گزارش نشست «مساله تحریف عهدین در جهان اسلام»

به همت پژوهشکده مطالعات قرآنی و با همکاری انجمن ایرانی مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی،  نشستی با عنوان:" مساله تحریف عهدین در جهان اسلام" در روز دوشنبه 23 دی از ساعت 13 تا 15 در سالن اندیشه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.

در این نشست دکتر سیدمحمدعلی طباطبایی ( عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات قرآنی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی) سخنان خود را اینگونه آغاز کرد: می توان تاریخ انگاره تحریف عهدین (یا اصطلاحا بایبل) در پنج قرن نخست هجری را درسه بخش دسته بندی کرد.

 در بخش اول، تاریخ این انگاره تا پیش از اسلام و امکان تأثیرپذیری قرآن از تحریف‌باوران پیشااسلامی بود؛ چراکه برخی پژوهشگران مدعی شده‌اند قرآن در این زمینه متأثر از فیلسوفان ملحدی چون کلسوس یا پرفریوس، یا گنوسی‌ها، یا مندایی‌ها، یا بنیان‌گذاران برخی فرقه‌های گنوسی- مسیحی مثل والنتینوس، یا برخی فرقه‌های یهودی مثل سامریان، یا برخی فرقه‌های مسیهودی، مثل ابیونیان بوده‌اند. این ادعا بدان دلیل مورد خدشه قرار گرفت که اولا نوع تحریفِ مورد ادعا توسط هر یک از اشخاص یا گروه‌های بالا متفاوت از آن چیزی است که در قرآن آمده، و ثانیا دلایلی که هر کدام از آنها معتقد به تحریف بوده‌اند، به هیچ عنوان در دستگاه فکری قرآن قابل پذیرش نیست. بنابراین، این ادعا که قرآن در این موضوع متأثر از هر کدام از اشخاص یا گروه‌های بالا بوده باشد، مردود است.

ایشان در در بخش دوم سخنان خود به دیدگاه قرآن درباره تورات و انجیل پرداختند و  سه موضوع  را به بحث گذاشتند: اول، ماهیت تورات و انجیل از نگاه قرآن، که بر اساس یک پژوهش معناشناختی درباره معنای «کتاب» در قرآن و ارتباط آن با تورات و انجیل، مشخص می‌شود که ماهیت این کتاب‌ها، صرفا اطلاعات شفاهی نبوده؛ بلکه واقعا به متونی مکتوب و عینی در صدر اسلام اشاره دارد. دوم، بررسی آیات تصدیق در قرآن با استفاده از تکنیک‌های کاربردشناسی نشان می‌دهد که آنچه قرآن تصدیق می‌کند، همان کتاب‌های موجود در صدر اسلام است، نه کتاب‌هایی گم‌شده یا از میان رفته قرن‌ها پیش از اسلام. سوم، بررسی مجموعه آیات مرتبط با بحث تحریف در قرآن نشان می‌دهد که قرآن تنها از بدرفتاری‌هایی مثل «کتمان»، «بدخوانی» و «تحریف معنوی» درباره تورات و انجیل سخن می‌گوید و هیچ گاه سخنی نفیا یا اثباتا درباره وقوع تحریف متنی در این کتاب‌ها نگفته است.

دکتر طباطبایی در بخش سوم، به چگونگی پدید آمدن انگاره «تحریف» در جهان اسلام پس از قرآن پرداخته و نشان داد که با بررسی مجموعه اسناد مسیحی- اسلامی سه قرن نخست، در سراسر قرن اول هجری هیچ سندی دال بر اعتقاد مسلمانان به تحریف تورات و انجیل یافت نمی‌شود. وی گفت: در قرن دوم، معدودی اسناد پراکنده و مشکوک در این زمینه وجود دارد. اما در آغاز قرن سوم هجری، نخستین مدارک صریح دال بر بیان این موضوع توسط برخی عالمان مسلمان دیده می‌شود. با این حال، همچنان معتقدان به تحریف تورات و انجیل در قرون سوم و چهارم هجری در اقلیت هستند؛ تا اینکه در قرن پنجم هجری، با ظهور ابن حزم اندلسی و انتشار کتاب مهم او، الفصل، انگاره تحریف بایبل تبدیل به دیدگاه رایج و غالب در سراسر جهان اسلام شد.

در پایان جلسه پرسش و پاسخی برگزار شد و به پرسش‌های حضار پاسخ داده شد.