کاربردی‌ سازی علوم انسانی : تجربه‌هایی از دوره تلفیقی رشته‌های مهندسی عمران و فلسفه در دانشگاه یوتا

صالح صالح‌نژاد

برای دهه‌ها، همواره فرض بر آن بود که مشکلات مربوط به آب و مدیریت آن، ریشه در عوامل طبیعی و فیزیکی دارد. بدین دلیل، راه‌حل‌ها در فاکتورهایی همانند خشکی منطقه، عوامل طبیعی، میزان بارش و مواردی نظیر آن جستجو می‌شده است. با این حال، ظهور پارادایم‌هایی که بر منطق انسانی مشکلات آب در سال‌های اخیر تمرکز کرده است، لزوم برجسته‌سازی رشته‌های علوم انسانی و مدیریت عوامل انسانی در این گونه مسائل را که همواره طبیعی و ذاتی پنداشته می‌شده، گوشزد می‌کند.

ظهور چنین پارادایم‌ها و رویکردهای انسان‌محور در برخورد با مشکلات آبی، ساکنان غرب را مجبور کرده است تا در روابط‌شان در حوزۀ مسائل آبی و تکنولوژی مورد استفاده برای کنترل آب بازنگری کنند. از همین رو است که به بحران آب به‌عنوان چالشی نگریسته می‌شود که حل آن مستلزم ترکیبی علمی، اجتماعی، فلسفی، تکنولوژیکی، اکولوژیکی، سیاسی، اقتصادی در یک سیستم پیچیدۀ انسانی-طبیعی است.

نمونۀ بارز توجه به انسانی- طبیعی بودن مسائل آبی، ابتکار دانشگاه یوتا در تهیۀ دوره‌های آموزشی تلفیقی برای سطوح کارشناسی و کارشناسی ارشد در دو دپارتمان فلسفه و مهندسی عمران و محیط زیست برای ترم بهار سال ۲۰۰۹ میلادی است. به‌طور کلی هدف از ارائه این دوره‌های آموزشی، آموزش تفکر انتقادی به دانشجویان به‌منظور فهم ریشه‌ای مشکلات منابع آبی، تشویق به کنش متقابل میان رشته‌ها و دست‌یافتن به موضوعات منابع آبی مهم بوده است.

به عبارت دیگر، این دوره که با همکاری اساتیدی از دپارتمان‌های مهندسی عمران و فلسفه دانشگاه یوتا برگزار گردید، هدف خود را به این موارد معطوف کرده است: ۱- پرورش نسلی از مهندسان عمران آشنا با مسائل فرهنگی‌‌ محیطی که در آن کار خواهند کرد. ۲- توسعه و گسترش این رویکرد در میان دانشمندان علوم انسانی و اجتماعی که بستر فرهنگی درک خیلی بنیادینی از مشکلات واقعی مرتبط با آب و محدودیت‌های فشارآورنده برای راه‌حل‌های مهندسی و تکنولوژیکی ارائه می‌کند. در این راستا، انتظار می‌رود که دانشجویان با مفاهیم قانونی و فلسفی، اصول هیدرولوژیک، منابع آبی، مهندسی طراحی و تکنیک‌های مدیریتی، مدل‌بندی مدیریت آب و ابزارهای تحلیلی، تئوری‌های علمی رفتاری و اجتماعی، قانون آب و موارد نظیر این آشنا بشوند.

اجرای دوره‌هایی همانند دورۀ تلفیقی دانشگاه یوتا برای آشنایی دانشجویان رشته‌های مختلف به منظور فهم بین رشته‌ای از مسائل، به‌ویژه مسئلۀ بحران آب در ایران می‌تواند به نوعی در به وجود آمدن این گفتمان کمک رساند که حتی مسائل به ظاهر طبیعی نیز می‌تواند در منابع انسانی ریشه داشته باشد. اهمیت این موضوع وقتی چند برابر می‌شود که در ایران و با غلبۀ گفتمان بتونیسم در مواجهه با مسائل آبی کشور، اهمیت علوم انسانی و اجتماعی به‌طور قابل توجهی به حاشیه رانده شده است. به خصوص آنکه حتی در تمامی مراحل تولید، انتقال و توزیع منابع آبی سعی می‌شود تا مسائل با استفاده از رویکردهای مهندسی و ریاضی توضیح و تبیین شوند.

ورود علوم انسانی و اجتماعی به مسائل مرتبط با محیط زیست و آب کشور، علاوه بر آنکه می‌تواند گفتمان مهندسی نگر موجود در کشور را تا حد قابل توجهی زیر سؤال ببرد، به طور چشم‌گیری می‌تواند به فهم پیچیدگی‌های موجود بر سر مسائل آبی کشور و ارائۀ راه‌حل‌ برای چنین دشواری‌هایی یاری رساند.

• ---

  منبع:

AC 2010-1452: Hydrotopia: Integrating Civil Engineering and Humanities to Teach Water Resources Engineering and Management. Steven Burian, University of Utah, Edward Barbanell, University of Utah.