چکیدۀ طرح "فرهنگ شیمی آکسفورد ۲"

فرهنگ شیمی آکسفورد، ترجمه ­ای از کتاب با نام “Oxford Dictionary of Chemistry” ، چاپ دانشگاه آکسفورد، است. طرح پژوهشی ترجمۀ فرهنگ شیمی آکسفورد به چهار قسمت تقسیم شده است. ترجمۀ بخش­های 1 و 2 کتاب به انجام رسیده­اند و ترجمۀ بخش­های 3 و 4 نیز در مراحل بعدی قرار دارند. ترجمۀ بخش 1 مربوط به ویرایش هفتم کتاب در سال 2016 است. بخش 2 نیز ترجمۀ ویرایش هشتم کتاب در سال 2020 است. ترجمۀ بخش دوم از تاریخ 1/6/1400 به مدت 24 ماه آغاز شد و در 1/6/1402 و پس از نظارت و داوری به پایان رسید. طرح پژوهشی 1 شامل حروف A تا آخر E و طرح پژوهشی 2 شامل حرف F تا بخشی از حرف M  هستند. باقی حروف نیز به طرح­های 3 و 4 اختصاص دارند.

علاوه بر فرهنگ الفبایی شیمی،‌ گاه شناسی­های مرتبط با نظریۀ اتمی،‌ زیست شناسی،‌ پلاستیک­ها، بسپارها،‌ خصوصیات و نقایص بلوری،‌ مواد منفجره و ضمایمی از جمله طیف­های الکترومغناطیسی،‌ جدول تناوبی، عناصر شیمیایی،  برندگان جوایز نوبل شیمی، وب­سایت­های مفید و مرتبط با شیمی، واحدهای SI و ثابت­های اصلی را شامل می شود. به­روز رسانده شدن این کتاب در تمامی جنبه­های شیمی، سبب افزایش مراجعۀ دانشجویان و علاقمندان شیمی و غیر شیمی از جمله داروسازی، بیوشیمی، فیزیک و ...  به این فرهنگ می­گردد.

به دلیل وسعت شاخه­های مختلف در علوم طبیعی و پایه و از جمله شیمی،‌ اهمیت وجود یک فرهنگ جامع و فشرده در زمینۀ انواع شاخه­های موجود برای به دست آوردن اطلاعات اولیه،‌ مفید،‌ مهم و به روز،‌ برای دانشجویان، اساتید دانشگاه­ و سایر کاربران، امری لازم و ضروری است. وجود فرهنگی که بتواند طیف گسترده­ای از انواع مباحثی همچون فناوری نانو، ساختارهای مولکولی و پیکربندی آنها، تعاریف و اصول اولیه شیمی، زیست شیمی، طیف­های الکترومغناطیسی، گروه های عاملی، نظریات اتمی و مولکولی و زندگینامه دانشمندان شیمی و غیره را با استفاده از تعاریف و روش­های آسان پوشش داده و آن را در اختیار خوانندگان و دانشجویان قرار دهد، امری ضروری است که باید آن را مورد توجه قرار داد. به همین دلیل، مراجعۀ آسان به این گونه فرهنگ­­ها و در دسترس قرار گرفتن آنها برای دانشجویان و اساتید رشته­های علوم پایه و بین رشته­ای، از جمله،‌ شیمی،‌ فیزیک،‌ زیست­شناسی،‌ پزشکی، مهندسی،‌ فناوری نانو، داروسازی، زیست­فناوری و ...، حائز اهمیت است.

فرهنگ شیمی آکسفورد در اصل از "فرهنگ فشردۀ علوم" مشتق شده است و اولین بار در 1984 م. توسط انتشارات دانشگاه آکسفورد به چاپ رسید (ویرایش پنجم آن در سال 2005، به "فرهنگ علوم" تغییر نام یافت). این فرهنگ شامل تمامی مداخل مرتبط با شیمی، از جمله شیمی­فیزیک و نیز بسیاری از واژه­های مورد استفاده در بیوشیمی (زیست­شیمی) است. در ویرایش­های بعدی آن، مقالاتی شامل ویژگی­ها و تعاریف خاص و مباحث مهم شیمی و نیز گاه­شناسی و بررسی تاریخچۀ برخی موضوع­ها و مداخل کوتاه زندگی­نامه­ای در مورد شیمی­دانان و دیگر دانشمندانِ عهده­دار پیشرفت در مباحث شیمی، گنجانده شدند. در ویرایش هفتم، متن به طور کامل اصلاح شد و به­دنبال آن، برخی از مداخل نیز به تفصیل شرح داده شدند. بیش از 175 مدخل جدید که پوشش­دهندۀ تمامی شاخه­های شیمی هستند نیز به آن اضافه شده­است. پوشش در زمینه­های خاص، بخصوص زیست­شناسی مولکولی، شیمی حالت جامد، ساختارهای پیچیدۀ مولکولی، مواد جدید (مثل گرافن)، عناصر جدید، نانوکلاستر، اسیدهای پلی­پروتیک، سیلیسین، تراکم بوز- انیشتین اتم­ها، نقش دینامیکی شیمی و زندگی­نامه­های جدید، به تفصیل در آن گنجانده شدند.

ویرایش هشتم این کتاب، مشتمل بر بیش از 5000 مدخل است، قرار گرفتن ستاره قبل از هر کلمه­ای که در مدخل استفاده شده است، نشان می­­دهد که می­توان این کلمه را در همان کتاب جستجو کرده و به توصیف و شفاف­سازی بیشتری در مورد آن دست یافت. برخی از مداخل به شکلی ساده­، خواننده را به مدخلی دیگر ارجاع داده  و نشان می­دهند که برای آن کلمه مترادف یا مخفف وجود دارد و یا این که به شکل مناسبی در مقالات یا تعریف خصوصیات دیگر به طور مفصل شرح داده شده­اند. مترادف­ها و مخفف­ها معمولاً بلافاصله بعد از مدخل به صورت (←) قرار می­گیرند. واژه­های پررنگ در یکی از مدخل­ها توضیح داده شده­اند.

همراه با فرهنگ شیمی آکسفورد، فرهنگ­های زیست­شناسی و فیزیک آکسفورد نیز به چاپ رسیده­اند و در همگی آنها از سیستم واحد SI استفاده شده است. در فرهنگ فیزیک آکسفورد، مداخل فیزیک و مداخل مرتبط با مفاهیم فیزیکی­ترِ شیمی­فیزیکی قرار گرفته­اند. در فرهنگ زیست­شناسی آکسفورد، مداخل زیست­شناسی و مداخل بیوفیزیکی و بیوشیمیاییِ موجود در فرهنگ علوم آکسفورد، مورد توجه قرار گرفته­اند.

استفاده از واژه های معادل و مصوب فرهنگستان و واژه­های معادل­سازی شدۀ فارسی در شیمی به جای واژگان غیر فارسی نیز از اهداف این طرح پژوهشی می­باشد. واژه­های معادل­سازی شدۀ جدید در متن قرار گرفته و واژه­های رایج و متداول آن که گاه فارسی هم نیستند، در پرانتز و در کنار این واژه­ها قرار داده شده­اند تا خوانندگان این اثر، با واژه­های معادل و مصوب فارسی آنها  نیز آشنا شوند.

به نظر می­رسد که اگر فرهنگ­های زیست­شناسی و فیزیک آکسفورد نیز توسط متخصصین رشته­های مربوطه ترجمه شوند، که در آنها برخی از دیگر مفاهیم بیوشیمی (زیست­شیمی) و شیمی­فیزیکی و بین­رشته­ای ذکر شده­اند، بتوان به حجم بزرگی از اطلاعات به صورت جامع ، کامل و موثق در مورد شیمی و علوم دیگر دست یافت و مسلماً به همین شکل نیز اطلاعات جامع و کاملی در مورد فیزیک و زیست­شناسی قابل دسترسی خواهند بود و می­توان ماحصل آن را به صورت فرهنگ سه­گانۀ شیمی، فیزیک و زیست­شناسی تعریف نمود و این یکی از دلایل انتخاب این فرهنگ برای ترجمه است.

همچنین باید خاطرنشان ساخت که انتشارات دانشگاه آکسفورد (در انگلستان)، بزرگ­ترین انتشارات دانشگاهی در جهان بوده و به لحاظ قدمت، پس از انتشارات کمبریج در ردۀ دوم قرار دارد و بخشی از دانشگاه آکسفورد است که توسط 15 عضو دانشگاهی منتخب اداره می­شود. چنین آثار علمی و ارزشمندی توسط محققین بسیاری در سرتاسر جهان مورد استفاده قرار می­گیرند. بنابراین به نظر می­رسد که برای انجام کارهای پژوهشی و به­روز، باید از چنین مراجعی استفاده نمود تا از انجام پژوهش­های تکراری و صرف هزینه­های بی­مورد، جلوگیری شود.