آرشیو- خبر و اطلاعیه

دومین پیش نشست همایش ملی تاریخ فرهنگی چیستی تاریخ فرهنگی چهارشنبه ۶ مهر۱۴۰۱

۳۰ شهریور ۱۴۰۱

پیش نشست دوم همایش ملی تاریخ فرهنگی در ایران با حضور اساتید جناب اقای دکتر سیروس نصراله زاده، دکتر فرزانه گشتاسپ، دکتر محمدامیر احمدزاده، و دکتر یاسر ملک زاده در روز چهارشنبه ششم مهرماه برگزار شد. موضوع این نشست از خاطره جمعی تا تاریخ حافظه (بررسی چیستی تاریخ فرهنگی در مطالعات تاریخ ایران باستان) بود. در این نشست ابتدا دکتر محمدامیر احمدزاده به بحث درباره «نسبت حافظه تاریخی و تاریخنگاری فرهنگی» پرداخت. او ضمن بررسی و معرفی پیشینه اندک مطالعات تاریخ حافظه در زبان فارسی گفت علیرغم زمینه های متنوع و اغلب بکر مطالعات حافظه اما این رویکرد در ایران رونق چندانی ندارد. او به معرفی برخی اشارات، یادداشت ها، و مقالات پراکنده موجود پرداخت که عمدتا مربوط به مردم شناسی کلاسیک ایرانی و تا حدی مبتنی بر سنت ها و تاملات ادبی، هنری ایران شناسانه بوده اند. دکتر احمدزاده این مطالعات و پیشینه در امتداد رویکرد سنتی به حافظه تاریخی و تلقی ذات انگارانه از حافظه دانست. دکتر احمدزاده در ادامه معرفی پیشینه پژوهش به مقاله خوب دکتر محمدسعید ذکایی اشاره کرد که با عنوان مطالعات فرهنگی و مطالعات حافظه در سال ۱۳۹۰ منتشر شده است و سپس فصل سوم کتاب تاریخ فرهنگی ایران مدرن از دکتر نعمت الله فاضلی را نیز یکی دیگر از منابع مهم فارسی در بحث تاریخ حافظه برشمرد که در آن نویسنده به تقسیم بندی گفتمان های حافظه در ایران مدرن پرداخته است. دکتر احمدزاده پس از معرفی و بررسی پیشینه پژوهش از کاربرد مفاهیم مختلفی برای تعریف و شناخت حافظه تاریخی نام برد که از جمله این اصطلاحات حافظه جمعی، حافظه فرهنگی، حافظه مردمی، حافظه مشترک و... است که در ادبیات فارسی برای تعریف حافظه تاریخی و در ترادف با آن به کار بسته می شوند. دکتر احمدزاده در ادامه با معرفی رویکردهای موریس هالبواکس جامعه شناسی فرانسوی به عنوان پدر تاریخ حافظه گفت اگر چه وجه غالب در مطالعات حافظه را رویکرد روان شناختی و عصبی دارد که اساسا حافظه را یک فعالیت ذهنی می دانند و عموم مخاطبان به همین تلقی از حافظه باورمندند اما حافظه همچنان که هالبواکس می گوید یک سازه اجتماعی است که ساخن جامعه به آن شکل می دهد و از این جهت، حافظه با انتخاب و یا کنار گذاشتن بخشی از خاطره ها مواجه است. او ضمن تاکید بر وجه اجتماعی حافظه تاکید کرد که در جوامع سنتی معیار ما برای گزینش و تفسیر گذشته وابسته به مذهب، زبان، هنر، سیاست و اقتصاد است در حالی که در جوامع مدرن ، شکل دهی به گذشته متناسب با نیازهای سیاسی دولت ها و ملت ها از جایگاه مهمی برخوردار است. حافظه تاریخی نقش کلیدی در ایجاد و تداوم گذشته تاریخی دارد و بدون آن امکان همبستگی اجتماعی وجود ندارد. حافظه تاریخی عبارتست از برداشت جامعه امروز از گذشته خود دکتر احمدزاده با بیان اینکه حافظه یک ملت از خرده حافظه های مختلفی تشکیل شده و تاریخ به بازخوانی و تفسیر نسل حاضر از وقایع گذشته می پردازد لذا هم در تاریخ م هم در حافظه تاریخی ما با عنصر گزینش و انتخاب مواجهه ایم و همه از دریچه ذهن خود به تاریخ می نگریم و آنرا می نویسیم. او حافظه تاریخی را شامل هر نوع آثار بشری مادی و غیرمادی شمرد و گفت حافظه تاریخی اغلب شامل برداشت کلی و جمعی جامعه از گذشته است که ممکن است بر حقیقت تاریخ انطباق داشته یا نداشته باشد. در واقع، حافظه بیشتر یادآور امور غرورانگیز، تعصب آمیز و اغراق گویی مردم یک جامعه از گذشته تاریخی خود است. او حافظه تاریخی را به عبارت دیگر نوعی تفسیر جمعی اغلب عوامانه از تاریخ دانست که ممکن است حقیقت یا به دور از حقیقت باشد. بخشی مهم از حافظه تاریخی یک ملت نیز ممکن است خبر از ضعف و سرخوردگی و ناامیدی یا داغ ننگ باشد. مثلا ایرانیان در استانه انقلاب مشروطه از شکست ایران از روسیه تزاری یاد می کنند و آنرا همچون یک عامل مهم برای خودآگاهی اجتماعی به کار می برند. لذا حافظه تاریخی را باید تاریخ حال گرا یا تاریخ به روایت اکنون نامید. مورخ در تاریخ نویسی متاثر از حافظه تاریخی مردم زمان خود است حافظه تاریخی نه گذشته به معنای واقعی کلمه یا تاریخ بلکه برداشت جامعه از این گذشته است. پس به زمان حال برمی گردد. قطعا مورخان در عصر خود در ایجاد و شکل گیری حافظه تاریخی و عمومی جامعه نسبت به حوادث آن نقش مهمی دارند همچنانکه مورخ در تاریخ نویسی خود بویژه از منظر کیفیت متاثر از حافظه تاریخی مردم زمان خود است. احمدزاده با بیان اینکه چیزهای غیرعادی بیشتر در حافظه ملت ها باقی می مانند به این گفته ویل دورانت اشاره کرد که می گوید مورخ موارد استثنایی را گزارش می دهد که جالب و غیرعادی است. انسان ها خود تاریخ خود را می سازند نه براساس اراده آزاد خود بلکه متاثر از شرایط موجودی که آنرا به ارث برده اند و اغلب متون تاریخی هم از تصورات تاریخی زنامه خود که همان حافظه تاریخی است متاثرند.

ادامه مطلب