معرفی کلی

تاریخچه پژوهشکده :

پژوهشکده تاریخ از قدیمترین پژوهشکده های پژوهشگاه علوم انسانی می باشد . هسته اولیه شکل گیری پژوهشکده تاریخ به سال‌های پیش از انقلاب اسلامی به طور مشخص به «مرکز ایرانی تحقیقات تاریخی» باز می‌گردد که در سال ۱۳۵۵ به ریاست «دکتر بهرام فره وشی» تاسیس شد. افزون بر این در «فرهنگستان ادب و هنر» یک بخش مطالعاتی تاریخی و یک انجمن تاریخ وجود داشت که بسیاری از چهره های سرشناس علم تاریخ در دانشگاه  های تهران عضو آن بودند. بنابراین مرکز ایرانی تحقیقات تاریخی و انجمن تاریخ که بعدها در «موسسه مطالعات تحقیقات فرهنگی» ادغام شدند هسته اولیه «پژوهشکده تاریخ»  را شکل دادند.

«انجمن تاریخ» پیش از انقلاب اسلامی ایران، سلسله نشست ها و کنگره‌های تحقیقات ایرانی و نیز جلسات علمی متعددی را با همکاری اساتید تاریخ در کشور برگزار می نمود. کتابخانه بزرگ و غنی انجمن تاریخ، امروز بخش بزرگی از کتاب‌های تاریخی کتابخانه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی را تشکیل می‌دهد. «پژوهشکده تاریخ» میراث دار، بخش تاریخ «بنیاد فرهنگ ایران» نیز هست. این بنیاد در سال ۱۳۴۳ به ریاست دکتر «پرویز ناتل خانلری» تاسیس و در ۴ بخش از جمله تاریخ ایران به فعالیت پرداخت. گروه تاریخ بنیاد فرهنگ، فعالیت‌های پژوهشی خود را  با تصحیح نسخه های تاریخی و انتشار کتاب آغاز کرد. بنیاد فرهنگ از سال ۱۳۵۳ و همزمان با تاسیس پژوهشکده فرهنگ ایران  به تدریج با جذب دانشجو در مقطع کارشناسی ارشد در رشته تاریخ فعالیت دانشگاهی و آموزشی خود را گسترش داد. پس از انقلاب اسلامی، با تشکیل مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، بقایای گروه تاریخ بنیاد فرهنگ و مرکز ایرانی تحقیقات تاریخی، بنیان اولیه «پژوهشکده تاریخ» را شکل دادند. بر اساس ساختار جدید مصوب هیات امنای پژوهشگاه در سال ۱۳۹۱«پژوهشکده تاریخ» به «پژوهشکده علوم تاریخی» تغییر عنوان یافت.

ب- ساختار پژوهشکده:

در حال حاضر «پژوهشکده علوم تاریخی» با ۱۰ عضو هیات علمی و 2 کارشناس در 3گروه پژوهشی مشغول به فعالیت است. در حال حاضر دکتر سید رحیم ربانی زاده به عنوان رئیس پژوهشکده مشغول به فعالیت می باشند . در ادامه به معرفی اجمالی گروه های 3 گانه پژوهشکده پرداخته می شود.

1. گروه پژوهشی تاریخ اجتماعی،اقتصادی ایران

تاریخ اجتماعی ،اقتصادی مجموعه ای از سبک های تحلیلی مختلف است که توسط مورخان اجتماعی به کار گرفته می شود و تاکنون چارچوب مشخص و تحدید یافته ای نیافته است اما بیشتر مورخان تاریخ اجتماعی تا حد زیادی نسبت به ماموریت علمی مشترک خود وحدت نظر دارند و تاریخ اجتماعی را غالبا «تاریخ نگاری از پائین» یا «تاریخ توده مردم» نامیده اند. تاریخ اجتماعی تلاش دارد از منظر جریان های اجتماعی به تاریخ بنگرد. در این راستا تاریخ اجتماعی دانشی قلمداد شده است که در آن اشکال متنوع روابط اجتماعی در بستر تاریخی مطالعه می‌شود: روابط مردم با مردم، روابط مردم با حکومت، و روابط مردم با زیست جهان مادّی و معنویشان. حوزه اول، یعنی روابط مردم با مردم، دربردارنده مجموعه اجزا و عناصر تشکیل‌دهنده زندگی روزانه مردم در دوره‌های تاریخی مورد پژوهش یا سیر آن در ادوار تاریخ است. در این گروه به موضوعات تاریخی که جنبه اجتماعی آنها برجسته است پرداخته می شود؛ نهاد­های اجتماعی، جمعیت، مهاجرت، شهرنشینی، روستانشینی، کوچروی، کار و روابط کار، اصناف و مشاغل، پوشاک، تغذیه، مسکن، آداب و رسوم، تأمین اجتماعی، بهداشت، بیماری­ها، اقوام، تاریخ آراء اجتماعی، گروه­های اجتماعی فرودست، ذهنیت و باورهای عامه، زن، سازمان اجتماعی، اقلیت دینی و مذهبی و غیره مورد مطالعه و بررسی قرار می­گیرد.تاریخ اقتصادی در بر گیرنده مطالعات اقتصادی یا پدیده‌های اقتصادی در گذشته است. این شاخه، تجزیه‌ و تحلیلی است در تاریخ اقتصاد که با استفاده از ترکیبی از روش‌های تاریخی، روش‌های آماری، و با استفاده از نظریه های اقتصادی مرتبط به هر نهاد یا موقعیت تاریخی صورت می‌پذیرد. این حوزه شامل موضوعاتی از قبیل سابقه کسب و کار، سابقه مالی و مناسبات مرتبط با هر ناحیه تاریخ اجتماعی مانند تاریخ دموگرافیک (جمعیت‌شناختی) و تاریخ کارگری است. کمیت‌های مرتبط با تاریخ اقتصادی نیز به عنوان تاریخ اقتصادی جدید در نظر گرفته می‌شوند. در این گروه موضوعاتی تاریخی همچون بازرگانی، صنعت، نهادهای اقتصادی، فناوری، اکتشاف و استخراج معدن، سکه و پول، ابزار تولید و مبادله، صادرات و واردات، آب وآبیاری، قحطی و خشکسالی، مالیات ، بودجه و بودجه ریزی، انرژی، رفاه، فقر، گرانی، دادو ستد و بازار و ... مورد مطالعه و بررسی قرار می­گیرد. 

مدیر گروه  دکتر الهام ملک زاده

دکتر الهام ملک زاده، دکتر مهسا ویسی، دکتر صفورا برومند، آقای دکتر سید محمد رحیم ربانی زاده به عنوان اعضای هیات علمی گروه در حال فعالیت می باشند.

2. گروه پژوهشی تاریخ فکری فرهنگی ایران:

تاریخ فکری، فرهنگی مطالعه ای بین‌رشته‌ای است که با محور قرار دادن دانش تاریخ و کمک گرفتن ازدانش های دیگر ازجمله مطالعات فرهنگی، تاریخ فکری ،جامعه‌شناسی، انسان‌شناسی، مردم‌شناسی، زبان‌شناسی به بررسی جنبه‌های مختلف تعامل فرهنگ و تاریخ می‌پردازد. در خصوص توصیف و تفسیر تاریخ فرهنگی دیدگاه‌های مختلفی مطرح شده است؛ تاریخ فرهنگی به عنوان منظری جدید در تاریخ نگاری نوین، فرصت مغتنمی است که با هدف بازکاوی تاریخ مردم، شناسایی و بررسی مسائل مترتب بر آحاد جوامع، می کوشد شرایط فرهنگی و حوادثی که با تغییرات فرهنگی هر ملت در ارتباط است به عنوان ابزار فهم بهتر تاریخ به مدد گیرد.در دهه ۱۹۷۰.م  رویکرد متداول در رشته تاریخ فرهنگی ترکیبی از مطالعات انسان‌شناختی و تاریخی در حوزه سنن فرهنگ عمومی و ارائه تفاسیر فرهنگی از تجارب تاریخی بود. مباحث گسترده و متنوعی شامل متعارف ترین و ساده ترین جنبه های زندگی روزمره از تاریخ صدا، لباس، غذا و حمل و نقل گرفته تا تاریخ زنان، کودکان، اقلیت‌ها، هنر عامه، فنون و دانش‌های بومی، و همه رفتارهای خرد دیگر روزمره و همه خرده فرهنگ ها و سبک های زندگی موجود و اشکال بروز مادی و غیر مادی آنها و غیره باروی کرد فرهنگ قلمرو موضوعی این گروه مطالعاتی است. . گروه تاریخ فرهنگی، با هدف دستیابی به فضای پژوهش های متنوعی که این رویکرد در برابر محققان می گشاید، فعالیت های پژوهش های خود را با بهره گیری از رویکردهای بینا رشته ای از رخدادهای تاریخی آغاز نموده است.

مدیر گروه آقای دکتر محمد امیر احمدزاده

دکتر پروین ترکمنی آذر، دکتر علیرضا ملایی توانی  به عنوان اعضای هیات علمی گروه مشغول فعالیت می باشند.

3. گروه پژوهشی تاریخ سیاسی ایران:

تاریخ سیاسی شاخه ای از مطالعات تاریخی به حساب می آید که با تکیه بر دانش سیاسی و تاریخ  به مطالعه و بررسی تاریخی می پردازد. محور اصلی در تاریخ سیاسی پرداختن به «امر سیاسی» در پرتو« قدرت سیاسی» است. تعاریف زیادی از تاریخ سیاسی شده است که هستی شناسی و روش شناسی آن را متنوع نشان می دهد. تاریخ سیاسی علی رغم سابقه طولانی از منظر پژوهشی به عنوان یک رویکرد جدید نیز مطرح است که تحت عنوان تاریخ سیاسی جدید از آن یاد شده و در مقابل تاریخ سیاسی سنتی آمده است. در این گروه موضوعات تاریخی همچون ساختار و تشکیلات سیاسی، روابط دولت و ملت، دیپلماسی و روابط خارجی، نهاد­های سیاسی، مرز، جنگ، ارتش، تقسیمات کشوری، امنیت، هویت ملی، گروه های قدرت، مشروعیت، کارکرد دولت، نوع دولت، گروه های سیاسی، نظریه حکومت، مورد مطالعه و بررسی قرار می­گیرد.

مدیر گروه  دکتر علی سالاری شادی 

دکتر علی سالاری شادی، دکتر عبدالرحمن حسنی فر، دکتر نیره دلیر ، به  عنوان اعضای هیات علمی گروه مشغول فعالیت می باشند.

پ –  برنامه ها و اهداف:

بر اساس فعالیت های اعضای هیات علمی، کارشناسان، دانشجویان رشته کارشناسی ارشد و دکترا در راستای برنامه ۵ ساله آتی پژوهشکده و سند راهبردی پژوهشگاه در دو حوزه پژوهشی و آموزشی برنامه حاضر تدوین گشته است. ارتقا جایگاه پژوهشکده در سطح ملی و بین المللی، جذب همکاری و مشارکت حداکثری محققان و اعضای هیات علمی و سازمان ها و انجمن های علمی حوزه تاریخ با پژوهشکده، گسترش کمی و کیفی فعالیت جمعی و گروهی در سطح ملی با محوریت «پژوهشکده»، تلاش در جهت تولید و انباشت علمی در زمینه موضوعات مورد نیاز حوزه دانش تاریخ، تلاش در جهت تخصصی کردن فعالیت‌های اعضای هیات علمی و مشخص ساختن نسبت فعالیت‌های اعضا با طرح پژوهشی موظف سالانه و برنامه عملیاتی ۵ ساله آنها، برنامه محوری در سطح کلان فعالیت علمی در حوزه تاریخ با طراحی راهبردها و برنامه های عملیاتی لازم، حرکت در راستای برنامه ۵ ساله پژوهشگاه  و پژوهشکده و تحقق عملیاتی آن و برجسته سازی میز تخصصی اعضای هیات علمی مبتنی بر فعالیت‌های انجام شده با برنامه‌ریزی و مدیریت، جذب دانشجویان بر اساس طرح‌های پژوهشی مصوب «پژوهشکده»، به کارگیری کارشناسان در راستای اهداف راهبردی «پژوهشکده» از جمله اهداف پژوهشکده است. در راستای تحقق این اهداف، پژوهشکده تلاش می کند طرح‌های پژوهشی، مقالات علمی، کتاب‌ها، سخنرانی‌ها، نشست‌ها، نقد کتاب، همایش، کرسی و... را در ۵ حوزه برگزار نماید. این حوزه­های موضوعی با هدف مشخص و محدود کردن قلمرو موضوعی فعالیت پژوهشکده طراحی شده است که جنبه سیاستگذاری موضوعی دارد و شامل ۵ حوزه است: ۱- حوزه مساله و مسائل ایران ۲- حوزه مساله‌مندی در پژوهش‌های تاریخی ۳- حوزه مفهوم، نظریه و روش در تاریخ ۴- حوزه تاریخ و مطالعات بینا رشته‌ای ۵-حوزه کاربردی سازی دانش تاریخ . این اقدامات و دستاورد غائی حاصل از پژوهش ها و اقدامات منسجم، سازماندهی شده، هدفمند و متناسب با نیازهای دانش و رشته تاریخ، به کاربردی نمودن دانش تاریخ در حوزه عمومی، سیاست گذاری های کلان مملکت، ارائه پیشنهادات و راهکارهای حاصل از گذشته پژوهی متکی به مستندات، منابع و مدارک آرشیوی و تاریخی خواهد انجامید.

ت- رویکردها و توانمندی ها:

محورها و موضوعاتی که در ادامه می آید مبتنی بر رویکرد پژوهشکده و توانائی و ظرفیت بالفعل آن است و می تواند برای علاقمندان و محققان و سازمان ها مفید باشد؛

• پژوهش در حوزه نظریه ها و مباحث روش شناختی تاریخ اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی
• پژوهش و بررسی انتقادی روش های تاریخ نگاری مورخان ایرانی
• پژوهش در حوزه تاریخ اجتماعی و فرهنگی هنر (فیلم و سینما، نگارگری و نقاشی، معماری و ... )
• پژوهش درحوزه  تاریخ نهادها و سازمان های  علمی و فرهنگی
• پژوهش در حوزه سکه شناسی
• پژوهش در حوزه اسناد و مدارک آرشیوی
• پژوهش در حوزه کارآفرینان و  و شخصیت های اقتصادی معاصر ایران
• پژوهش در حوزه کاربردی سازی دانش تاریخ در ایران
• بررسی و آسیب شناسی آموزش رشته تاریخ در نظام آموزش عالی
• پژوهش در حوزه تاریخ و مطالعات میان رشته ای

پژوهش در حوزه تاریخ شفاهی افراد و شخصیت ها، سازمان ها و نهادها

 

وظایف پژوهشکده:

وظایف پژوهشکده زیر نظر ریاست و شوراهای پژوهشکده تاریخ انجام می‌شود.

شورای پژوهشی پژوهشکده بر حسب موضوع با حضور رؤسای بخش ها و در صورت ضرورت با حضور استادان خارج از پژوهشگاه تشکیل می‌شود.

 

       اعضای شورای پژوهشی پژوهشکده:

    رییس شورا: دکتر نیره دلیر

   دبیر شورا : دکتر صفورا برومند

   اعضای شورا: دکتر علیرضا ملایی توانی، دکتر نیره دلیر، دکتر صفورا برومند، دکتر عبدالرحمن حسنی فر، دکتر محمدامیر احمدزاده، دکتر الهام ملک زاده، دکتر علی سالاری شادی

جلسات شورا به طور معمول دو بار در هر ماه برگزار می شود.

 

     اعضای شورای تحصیلات تکمیلی پژوهشکده:

    رییس شورا: دکتر نیره دلیر

     دبیر شورا : خانم دکتر مهسا ویسی

     اعضاء شورا:  دکتر علی سالاری شادی، دکتر نیره دلیر، دکتر مهسا ویسی، دکتر صفورابرومند، دکتر پروین ترکمنی آذر، دکتر علیرضا ملایی توانی، دکتر شهرام یوسفی فر، دکتر سیدمحمدرحیم ربانی زاده

جلسات شورای تحصیلات تکمیلی یک بار در هر ماه بر حسب موضوع تشکیل می شود.

 

 

وظایف آن به شرح زیر است:

• بررسی و تدوین برنامه‌های دوره آموزشی کارشناسی ارشد تاریخ، انتخاب استادان برای تدریس
• بررسی و تصویب عنوان پایان نامه‌های دانشجویان
• بررسی و تصویب طرح پایان نامه‌های دانشجویان
• بررسی وضع تحصیلی دانشجویان
• تمام امور مربوط به دانشجویان

 

نشستهای پژوهشکده تاریخ

شورای عمومی متشکل از کلیه همکاران پژوهشکده اعم از اعضای هیئت علمی، کارشناسان پژوهشی و فرهنگی و امور آموزشی و پژوهشی است.

 

وظایف شورا:

 

  بخش آموزش:

  پژوهشکده تاریخ از سال 1368 در گرایش تاریخ ایران دوره اسلامی و در مقطع کارشناسی ارشد با هدف تربیت پژوهشگر دانشجو پذیرفته است. در این مقطع فعالیت آموزشی با پژوهش همراه است و پایان نامه دانشجویان با اولویت های پژوهشی پژوهشکده تاریخ و برنامه پنج ساله پژوهشی هماهنگ می‌شود. در طول 22 سال گذشته و برگزاری 22 دوره آموزشی تعداد زیادی عنوان پایان نامه نگارش و دفاع شده است.

 

وظایف پژوهشکده در بخش آموزش :

1. ارائه دروس با بهره گیری از روش های نوین و الکترونیکی

2. دانشجویان برای کسب تجربه علمی و عملی در پژوهش به طور مستمر زیر نظر استادان پژوهشکده هفته‌ای پنج ساعت پژوهش ورزی می کنند.

3. برای تربیت پژوهشگر دروس روش تحقیق، پایان نامه نویسی، مقاله نویسی و. . . اضافه بر برنامه مصوب آموزش عالی برگزار می‌شود.

4. پژوهشکده برای نظارت بر پایان نامه های دانشجویان و هدایت دقیق آنان، یک نفر از استادان متخصص در روش تحقیق را به عنوان مشاور پژوهشی به دانشجویان معرفی کرده است تا در تنظیم طرح پژوهشی پایان نامه خود، اعم از انتخاب موضوع، رعایت چهارچوب تحقیق و قرار دادن آن در قلمرو مشخص زمانی، مکانی و موضوعی به آنان یاری رساند. طرح پژوهشی پایان نامه‌ها پس از تأیید استاد مشاور، در شورای پژوهشی پژوهشکده مطرح و پس از رفع اشکالات و ارائه راهنمایی‌های لازم، برای تصویب به شورای تحصیلات تکمیلی ارجاع داده می‌شود. 

5. دانشجویان برجسته در صورت لزوم برای همکاری با طرح های گروهی پژوهشکده دعوت می‌شوند.