلامی در عرصه مراودات و تعاملات و بسط فرهنگ و معنویت اسلامی ـ ایرانی به‌شمار آید. یکی از عمده‌ترین مشخصه و مزیت ویژه علوم انسانی میراثی ایران، لایه‌های قدسی آن از یک سو و تضلع و چند بُعدی بودن و دربرداشتن عناصر فرهنگ شهودی شرقی و مایه‌های تمدنی و آئینی ایرانی از طرف دیگر است. به‌ویژه آنکه این مایه‌ها در جویبار زلال وحیاتی معارف و تعالیم اسلامی بارور و بالنده گردیده‌اند و در ادوار بعدی نیز بدون مغلوب شدن در برابر اندیشه‌های یونانی، ضمن بهره‌گیری از معارف و روش‌های آن، هویت مستقل خود را حفظ نموده است. از همین روست که ابوعلی سینا فیلسوف مشائی که به شفاعت تاریخ سیستان تمام علوم عمده جهان اعم از یونانی و غیره را از بر داشت، آثاری نفیس چون حی ابن یقظان و رسالهالطیر را در ساختاری کاملاً عرفانی، اشراقی و شهودی عرضه می‌کند. همین زیرساخت‌های متمایز بود که توانست سرمشق دیگر بزرگان ما بشود و شاهکارهای بی‌بدیل جهانی نظیر شاهنامه و مثنوی مولوی و ...را خلق کند. عمده‌ترین عامل درخشش این آثار به‌دلیل تأثر عمیق و ژرف‌ساختی از اعجاز بیانی و محتوایی قرآن کریم بوده است که «جرجانی» در نظریه نظم آن را حضور «معنای معنی» خوانده که دلیل عمده زیبایی شاهکارهای میراثی به‌شمار می‌آید و به تعبیر حافظ بزرگ:
عشقت رسد به فریاد، گر خود بسان حافط قرآن ز بر بخوانی در چارده روایت
چنانچه تاریخ حکایت می‌کند، این قدرت معنوی؛ با کمک حوزه علوم انسانی در ایران قابل بازیابی و بازآفرینی است؛ زیرا به شهادت تاریخ، در ادوار گذشته، گسترش فرهنگ و آموزه‌های اسلامی، در بسیاری از نقاط جهان از جمله: بالکان؛ بخش‌هایی از آسیای صغیر، قسمتی از آسیای میانه، بخش‌هایی از چین و قسمت اعظم شبه قاره هند، مدیون علوم انسانی میراثی و معارف اسلام و ایران و همّت ایرانیان و عمدتاً از گذرگاه ادب فارسی ممکن شده است.
این امر می‌تواند مؤید این نکته باشد که علوم انسانی ـ اسلامی ـ ایرانی و پشتوانه‌های معرفتی و زیبایی‌شناسی آن می‌تواند امکان و فرصتی برای بازتاب بیشتر جمهوری اسلامی در جهان امروز واقع شود و این علوم انسانی به‌عنوان طلایه‌دار جهان شرق و آسیا با بهره‌گیری از میراث درازدامن یادشده، با عقبه چندین هزار ساله شاید بهتر بتواند پاسخگوی فرهیختگان دلزده از استیلای دنیای مادی‌گرا و خسته از خشونت و جدال مداوم و رویگردان از مادی‌زدگی مارکسیسم و دیگر نحله‌های الحادی و مادی جهان امروز به‌شمار آید و در برابر سیطره فرهنگ غرب، سخنی تازه از جهانی عمیقاً معنوی، انسانی، اشراقی، الهی و معنوی داشته باشد.
هین سخن تازه بگو تا دو جهان تازه شود وارهد از حدّ جهان، بی حد و اندازه شود
یکی از دلایل استمرار جاذبه‌های میراث‌های حِکمی و زیبایی‌شناسانه ایرانی- اسلامی برای جهان امروز، ضمن ابتنا آن برپایه معارف قرآنی، آمیختگی آن با معنویت شرقی در عرصه فرهنگ و آداب و آیین است؛ چرا که شرقیان، عموماً، جهانِ برون را با ضربآهنگِ جهانِ درون تفسیر می‌کنند و در چنین نگاهی، جهان درون آدمی ورای منظر حکمت مشا و اشراق است و در این جهان‌نگری «جان» یک پدیدار است که به قدسیت، ازلیت و ابدیت اتصال دارد و با کیهان و عالم قدس همذات‌پنداری می‌کند و خود را در سایه "نور علی نور" می‌بیند و نورالانوار را درک می‌کند. به قول حافظ:
حسن روی تو به یک جلوه که در آیینه کرد این همه نقش در آیینه اوهام افتاد
شرقیان عموماً در پایبندی به فضائلی همچون اصالتِ نهاد خانواده، تعفّف، حیا، نجابت عمومی، باور به حریم‌ها، و التزام به کرامت انسانی و اصل نبودنِ خشونت نزد آنان، با مبانی ایرانی ـ اسلامی قرابت دارند.
وقتی متنِ شاهنامه فردوسی و مثنوی مولوی با برخی معارف شرقیان مطابقت داده می‌شود، در عموم آنها، با انسانی کیهانی با حقیقت مشترک شرقی روبرو می‌شویم. انسانی که به آسمان نگاه می‌کند و با سروش سخن می‌گوید و حتی جدال در آنها برای گسترش معرفت در سایه حکمت شکل میگیرد. ولی زمانی که برخی حماسه‌های غربی مطالعه می‌شود، دیگر خویشاوندی انسان با کیهان نمود ندارد و صدای چکاچک شمشیرها و شکستن استخوان‌ها بزرگترین طنینی است که به‌گوش می‌رسد.
در عین حال باید در این ارتباط به‌استحضار برساند: در موقعیت کنونی،که برخی جریان‌های ضد تمدّنی در جهان، بویژه برخی همسایگان ما، شبانه‌روز در اطراف و اکناف عالم درصدد تخریب اینگونه امتیازهای فرهنگی و مزیت‌های تمدّنی علوم انسانی ایرانی هستند، حتی به‌دنبال تعطیلی برخی مراکز مطالعات مربوط به ایران و ایرانشناسی در جهان برآمده‌اند؛ با چنین موقعیتی از حضرتعالی تقاضا دارد راهنمایی فرمایید تا چنانچه مصلحت بدانید در کنار فعالیت‌های ارزشمند دیپلماتیک وزارت امور خارجه و اقدامات ثمر بخشِ فرهنگیِ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، در قلمروِ معینِ مراوداتِ محدود به حوزه علوم انسانی و فرهنگ شرقی ـ آسیایی ـ اسلامی ـ ایرانی با عنایت به ظرفیت قانونی بین المللی که در اختیار کشور است، زمینه‌های این تعامل فراهم آید.
این ظرفیت نهادی مشخصاً مرکز اسناد فرهنگی آسیا است که از چند دهه قبل با تصویب نهاد فرهنگی سازمان ملل متحد، یعنی یونسکو، اختیار آن به ایران داده شده و محل استقرار آن در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تعیین شده است که اگر صلاح می‌دانید پژوهشگاه می‌تواند تحقّق این هدف را در دستورکار مأموریت آتی خود قرار دهد و بتواند قطب تخصصی علوم انسانی را انشاا... به نام جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل ثبت کند.
والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته
ویدیو سخنرانی از اینجا قابل مشاهده می باشد.
نظر شما :