نشست ایرانِ جان، هویت فرهنگی و ملی ایرانیان برگزار شد

نشست ایرانِ جان، هویت فرهنگی و ملی ایرانیان با سخنرانی دکتر سیدجواد میری، دکتر حمیدرضا دالوند و دکتر عبدالرحمان حسنی‌فر و به دبیری علمی دکتر شاهین آریامنش، یکشنبه 13 اسفند 1402 ساعت 10 تا 12 در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.

در آغاز این نشست، دکتر شاهین آریامنش دبیر علمی نشست گفت: دکتر ناصر تکمیل‌همایون که عمری است در عرصۀ تاریخ اجتماعی ایران پژوهیده و مقاله‌ها و کتاب‌های بسیاری را برای ایران و ایرانیان قلمی کرده است در اسفندماه ۱۳۵۹ کتابی را به بوتۀ نشر سپرد که برای میهن و هم‌بستگی هم‌میهنان بود. دکتر تکمیل‌همایون در این کتاب به مفهوم میهن می‌پردازد که به معنی زادگاه و مولد و محل پرورش آدمی است که نزد همۀ قوم‌ها و ملت‌ها بسیار ارجمند بوده است. واژۀ میهن (Patrie) در زبان‌های غربی از ریشۀ پاتریا (Patria) است و مفهوم سرزمین پدر دارد. وی مفهوم میهن و مفهوم ملت را از هم جداناپذیر می‌داند و بر این باور است که نه ملت بدون میهن می‌تواند قوام یابد و نه سرزمین‌های بدون ملت می‌توانند حد و رسم میهن داشته باشد.

وی افزود: چاپ کتاب میهن‌دوستی در ایران در آن سال‌ها که حزب توده از بی‌میهنی دم می‌زد و دیگرانی نیز به دلیل این‌که حکومت پهلوی از تاریخ ایران برای خود کلاهی نمدین بافته بود از میهن و ملی‌گرایی گریزان بودند، بسیار مهم جلوه می‌کند. دکتر تکمیل‌همایون به روشنی جایگاه و مفهوم میهن را در نزد ایرانیان از کهن‌روزگاران تا روزگار معاصر بررسیده است و نشان داده است که ایرانیان چگونه به ایران و میهن و سرزمینشان می‌نگریسته‌اند. کتاب ایران جان، هویت فرهنگی و ملی ایرانیان واپسین کتابی از دکتر تکمیل‌همایون بود که منتشر شد و درواقع ادامۀ همان کتاب میهن‌دوستی در ایران است.

در ادامه دکتر سیدجواد میری سخنران این نشست گفت: یادی از دکتر تکمیل‌همایون شد که به نظرم یکی از نقاط قوت دکتر تکمیل‌همایون قدرت روایت‌گری وی بود که بسیار زیبا مسائل پیچیده در حوزه تاریخ، جامعه‌شناسی و حتی سیاست را بررسی می‌کرد. او شاید به‌نوعی انسان سیاسی بود که جریان‌ها را خوب می‌شناخت و در تاریخ معاصر ایران، زوایای پیچیده سیاسی تاریخ ایران را با نگاهی تاریخی رصد کرده بود و در برخی از آنها زیسته بود.

وی افزود: دکتر ناصر تکمیل‌همایون در کتاب ایران جان، هویت فرهنگی و ملی ایرانیان به اصالت تاریخی می‌پردازد که این مفهوم، مفهومی کلیدی در روایت دکتر تکمیل‌همایون است اما او هیچ گاه اصالت تاریخی را تعریف نکرده است که آیا این اصالت تاریخی برساخت تاریخ-اجتماعی است یا اصالت جوهری دارد.

در ادامه دکتر حمیدرضا دالوند دیگر سخنران این نشست گفت: کتاب ایران جان، هویت فرهنگی و ملی ایرانیان نوشتۀ زنده‌یاد دکتر تکمیل‌همایون کتابی نیست که خواننده فقط به اعتبار کتاب، آن را بررسی کند بلکه به اعتبار نویسنده آن را بررسی می‌کند. سرنوشت نویسنده و فهم نویسنده مهم‌ترین کلید برای فهم این کتاب است.

وی افزود: کتاب خلاصه‌ای درباره تاریخ ایران و فراز و فرودهای هویت مردم ایران در بستر حکومت‌هاست و تقریباً به دوره معاصر می‌رسد. نگاه دکتر تکمیل‌همایون به هویت ملی نگاهی ایران‌دوستی و میهن‌دوستی است و به پیکرۀ ایران فرهنگی نگاه خوبی دارد و بر استمرار تاریخی هویت ملی ایرانی تأکید دارد.

دکتر عبدالرحمن حسنی‌فر سخنران پایانی این نشست گفت: ایران‌دوستی دکتر تکمیل‌همایون برای من بسیار اهمیت دارد و محقق بسیار ارزنده‌ای بود. ما در وضعیتی هستیم که با بحران هویتی مواجه هستیم و توان و ظرفیت ایجابی هویت را در جامعه بی‌صدا کرده است یا به معنایی دیگر، تاریخ و محتوای آن در جامعه ایرانی صدای بلند و رسایی ندارد و بحث هویت نیز از آن مسائل است. دکتر تکمیل‌همایون تاریخ طولانی را بررسی کرده است و او بحث تکوین و تحول اندیشه ایران‌شهری را در دوران مختلف بررسی کرده است و کتاب ایشان خلایی را پر کرده است و قابل خواندن است.

وی در پایان گفت: بحث مؤلفه‌های هویت از نکته‌های مثبت این کتاب است که تکوین و تحول اندیشه ایران‌شهری در آن مطرح می‌شود. نکتۀ مثبت دیگر کتاب پرداختن به دوران جدید است که از دو زاویه به آن پرداخته است یکی بحث استقلال و وطن‌خواهی ایرانیان است که مخالفت ایرانیان با قاجار را مرتبط با وطن‌خواهی ایرانیان دانسته است. دیگری بحث قانون‌گرایی و آزادی‌خواهی است که آن را به هویت ملی و فرهنگی و اصالت تاریخی مرتبط می‌داند.