گروه پژوهشی تاریخ
صورت‌جلسه اولین نشست گروه تاریخ شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی در سال 1404
بسمه تعالی
زمان: 11 خرداد 1404
مکان: اتاق شورای بررسی متون، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
حاضران: آقایان دکتر توکلی، دکتر نیلی، دکتر متولی، دکتر سلطانی، دکتر مومنی، دکتر فیضی، دکتر کریمی
غایبان: ندارد
دستور جلسه:
- تعیین محور موضوعی فعالیت‌های گروه تاریخ
- برنامه‌ریزی برای انتشار نقدنامه و پژوهشنامه
- بررسی برگزاری نشست‌ها و همایش‌های علمی
- پیشنهادات اعضا برای طرح‌های پژوهشی و موضوعات جدید
خلاصه مباحث مطرح‌شده:
1. گزارش فعالیت‌های گذشته و وضعیت کنونی
دکتر نیلی:
- نقدنامه: نقدنامه به‌عنوان یک نشریه علمی، مشابه یک کتاب یا ژورنال، حول نقد یک اثر متمرکز است و توانسته در فضای علمی کشور دیده شود و بر گفتمان انقلاب اسلامی اثرگذار باشد. این نشریه توانسته ذهنیت مثبتی در میان دانشجویان و پژوهشگران جوان ایجاد کند و حلقه‌های علمی و طرح‌های پژوهشی را ترغیب نماید.
- پژوهشنامه: پژوهشنامه با انتشار مقالات علمی-پژوهشی، طی چهار سال گذشته در سطح الف باقی مانده و در تلاش است تا وارد نمایه‌های بین‌المللی شود. هدف، تبدیل پژوهشنامه به مرجع اصلی برای پژوهشگران در موضوعات مرتبط با گروه است.
- پیشنهاد شد که با سفارش مقالات هدفمند، پژوهشنامه به یک جریان علمی تأثیرگذار در کشور تبدیل شود و شبکه‌ای از نویسندگان و پژوهشگران (دانشجویان و اساتید) حول آن شکل گیرد.
دکتر متولی:
- حوزه تاریخ بسیار گسترده است و نیازمند تعیین یک محور مشخص (نخ تسبیح) برای فعالیت‌های گروه است. تاریخ نه‌تنها روایت ایده‌ها، بلکه دارای ابعاد مادی (اقتصادی، سیاسی و جغرافیایی) است که باید مورد توجه قرار گیرد.
- با توجه به تحولات نظم جهانی و اهمیت ابعاد جغرافیایی و اقتصادی، پیشنهاد شد که مطالعات تاریخی گروه به این منظر معطوف شود.
- در دو سال گذشته، دو همایش برگزار شده است:
- همایش اول (1402): بررسی طرح‌های تمدنی با محوریت جغرافیای سیاسی (چین، روسیه، ترکیه).
- همایش دوم: با حضور دکتر آبادیان، بر مطالعه تاریخ از منظر جغرافیای سیاسی متمرکز بود.
- نقدنامه در دست تهیه: نقدنامه‌ای با محوریت کتاب صلحی که همه صلح‌ها را بر باد داد در حال آماده‌سازی است که به ابعاد جغرافیایی جنگ جهانی اول پرداخته است. دو متن مرکزی برای این نقدنامه انتخاب شده‌اند:
- مقاله‌ای از مکیندر با تمرکز بر بنیاد فیزیکی تاریخ (در حال ترجمه).
- متنی از گیلبرت درباره خاطرات چرچیل در جنگ جهانی اول (در حال ترجمه).
- برنامه‌ریزی برای افزودن مصاحبه‌ای با دکتر آبادیان و چند مطلب مرتبط دیگر به نقدنامه.
2. تعیین محور موضوعی گروه
دکتر متولی:
- پیشنهاد شد که موضوع محوری گروه بر مطالعه تاریخ با تأکید بر ابعاد جغرافیایی، اقتصادی و سیاسی باشد، به‌ویژه با توجه به تحولات نظم جهانی.
- فعالیت‌های گروه در سه حوزه اصلی برنامه‌ریزی شود:
- تعیین موضوع محوری: رسیدن به جمع‌بندی در مورد محور اصلی فعالیت‌های گروه.
- پژوهشنامه انتقادی: بررسی و داوری مقالات ارسالی، سفارش مقالات جدید با محوریت نقد کتاب، و تبدیل پژوهشنامه به مرجع علمی معتبر.
- نشست‌ها و همایش‌ها: طراحی نشست‌ها و همایش‌ها با محوریت موضوعات تعیین‌شده و بررسی امکان برگزاری جلسات متن‌خوانی تاریخی (مانند متون وبر و مارکس).
دکتر سلطانی:
- تأکید بر نقد جریان‌های تاریخ‌نگاری معاصر، مانند جریان‌های فعال در دانشگاه تربیت مدرس (آقاجری و همکاران)، و بررسی مبانی فلسفی آن‌ها.
- پیشنهاد مطالعه سه ابررویداد تاریخی تأثیرگذار بر جامعه ایرانی:
- ورود اسلام به ایران
- تأسیس دولت صفویه
- انقلاب مشروطه
- این رویدادها به دلیل تأثیر عمیق بر حیات اجتماعی و سیاسی ایران، باید از منظر تأثیرشان بر گفتمان انقلاب اسلامی و جبهه مقاومت مورد مطالعه قرار گیرند.
- پیشنهاد تدوین مجموعه مقالاتی در قالب یک کتاب با محوریت نقد و ارزیابی این ابررویدادها.
دکتر توکلی:
- تأکید بر وجود 13 جریان تاریخ‌نگاری در ایران، که تنها یکی از آن‌ها با گفتمان انقلاب اسلامی همسو است.
- پیشنهاد برگزاری نشستی با محوریت موضوع مقاومت، با تمرکز بر آسیب‌شناسی آن و بررسی ایرادات داخلی و منطقه‌ای.
- تأکید بر ضرورت مطالعه نظم جدید جهانی (پیمان آبراهام و برتری اسرائیل) و اعتراض به آن، همراه با ارائه راهکارهایی برای مواجهه با چالش‌های کنونی (مانند یأس اجتماعی).
- پیشنهاد همکاری با دانشگاه امام صادق، دانشگاهی در بغداد و دانشگاهی در مسکو برای برگزاری نشست‌هایی با محوریت مقاومت.
دکتر مومنی:
- پیشنهاد تمرکز بر تاریخ‌نگاری مستشرقین، به‌ویژه منابع تاریخ‌نگاری قاجار که عمدتاً توسط انگلیسی‌ها نوشته شده و تأثیر آن‌ها بر نظام آموزشی و سینمای معاصر.
- تأکید بر نقد تاریخ‌نگاری پهلوی، که در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی به‌عنوان رقیب گفتمان انقلاب اسلامی در حال گسترش است.
دکتر فیضی:
- تأکید بر جوان‌گرایی در گروه و لزوم توجه به رویکردهای نوین در تاریخ‌نگاری، مانند استفاده از هوش مصنوعی و داده‌کاوی برای تحلیل تاریخ‌نگاری معاصر در فضای مجازی.
- پیشنهاد بازخوانی تمدن شیعه و آسیب‌شناسی تاریخ‌نگاری معاصر (پهلوی، قاجار، مقاومت) با استفاده از ابزارهای نوین.
3. پیشنهادات و تصمیمات
- تعیین محور موضوعی: گروه بر مطالعه تاریخ با تأکید بر ابعاد جغرافیایی، اقتصادی و سیاسی، و همچنین بررسی ابررویدادهای تاریخی (ورود اسلام، صفویه، مشروطه) و موضوع مقاومت تمرکز کند.
- نقدنامه و پژوهشنامه:
- ادامه کار بر نقدنامه با محوریت کتاب صلحی که همه صلح‌ها را بر باد داد و افزودن متون و مصاحبه‌های مرتبط.
- سفارش تا 10 مقاله برای پژوهشنامه با محوریت نقد کتاب و موضوعات پیشنهادی اعضا.
- نشست‌ها و همایش‌ها:
- برنامه‌ریزی برای برگزاری نشست با محوریت مقاومت و آسیب‌شناسی آن.
- بررسی امکان همکاری با دانشگاه‌های داخلی و خارجی (دانشگاه امام صادق، بغداد، مسکو).
- طراحی جلسات متن‌خوانی تاریخی با تمرکز بر متون نظری (مانند وبر و مارکس).
- طرح‌های پژوهشی:
- تدوین مجموعه مقالاتی در قالب یک کتاب با محوریت ابررویدادهای تاریخی (پیشنهاد دکتر سلطانی).
- بررسی تاریخ‌نگاری مستشرقین و تاریخ‌نگاری پهلوی (پیشنهاد دکتر مومنی).
- استفاده از ابزارهای نوین مانند هوش مصنوعی برای تحلیل تاریخ‌نگاری معاصر (پیشنهاد دکتر فیضی).
- سفارش پژوهش: بررسی موضوع تاریخ پهلوی به‌عنوان یک طرح سفارشی از طرف آقای نجفی.
جمع‌بندی جلسه:
گروه تاریخ شورای بررسی متون در سال 1404 فعالیت‌های خود را حول محور مطالعه تاریخ با تأکید بر ابعاد مادی (جغرافیایی، اقتصادی، سیاسی) و بررسی ابررویدادهای تاریخی (ورود اسلام، صفویه، مشروطه) و موضوع مقاومت متمرکز خواهد کرد. برنامه‌ریزی برای انتشار نقدنامه و پژوهشنامه، برگزاری نشست‌ها و همایش‌ها، و استفاده از ابزارهای نوین در تاریخ‌نگاری در دستور کار قرار گرفت.