دکتر قبادی :طرحِ اعتلا، سرمایه‌ای ملی برای «علوم انسانی»
جوهره طرح اعتلا، کوششی ژرفانگر، انتقادی، گفتمانی، باورمندانه، خردمحور و معطوف به بسترسازی برای احیای عقلانی تمدن ایرانی- اسلامی است. طرح اعتلا، مجموعه پروژه‌هایی به هم‌پیوسته و مرتبط با یکدیگر و کاملاً مسألهمحور است که با پشتوانۀ بهره‌گیری از مطالعات جهانی و ملّی و به صورت شبکه برنامه محصولگرا و هم‌افزایانه تدوین شده است. طرح کلان «اعتلا و ساماندهی علوم انسانی معطوف به پیشرفت کشور» در مسیر حرکت به سمت تحقق تمدن نوین ایرانی ـ اسلامی برنامه‌ریزی شده و می‌کوشد تا در گام اول شبکه نخبگانی علوم انسانی در کشور را محقق گرداند، فعالیتی که زمینه‌های آن در پژوهشگاه قریب به بیست و یک سال پیش با تشکیل شبکه تشکل پژوهشی - انتقادی تحت عنوان «شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی» فراهم آمده است. از همین رو طرح اعتلا برای تعمیق آن فعالیت‌ها و خروجی‌مدار ساختن فعالیتهای نخبگانی پژوهشگاه با رویکرد بینرشتهای و با مشارکت نخبگان و سرآمدان پژوهشگاه و صاحبنظران تراز اول در سطح ملّی تعریف شده است. جوهره طرح اعتلا، کوششی ژرفانگر، انتقادی، گفتمانی، باورمندانه، خردمحور و معطوف به بسترسازی برای احیای عقلانی تمدن ایرانی- اسلامی است. البته در نگاهی کلان، این طرح معطوف به تحقق دغدغه‌های داعیهداران و بیدارگران و مصلحان جهان اسلام در ۱۵۰ سال اخیر است و بنا را بر آن گذاشته است تا کار نیمه تمام گذشتگان مصلح را به سرانجام رساند. این طرح، سازه‌ای است برای تحقق رسالت و اهداف استقلال فرهنگی که انقلاب اسلامی همواره خواستار آن بوده و تاکنون مجال گسترده، کلان و بایسته آن را نداشته و دانش، نگرش، بینش، توانش و جامعیت لازم برای پرداختن به آن در اختیار نهادها یا محققان کشور به صورت ایجاد یک تشکل نظام‌مند، منسجم و با برنامه‌ریزی پژوهشی نبوده است. از این حیث، این طرح از به‌روزترین طرح ها برای تحقق دغدغه‌های حضرت امام خمینی(ره) در عرصه استقلال فرهنگی و خلق گفتمان تحول در علوم انسانی در چارچوب توصیه‌های مقام معظم رهبری در حوزۀ علوم انسانی است . بویژه در جریان دیدار خصوصی با اعضای شورای متون، مقام معظم رهبری بر ضرورت «تولید» و اثربخشی و خروجی‌محوریِ فعالیتهای شورای بررسی متون تأکیداتی صریح و مستقیم به‌پژوهشگاه و شورای متون داشته‌اند. طرح اعتلا، مجموعه پروژه‌هایی به هم‌پیوسته و مرتبط با یکدیگر و کاملاً مسألهمحور است که با پشتوانۀ بهره‌گیری از مطالعات جهانی و ملّی و به صورت شبکه برنامه محصولگرا و هم‌افزایانه تدوین شده است. آبشخور و منشأ این طرح، اسناد بالادستی کشور از جمله قانون اساسی، رهنمودها و سلوک حضرت امام خمینی(ره) و منویات مقام معظم رهبری، سند چشم‌انداز، سیاست‌های برنامه پنجم و ششم توسعه کشور و همچنین سیاست‌های برنامه توسعه راهبردی پژوهشگاه ازجمله بندهای ۱، ۲، ۳، ۴ از راهبرد ۱ (شامل «ارتقای کیفیت پژوهشهای بنیادی، توسعه‌ای و کاربردی علوم انسانی»، «توسعه پژوهشهای نیاز‌محور و تقاضا‌محور با توجه به اولویت‌ها، مسائل و مشکلات اساسی جامعه (با تأکید بر مشارکت در اجرای طرح‌های کلان ملی)»، «رشد و توسعه مطالعات در حوزه تمدن ایرانی و اسلامی»، «تقویت و توسعه ظرفیت کشف و خلق دانش، گسترش پژوهشهای نوآورانه (با تأکید بر رویکرد بومی‌گرایی در علوم انسانی)») و سیاست ۷ از راهبرد ۲ (شامل «توسعه مناسبات و همکاریهای علمی، دانشی و پژوهشی با نهادهای علمی، تحقیقاتی و حوزوی») و سیاست ۹ از راهبرد ۳ (شامل «ایفای نقش مؤثر در تدوین برنامه‌های توسعه کشور») است. دستاندرکاران متخصص و متعهد طرح اعتلا کوشیده‌اند تا این طرح را به گونه‌ای کاملاً واقعگرایانه تدوین نمایند، چنانکه هم ناظر بر آخرین یافتههای دانش بشری و هم برجوشیده از مبانی و معارف دینی و فرهنگ ایرانی ـ اسلامی باشد. بنا بر گزاره‌های یاد شده، طرح اعتلا از حیث راهبردی و پیوند میان نظریه و کاربرد و جامعیت و معطوف بودن به پیشرفت کشور، در تاریخ معاصر ایران و در میان کوششهای ارزنده مشابه سال‌های پس از انقلاب اسلامی، بیبدیل و یا حداقل کم‌نظیر است. چه اینکه در میان رهیافتهای موجود در حوزه علوم انسانی کشور، یعنی؛ ۱) نظریگرایی محض و صرفاً بر مبنای چارچوب‌های نظری متعارف دنیا؛ ۲) نظریگرایی محض و منحصراً با اعتنا به دیدگاههای بومی؛ ۳) کاربردگرایی صرف و بر مبنای چارچوب‌های نظری متعارف دنیا؛ ۴) کاربردگرایی محض مبتنی بر دیدگاهها و نیازهای بومی، راه پنجمی را در پیش گرفته است؛ یعنی «جهانی‌اندیشی و بومی محوری» که راهی تلفیقی، متعادل، محصولگرایانه و همراه با نگاهی ایجابی است و با ابتنا بر نظام ملّی نوآوری، جامع مزیتهای همه رهیافتها و به دور از کاستیهای افراط و تفریطی هریک از آنها است و طرحی متمایز و واجد نوآوری است. ممیزات این راه پنجم از این قرارند: ۱- شناخت عالمانه علوم انسانی موجود، از جهت مبانی، ماهیت، مسأله موضوع و موقعیت ؛ ۲- نقد علوم انسانی در حوالت تاریخی اخیر هم براساس مبانی نقد و خاستگاه اصلی هم براساس مبانی بین‌فرهنگی؛ ۳- ترسیم مسیر تحولات علوم انسانی و احصای شاخص‌های این تحولات؛ ۴- تعیین موقعیت دانش‌های فراهم آمده در جغرافیای فرهنگی اسلام و ایران و تعیین موازین و سنجه‌های ارزیابی این دانش‌ها و . . .، ۵- استاندارد کردن مفاهیم نظری، مبانی، علم، فرهنگ، تمدن. با توجه به آنچه یاد شد، طرح اعتلا می‌تواند پشتوانهای گفتمانی و مکمّلی مددرسان برای مجموعۀ شورای تحول علوم انسانی و سازمانهای دستاندرکار اصلاح نظام درسی و تحول برنامه‌های آموزشی علوم انسانی باشد و می‌تواند سرمایه‌ای ملّی در فرایند تحولات آتی علوم انسانی کشور فراهم آورد. همچنین انتظار می‌رود تا این طرح به منزلۀ رویدادی پیشتاز در عرصۀ پژوهشهای علوم انسانی در حوزۀ وزارت متبوع محسوب گردد و جایگاه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی را در سطح منطقه، جهان اسلام و آسیا نیز ارتقا بخشد و مایۀ غنیسازی دستاوردهای برنامۀ ششم توسعه در بخش آموزش عالی گردد. اقبال گرم و همّت بزرگواران اعضای محترم کمیته علمی و محققان و مجریان طرح‌های گوناگون موجب شد که پژوهشگاه همچنان که به لطف الهی برای نخستین‌بار صاحب برنامه توسعه راهبردی شده است، برای بار نخست، صاحب تجربه‌ای متمایز از هم‌نشینی، همدلی، تعامل، گفتگو، مفاهمه و کانون تضارب آرا و تعاطی افکار اندیشمندان علوم انسانی ایران با سلیقه‌های گوناگون اجتماعی باشد که خود لازمۀ توسعه و پیشرفت کشور و صیانت از سرمایه‌های نخبگانی و منافع و مصالح ملی به شمار می‌آید. دکتر حسینعلی قبای -فصلنامه طرح اعتلا -پژوهشگاه علوم انسانی
ادامه مطلب
