گزارش سخنرانی پژوهش‌های نشر از منظر مطالعات فرهنگی

پژوهش‌های نشر از منظر مطالعات فرهنگی

دکتر احمد شاکری در نشست علمی«پژوهش در ارتباطات و مطالعات فرهنگی» که روز 23 آذرماه به مناسبت هفته پژوهش توسط پژوهشکده‌ی مطالعات فرهنگی و ارتباطات برگزار شد، به « پژوهش‌های نشر از منظر مطالعات فرهنگی» پرداخت وگفت: سنت مطالعات فرهنگی به دلیل رویکرد انتقادی و نگاه از نوع دیگر به مباحث و موضوعات متعارف در سالیان اخیر اقبال خوبی در بین مخاطبان داشته است. این حوزه به دلیل ماهیت بین رشته‌ای و فرارشته‌ای همیشه به دنبال دیدن وجوه ناپیدا و زوایای کمتر دیده شده است و به همین دلیل است که پژوهشگران این حوزه معتقدند در مطالعات فرهنگی بیش از آنکه کمیت امر فرهنگی مدنظر باشد کیفیت و حوزه تاثیرگذاری آن مهم است. بر همین اساس رویه و فرآیندپژوهی یکی از مسائلی است که می تواند موضوع مطالعه در حوزه چرایی و چیستی یک پدیده فرهنگی به شمار رود. صحبت در خصوص پژوهش‌های نشر از این منظر است؛ به عبارتی بررسی روندهای شکل‌گیری خروجی یک اثر و نشر آن به شکل‌های مختلف و دامنه بازخورد آن بر پدیدآور و مولف اثر. اهمیت موضوع زمانی نمایان می شود که مساله کلان این حوزه یعنی فقدان نقشه راه مطرح می‌شود؛ به‌گونه‌ای که پژوهش نشر از منظر مطالعات فرهنگی یکی از مسائلی است که همواره در حوزه اجرای سیاستگذاری‌های فرهنگی حامیان و منتقدان خود را داشته است. بنابراین نگاه ما در این بحث در واقع از جنس مساله‌شناسی در مطالعات فرهنگی است و مساله ما هم‌نشینی میان دو عبارت پژوهش و نشر است.  

صنعت نشر کتاب یکی از مهم‌ترین حوزه‌ها در سیاستگذاری‌های فرهنگی به شمار می‌رود. این حوزه علاوه بر بعد فرهنگی، از بعد اقتصادی نیز یکی از صنایع درآمدزا در دنیا به‌شمار می‌رود. صنعتی که در حوزه‌های مختلف خود بی بهره از شناخت جریان‌های متفاوت فرهنگی و اجتماعی نیست. از سوی دیگر، مطالعات تطبیقی و آمارهای منتشره در خصوص وضعیت بنگاه‌های انتشاراتی در جهان و همچنین مشاهده تجربیات دیگر کشورها، خود مویدی بر این نکته است که ضرورت بازتعریف و به روزرسانی الگوها و راهکارهای مناسب تقویت صنعت نشر از طریق مطالعه پدیده‌های فرهنگی نیازی جدی در این حوزه است.

وی ادامه داد از سوی دیگر، صنعت نشر از جمله ابزارهای هم‌نشینی میان دیپلماسی فرهنگی و دیپلماسی اقتصادی هر کشور است؛ هرچند پوشیده نیست که رشد صنعت نشر، ابزار ویژه خود را می‌طلبد و در حقیقت ابزار این رشد، مراکز و مؤسساتی به‌عنوان حلقه واسط و واصل میان تعاملات اجزای مختلف انتقال یک فرهنگ به مصرف‌کننده آن در فرهنگ دیگر هستند. از طرفی اهمیت بررسی ساختار و کارکرد سازمان‌های فرهنگی در دیگر کشورها از آنجا آشکار می‌شود که می‌توان گفت امروزه فاصله موجود میان فرایند شکل‌گیری متن و انتشار آن در فضای مجازی از بین رفته است. کسانی که نمی‌توانستند مطلبی را انتشار دهند هم‌اکنون بدون اینکه مجبور به کسب مجوز چاپ باشند مطالب خود را اشاعه می‌دهند و از طرف دیگر مؤسسات چاپ به دلیل مشکلات مختلف ارزش و اعتبار خود را از دست می‌دهند. مراکز فرهنگی نیز به دلیل ساختار هزینه‌بری که دارند، تجربه چنین روندی را طی می‌کنند. در حقیقت ما با یک پدیده جهانی روبه‌رو هستیم که تجربه مشابه آن در کشورهای دیگر به نتیجه رسیده است و بررسی ابعاد، تهدیدها و فرصت‌های حاصل از چنین تصمیمی، نیازمند مطالعات سیاست‌گذاری و راهبردی در این حوزه است. در اهمیت دغدغه‌های سیاستگذاری فرهنگی ذکر این نکته ضروری است که امروزه در اتخاذ تصمیم‌ها و سیاست‌هایی برای حفظ و توسعه فرهنگ ملی و ارتقاء آن، توجه به مطالعه نمونه‌های مشابه موجود در عرصه بین‌المللی می‌تواند در روند اجرای یک تصمیم و یا در راستای ارتقای کیفیت انجام کار به تصمیم‌گیران کمک نماید؛ بنابراین پژوهش نشر تلاش دارد تا به بررسی اصل تعامل و رقابت میان بخش دولتی و خصوصی در مقایسه ای تطبیقی پرداخته و تلاش نماید به کمک آمار موجود، تصویری از تصور مطلوب برای برداشتن گام‌های بلند به‌سوی توسعه و پیشرفت صنعت نشر در ابعاد مختلف فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و ... در کشورمان ارائه نماید. به همین دلیل، ما نیازمند پژوهش‌هایی در خصوص بازخوانی تجربیات دیگر کشورها در حوزه نشر هستیم. کشورهایی نظیر چین، ترکیه ، فرانسه و ... که در حوزه نشر خود گردش درآمدی بالایی از این راه دارند تا بتوان چگونگی ارتباط دولت با بخش خصوصی از مرحله تولید تا توزیع اثر و مطالعه مسیر پیموده شده در سه ضلعی سیاست، حمایت و نظارت را ترسیم نمود.

بر اساس همین پژوهش، می‌توان پیشنهادهایی برای نقشه راه نشر در نگاه کلان و نشر دانشگاهی به صورت ویژه ارائه نمود. این پیشنهادها با توجه به دو حوزه داخلی و بین‌المللی و به منظور بازآرایی ظرفیت‌های این بخش در حوزه تولید محتوا و نشر الکترونیکی، تحقیق و توسعه در حوزة نشر، فناوری نشر، کتاب و کتاب‌خوانی، اقدامات و برنامه‌های مرتبط با نشر بین‌الملل و در نهایت ساماندهی نشر علمی و دانشگاهی به منظور ساماندهی وضعیت نشر دانشگاهی و ارائه مناسب پژوهش‌ها ارائه نمود.