گزارشی از برگزاری نشست تخصصی گونه شناسی مطالعات قرآنی در جهان معاصر (گونه شناسی در ایران و جهان عرب)

باسمه تعالی

گزارشی از برگزاری نشست تخصصی گونه شناسی مطالعات قرآنی در جهان معاصر

(گونه شناسی در ایران و جهان عرب)

به همت پژوهشکده مطالعات قرآنی و با همکاری انجمن ایرانی مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی نشست تخصصی گونه‌شناسی مطالعات قرآنی در جهان معاصر با محور مطالعات قرآنی در ایران و جهان عرب و با سخنرانی دکتر محمدجواد صادقی مجد و دکتر فروغ پارسا در تاریخ10 بهمن‌ماه 1394 از ساعت 14 الی 17 در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی،سالن حکمت برگزار گردید.

در ابتدای نشست خانم دکتر پارسا در مقدمه ای کوتاه عنوان کردند که امروزه با وجود گذشت حدود 15 سده  از نزول قرآن ، مطالعه و پژوهش در زمینه های ادبی ، اعتقادی ، تاریخی و فرهنگی قرآن کریم رو به افزایش است و در دوران معاصر گسترش قابل ملاحظه ای پیدا کرده است. علاوه بر جهان اسلام و دانشمندان مسلمان ، بسیاری از غیر مسلمانان نیز با انگیزه‌های مختلف به بحث و تحقیق درباره قرآن کریم علاقمند شده اند و آثار و تألیفات بسیاری در این رابطه نگاشته شده است. نشست تخصصی گونه شناسی مطالعات قرآنی در جهان معاصر تلاش می کند با طبقه بندی این مطالعات در حوزه های جغرافیایی مختلف (ایران ، جهان عرب ، آلمان ، فرانسه ، شرق آسیا و..) به معرفی انگیزه ها ، رویکردها و روش شناسی آنها بپردازد .در نخستین نشست از این سلسله نشست ها، مطالعات قرآنی در جهان عرب و ایران مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

در ادامه دکتر صادقی مجد استادیار دانشگاه امام صادق(ع) سخنان خود را در زمینه مطالعات قرآنی در جهان عرب   آغاز نمودند و گفتند امروزه و در جهان معاصر مرزها از میان رفته اند و برای موفقیت در هر دانشی می بایست ایجاد ارتباط و اطلاع از سایر فعالیتها  به طور ویژه مورد توجه قرار گیرد. مطالعات قرآنی در کشورهای عرب در  سبکهای متفاوتی انجام می گردد که امروزه با توجه گسترش ارتباطات الکترونیک می توان به وسیله شبکه های مجازی  اطلاعاتی در زمینه آنها کسب نمود.یکی از بهترین گزینه ها برای اطلاع از همایش ها و فعالیت های قرآنی در جهان عرب، سایت " شبکه الضیا للموتمرات " می باشد.این شبکه متعلق به کشور الجزایر می باشد و در صورت ثبت نام ، سمینارها،مقالات ،گفت وگو ها و همایش های قرآنی به صورت ایمیل برای شما اطلاع رسانی می گردد.

مرکز دیگری که در زمینه مطالعات قرآنی فعالیت می کند " جامعه النجاح الوطنیه " می باشد.این مرکز در شهر غزه و در زمینه تحصیلات تکمیلی فعالیت دارد و از طریق آن می توان به چکیده و یا متن کامل پایان نامه های قرآنی موجود در این سایت دست یافت.

کشور عراق  نیز در زمینه مطالعات قرآنی فعالیت دارد و از جمله مراکز فعال در این زمینه "جامعه بابل" است. این دانشگاه در سال 2002 تاسیس گردیده و دانشکده علوم اسلامی آن در سال 2008 افتتاح شده است.با وجود سابقه کم، این دانشگاه در زمینه مطالعات قرآنی فعالیت های زیادی دارد.تعاملاتی همانند برگزاری دوره های کوتاه مدت جهت اساتید، بین این دانشگاه و دانشگاه فردوسی مشهد انجام گرفته و امید است در زمینه مطالعات قرآنی نیز این تعاملات انجام پذیرد.

دانشگاه کربلا دانشگاه دیگری است که در رشته علوم قرآنی به تربیت دانشجو می پردازد. با نگاهی بر سرفصلهای این رشته در دوره کارشناسی به دروسی برمی خوریم که در سرفصلهای دانشگاه های ایران وجود ندارند و قابل تامل می باشد.از جمله این دروس مناهج محدثین ، حدیث خوانی ، آزادی و دمکراسی ، تحلیل متن قرآن و ...می‌باشد."جامعه اهل بیت" دانشگاه دیگری است که در شهر کربلا قرار دارد و در زمینه مطالعات قرآنی  فعالیت دارد.همچنین دانشگاه های امارات،قطر و کویت نیز در زمینه مطالعات قرآنی فعالیت های وسیعی انجام داده اند.

در ادامه خانم دکتر پارسا صحبت پیرامون گونه شناسی مطالعات قرآنی را آغاز کردند و با اشاره به معنای دوران معاصر گفتند که این واژه معانی گوناگونی دارد و شامل مواردی چون آغاز قرن بیستم به این سو ، نیم قرن اخیر (از 1950 به این سو)  و  دوران پس از ظهور پسامدرن (حدود 1970 به بعد) می باشد.همچنین دوران معاصر در ایران  با به قدرت رسیدن سلسله قاجار توسط آغا محمد خان قاجار شروع می‌شود و تا سرنگونی سلسله پهلوی و پیروزی انقلاب ایران ادامه می‌یابد و می توان دوران معاصر مطالعات قرآنی را عصر پسا تحول  نامید.

  تحول در  مطالعات قرآنی  از اواخر سده 13 قمری (19 میلادی) توسط سید جمال الدین اسدآبادی آغاز شد.وی را پایه گذار تحول و حرکت احیای دینی دانسته اند.سید جمال طرح گفتمان عصری سازی  فهم و تفسیر قرآن و تلاش برای حل مسایل جهان اسلام بر اساس قرآن را از اهم برنامه های خویش می دانست. تأثیر حرکت سید جمال در پژوهش های قرآنی بسیار موثر و قابل توجه است. پیدایی رویکرد های عصری – اجتماعی ،علم گرایانه ،عقل گرایانه ،قرآن بسندگی،تاریخی نگر و همچنین رویکردهای ادبی و زبانی و انسان شناسانه در مطالعات قرآنی محصول تلاشهای اوست.

از جمله آثاری که در دوره پسا مدرن با رویکرد عصری – اجتماعی نگاشته شد ،آثار و مقالات سید در مجله عروه الوثقی  بود که نمایانگر تأکید و تشویق ایشان بر استفاده از قرآن برای حل مسائل اجتماعی و مبارزه با استعمار و استبداد بود.تنبیه الامه و تنزیه المله اثر میرزا محمد حسین نائینی و نیز طبایع الاستبداد و مصارع الاستعباد اثر عبدالرحمن کواکبی نیز با این رویکرد به رشته تحریر درآمدند.در ادامه افراد دیگری نیز با رویکرد عصری – اجتماعی به قرآن پرداختند که می توان به شیخ هادی نجم‌آبادی ،شریعت سنگلجی و سید محمود طالقانی اشاره نمود.

 در رویکرد عقل گرایانه و اجتهادی می توان به تفسیر المنار از شیخ محمد عبده ­، تفسیر فی ظلال القرآن از سید قطب ،تفسیر نوین از محمد تقی شریعتی و تفسیر المیزان اثرسید محمد حسین طباطبایی اشاره نمود.

در دوره پسا مدرن رویکرد علمی گرایانه نیز بسیار مورد توجه مفسران و محققان علوم قرآنی قرار گرفت.به عنوان مثال الجواهر فی تفسیر القرآن الکریم  اثر طنطاوی جوهری از دانشمندان مصری است که در آن مفسر تلاش کرده رابطه وثیق بین آموزه های قرآن ونظریات علمی را نشان دهد. الاعجاز العددی للقرآن الکریم؛  الاسلام والعلم الحدیث از عبدالرزاق نوفل  و باد و باران در قرآن ، توحید طبیعت تکامل در قرآن و راه طی شده از  مهدی بازرگان هم نمونه هایی دیگر از این گونه آثار هستند.

رویکرد ادبی و زبانی نگرش دیگری بود که در دوران معاصر به آن توجه ویژه ای شد و محققانی چون امین خولی ، عایشه بنت الرحمن و محمد احمد خلف الله با این رویکرد آثار قرآنی خود را نگاشته اند.

در رویکرد انسان شناسانه – تاریخی ، تفسیر الحدیث از محمد عزه دروزه فلسطینی ، چگونه قرآن بخوانیم، و اسلام: دیروز و امروز (نگرشی نو به قرآن ) از محمد ارکون و مفهوم النص از نصر حامد ابوزید آثار شاخصی بودند که در این زمینه تدوین و نگارش شده اند.

دکتر پارسا در ادامه سخنان خویش و در مورد گونه‌های مطالعات قرآنی در ایران معاصر توضیحاتی ارائه دادند و گفتند که این مطالعات در ایران معاصر با رویکردهای متفاوتی انجام شده و می توان به برخی از آنها اشاره کرد: مطالعات قرآنی  در حوزه تفسیر با گرایش ها و رویکردهای مختلف، مطالعات قرآنی در حوزه علوم قرآنی شامل انواع علوم قرآن مثل تاریخ قرآن، محکم و متشابه،....، مطالعات قرآنی در در حوزه ترجمه شامل ترجمه به زبانهای دیگر،مباحث نظری ترجمه قرآن ، مطالعات قرآنی در حوزه معارف قرآن کریم ، مطالعات قرآنی با رویکرد تاریخی – انسانشناسی، مطالعات قرآنی با رویکرد ادبی – زیبای شناسی، مطالعات قرآنی با رویکرد زبانشناسی و مطالعات قرآنی با رویکرد فلسفی  - هرمنوتیک .

جلسه با طرح سوالاتی از سوی حضار ادامه یافت و خانم دکتر پارسا به سوالات مطرح شده پاسخ دادند.