نشست «الگوهای نوین در ارتباط پژوهش‌های علوم انسانی با نیازهای جامعه و صنعت»
پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با همکاری و معاضدت اداره کل ارتباط با جامعه و صنعت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، روز یکشنبه 23 آذرماه 1399، نشست نیم‌روزه «الگوهای نوین در ارتباط پژوهش‌های علوم انسانی با نیازهای جامعه و صنعت» را به صورت مجازی برگزار کرد.
سخنرانان جلسه، دکتر غلامحسین رحیمی شعرباف (معاون پژوهش و فناوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری)، دکتر حسینعلی قبادی (رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)، دکتر محمدسعید سیف (مدیر کل ارتباط با جامعه و صنعت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری)، دکتر حسین سلیمی (رئیس دانشگاه علامه طباطبائی)، دکتر نجف لک‌زایی (رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی)، دکتر علی‌محمد حکیمیان (رئیس پژوهشگاه حوزه و دانشگاه) و دکتر حسین میرزایی (رئیس موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی) بودند و بیش از 150 نفر از رؤسا و معاونین دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های سراسر کشور در این نشست حضور یافتند.
در ابتدای جلسه دکتر قبادی ضمن خوشامدگویی به سخنرانان و حضار در جلسه، هدف از برگزاری نشست را تبیین کردند.
دکتر رحیمی شعرباف به عنوان سخنران نخست این نشست اظهار داشت:
کلیه علوم اعم از تجربی یا انسانی به رغم تمام تفاوت‌هایی که دارند در برخی از حوزه‌های روشی که سمت و سوی کاربردی سازی دارد، دارای مشترکاتی هستند که باید به آنها توجه داشت.
همه علوم با همه تفاوت‌ها می‌توانند در شیوه انعکاس پژوهش‌ها، مشترکاتی پیدا کنند و از آن در جهت هم‌افزایی استفاده نمایند.
در ارتباط با بحث پیوند جامعه و صنعت، علوم باید با یکدیگر هم‌افزایی و رابطه تکاملی داشته باشند. اثربخشی‌های کلیه علوم در فرایند کاربردی شدن خصوصاً در بحث جامعه و صنعت باید به خوبی احصا شود.
باید در علوم خصوصا در علوم انسانی به الگویی دست پیدا کنیم و الگوی موفق در این حوزه برای نهادینه ساختن کاربردی شدن و کاربردی سازی در علوم انسانی، پیروی کردن از روش‌ها و قالب‌های پارک‌های علم و فناوری است و صنعت نرم به عنوان صنعتی بسیار موثر در جامعه است.
دکتر قبادی به‌عنوان دومین سخنران نشست به موارد ذیل اشاره داشت:
بدون پشتوانه نظام ملی نوآوری به عنوان دستاورد دانشی و تجربی بشر، خیلی نمی‌توانیم در کاربردی سازی موفق باشیم و ممکن است دچار انتزاع گرایی شویم.
در فرایند کاربردی سازی علوم انسانی حتما باید به کارکردهای غیرصریح و ضمنی علوم انسانی توجه کنیم و آنها را خوب شناسایی کنیم و به دیگران بشناسانیم. اگر جامعه این بخش را بشناسد، قدر و منزلت علوم انسانی را بهتر درک می‌کند و ما نیز می‌توانیم بهتر به سمت شاخص‌سازی آن حرکت کنیم. کاربردی سازی در علوم انسانی یک فرایند خطی نیست بلکه یک چرخه است و این چرخه احتیاج به دانش دارد و این دانش را نظریه پردازان حوزه نظام ملی نوآوری NIS پیش بینی کرده‌اند. خصوصا هلیکس نیز در مدل خود، جامعه را به عنوان یک رکن در این چرخه اضافه کرده است. برخلاف کسانی که در دهه پیش در این چرخه فقط دولت، دانشگاه و صنعت را در نظر گرفته بودند. البته مهم این است که کاربردی‌سازی را خطی و تک مسیر ندانیم.
دکتر سیف به عنوان سومین سخنران نشست اظهار کرد:
سرمایه انسانی، دانش و قدرت فناوری در ایران فرصت‌های بسیار خوبی را برای مقابله با چالش‌ها در اختیار ما قرار می‌دهد ولی باید این انباشتگی علم و دانش فناوری را با برنامه ریزی و جلب حمایت کافی با یک مدیریت خوب به منصه ظهور برسانیم.
نیاز به همکاری، رسیدن به سینرژی و هم افزایی بیشتر داریم و این موضوع برای کشور ما نسبت به بسیاری از کشورها، ضرورت بیشتری دارد. نیاز به تفکر سیستمی و حرکت همه نهادها اعم از پژوهشگاه‌ها و دانشگاه به سمت کارآفرینی احساس می‌شود.
با توجه به طرح تحول همکاری جامعه و صنعت که از طرح‌های منسجم وزارت علوم در سال 1398 بود، تحول همکاری میان دانشگاه و مؤسسات پژوهشی در بحث ارتباط با جامعه و صنعت الزامی است.
دکتر سلیمی به عنوان سخنران بعدی نشست اظهار داشت: باید تعریف صنعت را موسع‌تر بگیریم به گونه‌ای که با مبانی علوم انسانی سازگارتر باشد. همه حوزه‌های علوم در نوآوری خود نیازمند علوم انسانی هستند.
در فرایند نوآوری و کارآفرینی باید به زیست‌بوم خیلی توجه کنیم. برای شناخت زیست بوم و توانایی‌های آن باز هم به دانش‌های علوم انسانی نیازمندیم. تأثیر علوم انسانی بر جامعه گاه نامشهود است. دانشگاه علامه طباطبایی با تشکیل پارک بسیار موفق در جهت مشهود شدن این تأثیر تا حدود زیادی موفق شده است. چهار عنصر در این بحث مهم عبارتند از: 1- نقش علوم انسانی در تحول فرهنگ عمومی و واکنش‌های اجتماعی 2- در حوزه معارف آفرینی‌ها 3- در حوزه سیاست گذاری‌ها 4- در حوزه مشورت‌های عمومی (علوم انسانی به عنوان یک نهاد مشورت دهنده مؤثر برای اصلاح جامعه)
دکتر حکیمیان به عنوان سخنران پنجم بیان داشت:
نباید از تعریف متفاوت از نگاه متمایز به نهاد جامعه شناسی غافل بود. ما می‌توانیم به جای جامعه، بحث امت را مطرح کنیم و اتحاد و یگانگی و همفکری و همدلی و از خودگذشتگی می‌تواند بیشتر ظهور کند.
مراحل سه گانه سیستمی در ارتباط میان علوم انسانی با جامعه و صنعت وجود دارد. باید یک چشم انداز مطلوب در یک جامعه دینی ترسیم کرد.یک فرایند موثر و متناسب می‌تواند ارتباط میان علوم انسانی با جامعه و صنعت برقرار کند.ترسیم خروجی‌های اثربخش و پاسخگوی نیازهای جامعه و صنعت حائز اهمیت است.
ما باید در جامعه نیازسازی کنیم. ممکن است بعضی ابزارها مانع تحقق اهداف شود. در برخی مواقع باید به مسئله شناسی و مسئله فهمی نیز ورود پیدا کنیم
دکتر میرزایی سخنران ششم نشست بود: تأکید بر تدقیق بیشتر در مرزها و لایه‌های تعریف علوم انسانی – اجتماعی چه بخش انسانی چه بخش اجتماعی لازم است. باید کارکردها و قلمروهای علوم انسانی و اجتماعی را بشناسیم و در کاربرد این مقوله‌ها دقت بیشتر داشته باشیم.
علومی که ظرفیت بازاریابی بیشتری دارند به معنی تقلیل علم ندانیم و بگذاریم شکوفا شوند. البته بعضی از شاخه‌های علوم انسانی نباید در این حیث‌ها بیایند و در همان حیطه‌های جامعه محوری در حوزه تشخیص سیاست‌ها، اصلاح سیاست‌ها و تعیین مسیر در حوزه‌های اداره کشور باشند.علوم انسانی نقش مهمی در رقم زدن آینده کشور دارد. اگر ما تدقیق بیشتری در این زمینه داشته باشیم می‌توانیم دهه آینده را بهتر بسازیم.
سخنران پایانی جلسه، دکتر لک‌زایی بود: الگویی به عنوان الگوی بهینه مطرح است که بر حسب نیاز و اقتضا، توانایی و توانش علوم انسانی به مناسبت نیازهای گوناگون، قدرت انعطاف در بروز توانایی‌ها و نوع کاربردها راداشته باشد.
علوم انسانی بحث منجمدی نیست و نباید آن را غیرمنعطف تلقی نکنیم. تجربه موفق در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، حسب بروز مسائل و مسئله شناسی‌ها نشان داد می‌توانیم کارکردهای علوم انسانی را طبقه بندی کنیم و بر اساس اقتضا در حوزه‌های نظری، راهبردی و کاربردی، متناظر با نیازهای مختلف فرهنگی و معرفتی جامعه را پیش ببریم.