گزارش دومین نشست «نقد و بررسی کتاب اجماع لندن؛ اصول اقتصادی برای قرن بیست و یکم»

دومین صورتجلسه نقد و بررسی کتاب "اجماع لندن"

 مشخصات جلسه

- عنوان جلسه: نقد و بررسی کتاب اجماع لندن (سلسله جلسات مروری بر فصول کتاب)

- تاریخ و زمان: یکشنبه، دو آذرماه 1404، ساعت 8 صبح

- مکان: سالن ادب پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی،

- برگزاری به صورت ترکیبی (حضوری و مجازی)

- دستور جلسه: برگزاری جلسه نقد و بررسی کتاب «اجماع لندن» با هدف انتشار ویژه‌نامه انگلیسی‌زبان

در ادامه سلسله نشست‌های علمی «نقد و بررسی کتاب اجماع لندن»، جلسه‌ای با حضور جمعی از اساتید اقتصاد توسعه به‌صورت حضوری و مجازی برگزار شد.

دکتر ناسخیان، مجری جلسه، در آغاز نشست ضمن سلام و خوشامدگویی، هدف این سلسله جلسات را مرور فصول کتاب «اجماع لندن» اعلام کرد و اظهار داشت: این کتاب عمدتاً به مسائل اقتصاد توسعه می‌پردازد، اما هر فصل موضوع خاص خود را دارد. هدف ما این است که اساتید و پژوهشگران پیش از نگارش نهایی مقالات خود برای پژوهش‌نامه، ایده‌ها و نقدهای اصلی‌شان را در مورد یکی از فصول کتاب در این جلسات مطرح کنند تا پس از بحث و بررسی، مقاله کامل و برای چاپ ارسال شود. وی با اشاره به وجود ۱۷ فصل در کتاب افزود: در حالت ایده‌آل باید ۱۷ نشست و ۱۷ مقاله داشته باشیم، اما اگر بتوانیم هر نشست را به دو مقاله اختصاص دهیم، حدود ۸ تا ۹ جلسه کافی خواهد بود تا کل فصول کتاب پوشش داده شود. دکتر ناسخیان در ادامه از اساتید و حاضران خواست افراد علاقه‌مند به همکاری در نگارش مقاله و ارائه بحث را معرفی کنند و تأکید کرد: تمام مقالات نهایی به زبان انگلیسی تدوین خواهد شد و در قالب یک ویژه‌نامه بین‌المللی منتشر می‌گردد.

جلسه با بحث‌های تخصصی در خصوص نقاط قوت و ضعف کتاب و برنامه‌ریزی برای جلسات آتی ادامه یافت.

در ادامه نشست نقد و بررسی کتاب «اجماع لندن»، دکتر سید عقل حسینی، عضو هیئت علمی گروه اقتصاد دانشگاه یاسوج، به طور خلاصه توضیح داد که این کتاب توسط ۵۵ اقتصاددان برجسته جهان نوشته شده و هدف آن ایجاد اجماعی بر مسائل کلیدی اقتصاد توسعه بوده است، اما در واقعیت بیشتر شبیه مجموعه‌ای از مقالات است تا یک اجماع واقعی، زیرا هر فصل به موضوعی خاص مانند آموزش، بهداشت، تجارت و نهادها می‌پردازد اما فاقد پایه نظری قوی است و تناقض‌هایی نیز میان دریافت های مختلف نویسندگان وجود دارد. دکتر حسینی با ذکر مثالی از فصل محیط زیست افزود که کتاب از یک سو بر تکنولوژی سبز تأکید می‌کند اما از سوی دیگر به تولید آلودگی اشاره دارد، در بخش بازار کار گرایش‌های فمینیستی دیده می‌شود و در تجارت سویه‌های ناسیونالیستی برجسته است. دکتر حسینی در ادامه با ذکر مطالبی در خصوص رژیم حکمرانی، منطق حکمرانی و تکنیک حکمرانی، از این زاویه کتاب را ارزیابی نمود. بر اساس نظر ایشان، کتاب اجماع لندن تغییری در تکنیک حکمرانی را نشان می دهد و نه رژیم یا منطق حکرانی. در اجماع لندن همچنان منطق حکمرانی منطق بازار است. در گفتمان نئولیبرال و بازارگرا، هر نوع هنجار و معیار پیشینی کنار می رود و تنها چیزی که کنش های فردی و جمعی را محدود می کند، نتایج عمل است. عمل مشروعیت خود را از اصول پیشینی نمی گیرد بلکه از نتایج خودش می گیرد. این در حالی است که در منطق حکمرانی پیش از بازار، اخلاق، ‌شرع و یا سنت، مبنای قانون است و گفتمان حقوقی بر آن مسلط است. این در حالی است که گفتمان نئولیبرال گذار از حقوق به منافع را نشان می دهد.

در ادامه نشست ، دکتر علیرضا رعنایی، پژوهشگر حوزه اقتصاد سیاسی، ضمن تاکید نظرات دکتر حسینی بیان کرد که کتاب مورد بحث اساساً  در راستای شکستن هیمنه اجماع واشنگتنی است. برخی از کشورهایی که کوشیدند تحول ایجاد کنند، علم را به رنگ بوم و فرهنگ خود درآوردند. مثلا در سنت آلمانی از نظریه بازار استقبال شد اما از ایده دولت کوچک نیز استقبال شد و یا مفهومی چون اقتصاد بازار آجتماعی شکل گرفت که در سنت آلمان تمایزهای چشمگیری با بازار رقابت آزاد انگلیسی دارد. ایشان در ادامه یادآور شد که کتاب دارای نکات برجسته ای است از جمله پرداختن به موضوع نابرابری؛ اما موضوعات به شکل ضیفی ارائه شده است. کتاب بیشتر برای دولت‌های فقیر نوشته شده اما حتی برای کشورهای اروپای شرقی مانند لهستان در شرایط جنگ اوکراین نیز می‌تواند مفید باشد. وی افزود در بخش نهادها نیز اشاره شده که اگرچه ادبیات اقتصاد نهادگرا روش‌هایی برای نهادسازی ارائه کرده، اما کتاب توضیح کافی در این زمینه ندارد و ادبیات موجود در حوزه نهادگرایی غنی‌تر از محتوای این کتاب است. در نهایت کتاب پل ارتباطی میان نظریه و عمل برقرار نکرده است.

در ادامه یکی از اساتید حاضر بیان کرد که محتوای کتاب تناقض‌های زیادی دارد؛ برای مثال در بخشی به فناوری سبز اشاره شده اما تکلیف آن در مورد تقدم طبیعت یا تولید مشخص نشده است. همچنین توصیه‌های کتاب برای دولت‌های فقیر در حوزه‌هایی مانند بهداشت و آموزش با هزینه‌های سنگین همراه است. وی افزود کتاب فاقد بنیان نظری یکسان است و هر نویسنده با گرایش‌های متفاوت از جمله سویه‌های فمینیستی یا ناسیونالیستی مطالبی ارائه کرده که انسجام کلی اثر را از بین برده است. در بخش بازار کار، طراحی مشاغل پرریسک برای حضور زنان مطرح شده و در فصل‌های تجاری دیدگاه‌های ناسیونالیستی دیده می‌شود. به گفته ایشان، کتاب بیشتر برای دولت‌های اروپای شرقی در شرایط بحرانی مانند کرونا و جنگ اوکراین نوشته شده تا بتوانند پایه‌های اجتماعی خود را حفظ کنند.

  تصمیمات و پیشنهادات نهایی در جلسه مزبور:

- معرفی افراد جدید علاقمند به نوشتن مقاله و ارائه بحث.

- تدوین مقالات به زبان انگلیسی برای ویژه‌نامه بین‌المللی.

- برگزاری جلسات با دو مقاله در هر نشست برای پوشش ۱۷ فصل کتاب در حدود ۸-۹ جلسه.

- تغییر احتمالی زمان جلسات برای حضور حداکثری اساتید

- بررسی محتوای ضعیف کتاب و تمرکز بر نقدهای عمیق‌تر در مقالات.