گزارش سومین جلسۀ حلقۀ پژوهشی «نقد و بررسی دانشنامه‌ها»

حلقه مطالعاتی نقد و بررسی دانشنامه‌ها
موضوع جلسه: نسخة آنلاین بریتانیکا
حاضران در جلسه: خانم‌ها دکتر گل‌اندام شریفی، دکتر مریم کامیار، دکتر آندیا نعمتی و آقایان دکتر مسعود رضایی، دکتر محمد مولایی قلیچی، دکتر حسن مجیدیان، دکتر محسن بهلولی فسخودی
زمان برگزاری: 1404/1/31
مکان برگزاری: پژوهشکدة دانشنامه نگاری

سومین جلسة حلقة مطالعاتی پژوهشکدة دانشنامه‌نگاری با عنوان «نقد و بررسی دانشنامه‌ها» با حضور اعضای حلقة پژوهشی و جمعی از علاقه‌مندان، در روز یکشنبه مورخ 31 فروردین 1404 در سالن جلسات پژوهشکدة دانشنامه‌نگاری برگزار شد. در این حلقة پژوهشی، اعضای شرکت‌کننده به گفت‌وگو و تبادل نظر دربارة نسخة آنلاین بریتانیکا پرداختند.
در ابتدا، خانم دکتر شریفی هدف از برگزاری این جلسه را نقد و بررسی نسخة آنلاین دانشنامة‌ بریتانیکا دانستند. ایشان با اشاره به این مطلب که دانشنامة بریتانیکا یکی از برترین، مستندترین و معتبرترین دانشنامه‌های جهان است، بیان کردند که منظور از نقد طرح کاستی‌ها و نقایص این دانشنامه نیست بلکه یافتن نکاتی برای الگو قرار دادن در دانشنامه‌های وطنی است. 
در ادامه، آقای دکتر مولایی با مقایسه دو نسخة متفاوت از بریتانیکا به این نتیجه رسیدند که نسخة آنلاین بهتر از نسخة چاپی است. ایشان برای ادعای خود به گزارشی استناد کردند که انتشارات بریتانیکا در 2010 منتشر کرده بود. در این گزارش با پرداختن به وضعیت مالی و... این انتشارات مدعی شده بود که به‌دلیل هزینة بالا دیگر قادر به چاپ این اثر نیست و از این به بعد فقط نسخة آنلاین عرضه خواهد شد. این گزارش شامل موارد ذیل است:
1. وضعیت مالی. در 2010 هزینة چاپ این اثر برای یک ‌سال 2،500،000 دلار بود که از این مبلغ 15 درصد شامل حمل‌ونقل و انبارداری می‌شد. اما درآمد حاصل از فروش 8،000 نسخه در همین سال برای هر نسخه به مبلغ 1،395 دلار، حدود 11،500،000 دلار شد که نشانگر فروش پایین آنها نسبت به سال‌های گذشته بود؛ بنابراین، چاپ این اثر دیگر مقرون به صرفه نبود. در 2022، انتشارات بریتانیکا با عرضۀ گزارشی اعلام کرد که درآمد نسخة آنلاین 45،000،000 دلار بوده که بخشی از تبلیغات و مقداری هم از اشتراک سالانة مشترکان به دست آمده؛ ولی هزینه‌ای که برای آن شده 1،500،000 دلار بوده، پس هزینه‌ها نسبت به 2010 تقریباً نصف و درآمد 5 برابر شده است.
2. تعداد مقالات. در نسخة آنلاین 120،000 و در نسخة چاپی 65،000 مقاله منتشر شد. پس تعداد مقالات آنلاین حدود دو برابر چاپی بود. البته رقیب مهم آنها هم ویکی‌پدیاست با حدوداً 6،000،000 مقاله (به همة زبان‌ها) یعنی پنجاه برابر بریتانیکا.
3. اعتبار. ازآنجاکه متخصصان ثابتی مقالات بریتانیکا را می‌نویسند، اعتبار بیشتری نسبت به سایر پلتفرم (platform)‌های آنلاین دارد. برای مثال، در ویکی‌پدیا همۀ کاربرها (users) می‌توانند نقشی داشته باشند. 
4. دسترسی. نسخة آنلاین بریتانیکا به‌واسطة اینترنت جهانی است که در دسترس همه قرار دارد، ولی نسخة چاپی آن محدود به کتابخانه‌ها و دانشگاه‌هاست. 
5. محتوا. در محتوای نسخة چاپی متن و تصویر ثابت است؛ ولی در نسخة آنلاین شامل متن، ویدئو، پادکست، نقشه و... است.
6. به‌روزرسانی. نسخة چاپی هر چند دهه یک‌بار به‌روزرسانی می‌شود و آخرین نسخه در 2010 به چاپ رسید. اما نسخة آنلاین همواره در حال به‌روزرسانی است.
7. محدودیت. البته یک‌سری محدودیت‌‌هایی هم در نسخة آنلاین وجود دارد. برای مثال، طبقه‌بندی دانشی فرانسیس بیکن که در نسخة چاپی موجود است، در نسخة آنلاین موجود نیست.
8. پول. چون نسخة آنلاین و چاپی هر دو پولی هستند و باید خریداری شوند، بیشتر کاربرها ترجیح می‌دهند تا به ویکی‌پدیا مراجعه کنند که رایگان است. 
خانم دکترشریفی پرسیدند چرا ویکی‌پدیا خیلی معتبر نیست؟
آقای دکتر رضایی در پاسخ به ایشان گفتند که درواقع بریتانیکا مبتنی‌بر وب1 و ویکی‌پدیا مبتنی‌بر وب2 است. یکی از مشکلات اصلی ویکی‌پدیا که باعث‌ شده تا در فضای آکادمیک کمتر از آن استفاده شود، این است که هرکس بخواهد می‌تواند آن را ویرایش کند که در اصطلاح به آن منبع‌باز (open source) گفته می‌شود. به فرض مثال، من با وارد شدن به صفحۀ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و ویرایش آن می‌توانم خود را درکسوت یکی از بالاترین افراد علمی پژوهشگاه مطرح کنم. 
سپس آقای دکتر مجیدیان به بررسی محتوای مدخل ریاضیات (mathemtics) پرداختند. ایشان با مقایسة مقالة چاپی و آنلاین ریاضیات در بریتانیکا و توضیح فراوان دراین‌خصوص به این نتیجه رسیدند که در هر دو نمونه از تاریخ ریاضیات گرفته تا استخراج منطقی و محاسبة کمی و ضرورت استفاده از ریاضیات در فیزیک، فنّاوری، نجوم و سایر موارد و همچنین اصطلاحات تخصصی در این حوزه و زیرمدخل‌های مرتبط توضیح داده شده است. البته در نسخة آنلاین می‌توان به توضیحات کامل‌تر و همچنین مفاهیم بیشتری دست یافت. 
آقای دکتر رضایی هم به ارزیابی اعتبار مقالات دانشنامة بریتانیکا پرداختند و گفتند در مقام کسی‌که در حوزة ارزیابی هم دستی دارد، برایم خیلی مهم بود تا ببینم در دانشنامه‌ای به این معروفی، مقالات چگونه بررسی می‌شوند و این کار از کجا آغاز و به کجا ختم می‌شود. با توجه ‌به اینکه دانشنامة بریتانیکا دانشنامه‌ای عمومی است، اما مشاهده می‌شود که برای توضیح هر مدخل چنان به حوزه های گوناگون وارد شده و آنها را تشریح می‌کند که به نظر می‌رسد بحث بیشتر تخصصی است تا عمومی. شاید این امر به‌سبب آن باشد که در جوامع غربی بحث‌های این‌چنینی عمومی محسوب می‌شود؛ اما وقتی در جامعة ما تحلیل می‌شود به نظر تخصصی هستند. 
در فرایند ارزیابی این دانشنامه به این نتیجه رسیدم که از زمان ارسال مقاله برای دانشنامه تا زمانی‌که روی وبگاه قرار می‌گیرد از زیر دست پنج نفر عبور کند: 1. حقیقت‌یاب (factchecker)، 2. ویراستار تخصصی (subject editor)، 3. ویراستار فنّی (copy editor)، 4. ویراستار رسانه (media editor)، 5. ویراستار داده‌های معماری (Information Architect). در دانشنامة بریتانیکا، پس از دریافت مقالات اولیه و خام از افراد متخصص (نه هر شخصی)، آنها را در چرخة فوق قرار داده تا به شکل دانشنامه‌ای و معتبر تدوین شوند. گروه اول با عنوان حقیقت‌یاب/ حقیقت‌سنج/ واقعیت‌سنج/ چک‌کنندگان/ مصحح (کسانی که صحت آن مطالب را بررسی می‌کنند) دو وظیفة مهم برعهده دارند: الف) بررسی صحت خود مقاله، ب) بررسی صحت واقعیت (fact)‌هایی که در داخل مقاله وجود دارد. یک ‌زمانی در دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی به نویسنده‌ها پروندة علمی می‌دادند (نمی‌دانم هنوز هم رایج هست یا نه). آنها منابع را جمع می‌کردند و با تحویل پرونده به نویسندة متخصص از او می‌خواستند تا مقاله را با استفاده از این مطالب تهیه کند. شاید این کار وظیفة همان حقیقت‌یاب در دایره‌المعارف بزرگ اسلامی بوده است. وقتی منابع را در اختیار نویسنده قرار می‌دادند، بدین‌معنا بود که ارزیابی مقالات یا صحت اطلاعات را هم انجام می‌دهیم. پس از بررسی حقیقت‌یاب، مقاله برای ویراستار تخصصی یا کسانی‌که در آن حوزة تخصصی کار می‌کنند و معمولاً آدم‌های شناخته‌شده‌ای هم هستند ارسال می‌شود. این افراد، که تحصیلات‌‌ بالایی هم دارند، مقاله را از نظر حوزة تخصصی و همچنین کار ویرایشگر اثر (effect editor) بررسی می‌کنند تا نقص یا کمبودی در آن نباشد. درضمن، مقالة نوشته‌شده باید روان و خوانا باشد و از نظر گرامری هم مشکلی نداشته باشد که این کار را معمولاً ویراستاران تخصصی انجام می‌دهند. سپس، مقاله به‌دست ویراستار فنّی (copy editor)، کسی‌ که مقاله را بازبینی می‌کند، می‌رسد. به‌نظرم این کار شبیه نمونه‌خوانی‌هایی است که در پژوهشکدة دانشنامه‌نگاری انجام می‌شود. وظیفة ویراستار فنّی اطمینان از این است که مطالب را از دو منظر روانی و مفید بودن برای خوانندة اثر بررسی کند. درصورت تأیید، مقالات برای ویراستار رسانه ارسال می‌شود. در این مرحله با مشورت ویراستار تخصصی و برای غنای مقاله، مواردی نظیر گراف (graph)، نقشه، فیلم، چندرسانه‌ای(multi media) و سایر موارد به آن اضافه می‌شود. سپس، مقاله برای ویراستار رسانه، که وظیفة سازمان‌دهی و طبقه‌بندی اطلاعات را برعهده دارد، ارسال می‌شود. پس از اتمام مراحل فوق مقاله بر روی وبگاه دانشنامه قرار می‌گیرد.
با بررسی و مقایسه بین مراحل انجام کار یا فرایندهایی که در دانشنامة بریتانیکا انجام می‌شود با دانشنامه‌های ما متوجه می‌شویم که بخشی از اینها را می‌توان شبیه‌سازی کرد؛ برای مثال، کاری که در آنجا ویراستار فنّی انجام می‌دهد شاید اینجا برعهدة نمونه‌خوان باشد یا کاری که آنجا ویراستار تخصصی انجام می‌دهد شاید اینجا سردبیر/ دبیر علمی/ سرویراستار یا حتی بتوان گفت برعهدة داور است. حالا بحث ویرایش علمی و ادبی هم که در اینجا انجام می‌شود، می‌توان با وظایف هرکدام از آنها مقایسه کرد. اما نکتة مهم این است که بعضی از این موارد نظیر ویراستار رسانه را در دانشنامه‌های خود نداریم یا اینکه در دانشنامه‌های ما شخص نویسنده هرجا که بخواهد نقشه، گراف و... را قرار می‌دهد؛ ولی در دانشنامة بریتانیکا این امر به فردی متخصص سپره شده است.
هوش مصنوعی هم از سایر بحث‌هایی است که در وبگاه دانشنامة بریتانیکا مطرح است. پس، ارزیابی مقالات در دانشنامة بریتانیکا فرایندی سخت‌گیرانه است که با دقت بسیار انجام می‌شود. درنتیجه مقالاتی که روی وبگاه این دانشنامه قرار می‌گیرند از ارزش و اعتبار بالایی برخوردار هستند. پس، تهیۀ موارد آموزشی این‌چنینی می‌تواند برای وبگاه جامع علوم انسانی (انسانیکا) هم مفید و مؤثر باشد. 
نکتۀ دیگر اینکه خیلی از مواردی که آنها برای اعتبارسنجی مقالاتشان انجام می‌دهند، در بحث روش‌های پژوهشی کیفی هم مشاهده می‌شود. برای ‌مثال، در مقاله‌هایی که از روش‌های کیفی استفاده می‌کنند، می‌گویند برای اینکه روایی یا اعتبار مقاله‌ای را بسنجید باید آن را همتایان یا کسانی‌که در آن حوزه متخصص هستند بررسی کنند و یک‌بار کدگذاری‌های شما را کنترل کنند که این کار دقیقاً ازسوی ویراستار تخصصی (subject editor) دانشنامه انجام می‌شود. دیگر اینکه نتایج پژوهشی خود را به مخاطبانی بدهید که از آنها سؤال کردید و جامعة هدف/ نمونة شما بودند تا آنها بگویند مطالبی که شما نوشتید درست مطابق با موضوعی است که ایشان گفتند یا نه. یکی از بحث‌های موجود در دانشنامه برای ارزیابی اعتبار مقالات این است که آنها را در اختیار جامعه قرار دهند که این بازخورد به‌منزلة ملاکی برای ارزیابی اعتبار مقالات است. در همین دانشنامه، هرکدام از مداخل تاریخچه‌ای دارد که پس از بررسی آن تاریخچه مشخص می‌شود که چندبار و در چه زمانی ویرایش‌شده که همین امر فرایند ارزیابی را معتبر می‌سازد. در بحث روش‌های پژوهشی کیفی هم چیزی شبیه به این وجود دارد که اگر شما رویه‌های پژوهشی را دقیق تشریح کنید، پژوهشگر با مطالعة مقالة شما می‌تواند آن را تداعی کند یا اگر لازم شد دوباره آن مسیر را طی کند. این بدان‌معناست که کار شما از روایی و پایایی خوبی برخوردار است که در دانشنامة بریتانیکا این فرایند انجام می‌شود.
خانم دکتر شریفی از آقای دکتر رضایی پرسیدند فرایند مدخل‌گزینی در این دانشنامه به چه نحوی است؟ آیا هیئتی برای مدخل‌گزینی وجود دارد؟ آیا مدخل‌ها مشخص هستند؟ آیا مدخل‌ها برای نویسنده‌های خاصی ارسال می‌شوند یا اینکه هرکسی می‌تواند هر مقاله‌ای را که بخواهد برای آنها ارسال کند؟
آقای دکتر رضایی در پاسخ به ایشان گفتند که اطلاعی از فرایند مدخل‌گزینی در این دانشنامه ندارند و نمی‌دانند که این اتفاق در آنجا به چه صورت رخ می‌دهد؛ اما پس از بررسی فرایند ارزیابی به این نتیجه رسیدند که اگر متخصصان موضوعی را پیشنهاد دهند که در دانشنامه نباشد، آنها این مورد را در دستور کار قرار می‌دهند. شاید بتوان گفت که نوعی از مدخل‌گزینی به این شکل انجام می‌شود.
خانم دکتر شریفی خطاب به آقای دکتر رضایی گفتند که با توجه ‌به این صحبت شما که فرمودید این دانشنامه در حالت کلی عمومی است، شاید من باید سؤال خود را اصلاح کنم که عمومی بودن قاعدتاً به معنای سطحی بودن نیست؛ چون عمومی بودنش به معنای این است که همة امور را دربرمی‌گیرد و خاص شیمی، ریاضی و زیست نیست. دانشنامه‌ای است که وارد همة رشته‌ها می‌شود، ولی به معنای این نیست که اطلاعاتش هم خیلی کلی و سطحی است.
آقای دکتر رضایی گفتند که عرضم این نیست که دانشنامة بریتانیکا اطلاعات سطحی را ارائه می‌دهد بلکه در آن ملاک‌هایی برای دسته‌بندی دانشنامه‌های تخصصی و عمومی وجود دارد. به‌هرحال، آن چیزی که در حوزة متخصصان این دانشنامه اتفاق افتاده، با توجه ‌به کتاب آقای آذرنگ و همچنین موارد مشابه، این است که این اثر در دستة دانشنامه‌های عمومی قرار دارد. هرچند هدف این دانشنامه مخاطب عام است، اما در جایی هم گفتند که ما اطلاعات بیشتری ارائه می‌دهیم تا اگر متخصصان هم خواستند بتوانند از این اثر استفاده کنند.
خانم دکتر نعمتی از آقای دکتر رضایی پرسیدند که این نویسنده‌ها را خود بریتانیکا انتخاب می‌کند یا هر شخص یا متخصصی می‌تواند مقاله‌ای ارائه دهد و بعد داوری شود.
آقای دکتر رضایی پاسخ دادند که این امر بازمی‌گردد به پیدا کردن مدخل، ولی به احتمال زیاد هر دو فرایند اتفاق می‌افتد. چون یکی از ادعاهای دانشنامة بریتانیکا این است که از برندگان جایزة نوبل تا افراد سرشناس مثل جیمی کارتر و دیگرانی که در عالم سیاست یا در حوزة عمومی فعال بودند هم نوشته‌هایی دارد.
خانم دکتر شریفی دربارة تفاوت نسخة چاپی با آنلاین گفتند وقتی‌که کتاب تبدیل به نسخة دیجیتال می‌شود، یک‌سری محدودیت‌ها خودبه‌خود از بین می‌رود؛ برای مثال، دو جلد از نسخة چاپی این اثر به نمایه (Index) اختصاص داده شده که به‌صورت راهنمای الفبایی مداخل است و فرد را هدایت می‌کند تا برای پیدا کردن فلان مدخل به کدام صفحه مراجعه کند. اما در نسخة آنلاین بریتانیکا برای هر مدخلی که نیاز به نمایه است، در بالای همان مدخل نمایۀ آنلاین به‌صورت topmap وجود دارد. به فرض مثال، اگر شما بخواهید دربارة کشور چین مطلبی را جست‌وجو کنید، با کلیک کردن روی آن نمایه همة اطلاعات دربارۀ افراد، فرهنگ، علوم، تجارت و هر مطلبی که در مورد چین باشد به‌صورت آنلاین ظاهر می‌شود. درواقع، دو جلد جداگانه‌ای که در نسخة چاپی به نمایه اختصاص یافته، در نسخة آنلاین در قالب خود متن قرار می‌گیرد. 
در کتابخانه به نسخة چاپی برخوردم که به‌صورت‌ سالنامه در 1993 به چاپ رسیده بود. این کتاب همۀ داده‌ها و اطلاعات درخصوص 1993 را عرضه کرده. برای مثال، اینکه چه اشخاصی جایزة نوبل گرفتند، چه مسابقات ورزشی برگزار شده، چه کسانی مدال گرفتند، و سایر موارد در این کتاب جمع‌آوری شده و به‌صورت خبرنامه در نسخة آنلاین آورده شده است.
آقای دکتر رضایی هم به این موضوع اشاره کردند که در نسخة آنلاین حتی از این هم ریزتر شده و می‌توان براساس تاریخ، همة حوادثی را که در همان روز خاص اتفاق افتاده است مشاهده کرد. برای مثال، دیروز که 19 آوریل بود، یکی از شخصیت‌های معروف فوت شد و این موضوع در صفحة اول دانشنامه به‌مثابه اتفاقی که در همان روز رخ داده روی وبگاه قرار گرفته بود.
خانم دکتر شریفی گفتند با وجود محدودیت زمانی در نسخة چاپی، تا حوادث آن سال جمع‌آوری شود و به چاپ برسد زمان زیادی از موضوع گذشته، اما این محدودیت‌ها خودبه‌خود در نسخة‌های دیجیتال برطرف شده و داده‌ها و اطلاعات کاملاً به‌روز هستند و این یکی از مزیت‌های نسخة آنلاین به چاپی در این دانشنامه است.
خانم دکتر نعمتی هم گفتند در نسخة آنلاین بریتانیکا، بعد از اینکه مقاله به چاپ رسید، مرتب به‌روزرسانی می‌شود و این یکی از نقاط مثبت این دانشنامه است. درمورد منابع مالی بریتانیکا از 2009 می‌توان گفت که 60 درصد درآمد آن از‌طریق عملیات آنلاین به‌صورت اشتراک‌های هفتگی، ماهانه و سالانه برای مدارس، دانشگاه‌ها و کتابخانه‌ها و پنجره‌های تبلیغاتی است. در 2010 پانزدهمین نسخۀ بریتانیکا، که آخرین نسخة آن بود، به چاپ رسید. این انتشارات در همان سال تصمیم گرفت دیگر نسخۀ چاپی منتشر نکند. در مورد اخبار روزانه هم بیشتر با نیویورک‌تایمز و بی‌بی‌سی در ارتباط است و آن را به‌صورت روزانه در وبگاه قرار می‌دهد. به‌لحاظ دانش‌پژوهی و سبک ادبی، نسخه‌های 9 و 11 بریتانیکا درحقیقت نقاط عطف این دایره‌المعارف هستند. نسخة 11 به بعد هم به شرکت آمریکایی واگذار شد. هدف این بود که مقاله‌ها بیشتر به‌صورت کوتاه و به زبانی ساده مطرح شوند. 
در 2009، ریاست بریتانیکا اعلام کرد که این شرکت می‌تواند ویرایش‌های افراد عام را هم قبول کند و اضافات و الحاقاتی را به بریتانیکا اضافه کرد. اینکه شخص باید اسم و نشانی خود را به‌صورت واقعی ثبت کند و بعد از انجام ویرایش‌ها یا تغییرات مداخل، کارکنان حرفه‌ای دانشنامه راجع‌به این اصلاحات بحث می‌کنند و آنها را مورد بررسی قرار می‌دهند. درصورت تأیید، این موارد به‌صورت بخشی جداگانه در بریتانیکا قرار می‌گیرد که از بخش تخصصی جداست. 
در 2018، بریتانیکا بخش اکستنشن (extnsion) را با عنوان بینش‌های بریتانیکا (Britannica Insights) به گوگل کروم اضافه کرد و این کار را برای فایرفاکس هم انجام داد، ولی به‌دلیل بروز مشکلات فنّی، این قسمت از فایرفاکس حذف شد. این اکستنشن فقط در گوگل کروم موجود است تا کاربر گوگل بتواند در جست‌وجوهای خود هم از این بخش استفاده کند و هم به کتابخانه‌های بریتانیکا دسترسی داشته باشد. دیگر اینکه در مقاله‌های بریتانیکا بعد از مهر تأیید، اسم نویسنده/ نویسنده‌ها را درج و تاریخ به‌روزرسانی هم دقیق اعلام می‌شود. همچنین، موضوعات شبکه (network topics) و اشخاص مرتبط با آن موضوع را مشخص می‌کند. برای اینکه وقتی جست‌وجوگر آن مدخل را بررسی می‌کند دایرۀ اطلاعاتش را وسعت می‌دهد. این کار می‌تواند ازطریق افراد، موضوع‌ها، ارجاع‌ها و دسته‌بندی‌ها باشد که باز خودشان جنبه‌های گوناگونی را- نظیر اهداف، تاریخ، بخش جامعه‌شناسی، و هرچه که با آن موضوع مرتبط باشد- پوشش می‌دهند. پس، اگر خواننده فرصت کافی داشته باشد می‌تواند به همۀ آنها مراجعه و به ‌غیر از موضوع موردنظرش به موضوع‌های بیشتری هم دسترسی پیدا کند. البته این دسته‌بندی‌ها به‌ترتیب حروف الفبا نیست.
بخش جالبی هم با عنوان مسابقه و بازی (Game & Quiz) دارد. این بخش همراه با تصویر، ویدئو، و سؤال وجواب است. در اینجا ممکن است شخص بررسی‌کننده سؤال‌های جدیدی را مطرح سازد که بریتانیکا با استفاده از هوش مصنوعی و ابزارهای پیشرفته آنها را پیش‌بینی کرده، اینکه چه سؤال‌هایی ممکن است مطرح شود، و جواب‌ها را هم گذاشته است. ایشان در این قسمت شرکت کردند و به نظرشان واقعاً جالب بوده است. برای مثال، موضوعی را انخاب کردند و وبگاه سؤال‌های چهار جوابی در مورد این موضوع برایشان مطرح کرده که با پاسخ‌گویی به این گزینه‌ها سؤال‌های دیگری مطرح شده که مرتبط با موضوع اصلی بودند، و مجدداً با پاسخ به سؤال‌های جدید و دریافت جواب‌های درست و تشکیل سابقه‌ای برای جست‌وجوگر و تشویق وی برای رفتن به مرحله‌های بعدی همانند مسابقه، باعث می‌شود تا وی اطلاعات بیشتری به دست آورد. این کار به بهبود ارتقای آموزش و یادگیری و برانگیختن حس کنجکاوی جست‌وجوگر کمک شایانی می‌کند.
دیگر اینکه با استفاده از هوش مصنوعی می‌تواند فیلترهایی را برای شخص درست کند تا بتواند موضوعات مرتبط را پیدا و محیط یادگیری امنی در اختیار شخص قرار دهد، اما هوش مصنوعی هم می‌تواند خطاها و اشتباهاتی داشته باشد؛ بنابراین، از این موضوع به‌عنوان مکمل استفاده می شود نه جایگزین. 
در ادامه، آقای دکتر رضایی به این سخن خانم دکتر نعمتی اشاره کردند که در مقطعی شرکت آمریکایی، مقاله‌ها را ساده‌سازی کرده است. وقتی مقاله‌ها را در نسخۀ چاپی بررسی می‌کردم، این را به‌منزلة نقصی برای دانشنامه در نظر گرفتم. مثل همین کاربردسازی که در حوزه‌های علم مطرح می‌شود و می‌گوید وقتی بحث درآمدزایی مطرح باشد، ممکن است معیارهای علمی اندکی جابه‌جا شود. این کار باعث‌ شده کیفیت مقاله‌های دانشنامه پایین‌تر ازحد معمول باشد. پس، وقتی دنبال درآمدزایی بودند، این امر موجب شد که زبان علم در آن نوشته‌ها رعایت نشود؛ بنابراین، در آن مقطع ارزیابی کیفیت مقاله‌ها ضعیف اعلام شد. به‌عبارت‌دیگر، نسخۀ آنلاین دانشنامة بریتانیکا که روز‌به‌روز هم در حال گسترش است، کم‌کم از آن قالب‌های شناخته‌شده و معمول دانشنامه‌ای فاصله گرفت و شاید دیگر نتوان آن را دانشنامه نامید یا اینکه باید تلقی خود را از معیارهای دانشنامگی عوض کرد. برای مثال، در دانشنامه‌های آنلاین که مرز دانشنامه‌های سنتی را کنار گذاشته، بخشی به‌عنوان اخبار وجود دارد یا اینکه تعدادی از ویراستاران مشغول در دانشنامه از ژورنالیست‌های مطرح در آمریکا یا سایر نقاط بودند که بخشی از ویرایش این اثر را برعهده داشتند. به نظر ایشان نسخۀ آنلاین دانشنامۀ بریتانیکا از بحث‌های سنتی و معمول دانشنامگی خیلی فاصله گرفته است.
خانم دکتر شریفی سؤال کردند که آیا معیارهای مقایسه و ارزیابی دانشنامۀ دیجیتال متفاوت از دانشنامه‌های سنتی است؟
آقای دکتر رضایی در پاسخ به ایشان گفتند قطعاً همین‌طور است. اگر هم‌اکنون به نسخۀ آنلاین دانشنامۀ استنفورد نگاه کنید، می‌بینید که بحث‌های ترتیب الفبایی و سایر مواردی که در دانشنامه‌های سنتی وجود دارد از قبل در این دانشنامه وجود داشته و با اینکه همواره در حال به‌روزرسانی است، اما هنوز هم برخی از آن معیارها را حفظ کرده است. البته دانشنامۀ فلسفۀ استنفورد دانشنامه‌ای تخصصی و بریتانیکا دانشنامه‌ای عمومی است. اما آیا وظیفۀ دانشنامة عمومیْ دادن اخبار یا تبلیغ است؟ این راه‌های درآمدزایی، دانشنامه را از دانشنامگی خارج می‌کند و به سمت وبگاه‌های معمول می‌فرستد.
خانم دکتر نعمتی به آقای دکتر رضایی گفتند شاید منظورش از ساده‌سازیْ بیان مطالب به زبان ساده باشد.
آقای دکتر رضایی در پاسخ به ایشان گفتند که همین هم هست. ولی این ساده‌سازی برای این است که مشتری‌های بیشتری جمع کنند.
خانم دکتر شریفی از خانم دکتر نعمتی پرسیدند که آیا از هوش مصنوعی برای جست‌وجوی مطالب می‌توان استفاده کرد؟
خانم دکتر نعمتی هم پاسخ دادند که هم برای جست‌وجو و هم برای تشویق و ترغیب خواننده تا به سایر موضوعات هم توجه کند. 
خانم دکتر شریفی گفتند همان‌طور که خودتان هم فرمودید، در هنگام جست‌وجو با هوش مصنوعی امکان خطا بسیار است. آیا فیلتری برای مقاله‌های ارسال‌شده به بریتانیکا وجود دارد تا به کمک آن بتوان فهمید که چه میزان از نوشته‌های نویسنده برمبنای هوش مصنوعی انجام شده است؟
خانم دکتر نعمتی پاسخ دادند همان‌طورکه آقای دکتر رضایی گفتند، در قسمت ویرایش، ویراستار داده‌های معماری این اطلاعات را دسته‌بندی و سازمان‌دهی می‌کند تا خواننده خیلی راحت بتواند به آن منابع دسترسی یابد. برای مثال، اگر فردی به دنبال موضوعی است بتواند آن موضوع را از جنبه‌های گوناگون بررسی و به مطالب بیشتری دسترسی پیدا کند.
خانم دکتر شریفی گفتند درحال‌حاضر خیلی از افراد در ژورنال‌ها و مقالات از هوش مصنوعی استفاده می‌کنند. سؤال من این است که آیا فیلتری وجود دارد تا به کمک آن بتوان فهمید که این مقالات را هوش مصنوعی نوشته است یا خیر؟
آقای دکتر رضایی در پاسخ گفتند به‌دلیل ارزیابی بسیار دقیقی که در بریتانیکا وجود دارد، قطعاً آنها این مورد را لحاظ کرده‌اند، چون این دانشنامه معیاری چهارده‌گزینه‌ای دارد که برای ارزیابی مقالات دریافت‌شده از آن استفاده می‌کند. حتی شاید برای یکدستی مقالات نکاتی را مشخص کرده‌اند، مثل همان داوری‌هایی که معمولاً خودمان در ژورنال‌ها انجام می‌دهیم که از نظر پیشینه یا نو‌آوری چگونه است. شاید بیشتر افرادی که برای دانشنامه مقاله می‌نویسند با ساختار مقالات دانشنامه آشنا نباشند، پس اعضای ما به‌گونه‌ای وظیفۀ ویرایش داده‌های معماری را هم انجام می‌دادند. برای مثال، در دانشنامۀ فرش بسیاری از افرادی که مقاله می‌نوشتند مدرک دانشگاهی نداشتند؛ اما متخصص تجربی آن حوزه و اتفاقاً خیلی هم سرشناس بودند ولی تجربۀ دانشنامه‌نویسی نداشتند. پس دبیر علمی یا کارشناس آن دانشنامه مثل آقای ذریه که کارشناس تخصصی بودند این مطالب را به‌صورت مقاله‌های دانشنامگی تدوین می‌کردند و شاید بتوان گفت که کار ویراستار داده‌های معماری را انجام می‌دادند.
خانم دکتر نعمتی هم سؤال کردند آیا ویراستار رسانه به تنهایی یا با سلیقۀ شخصی خود برای اثر فیلم، کلیپ یا تصویر می‌سازد یا اینکه برای این کار با نویسنده هماهنگ می‌شود؟ 
آقای دکتر رضایی پاسخ دادند بله این موارد را ویراستار رسانه ایجاد می‌کند. تنها مطلبی که در وبگاه به آن اشاره شده این است که ویراستار رسانه با تعامل یا مشورت با ویراستار تخصصی این کار را انجام می‌دهد.
خانم دکتر شریفی هم پرسیدند این تصاویر و... در انتها مورد تأیید نویسنده قرار می‌گیرد یا نه؟
آقای دکتر رضایی گفتند وبگاه دانشنامه این را نشان نمی‌دهد. به‌عبارت‌دیگر، ویراستار رسانه این کار را براساس داده‌ها انجام می‌دهد. شاید از هوش مصنوعی هم استفاده کند. درحال‌حاضر، علاوه‌بر موارد فوق، هوش مصنوعی متن را خلاصه یا طبقه بندی هم می‌کند.
خانم دکتر نعمتی هم گفتند اصلاً ذکر نشده که در انتها مورد تأیید نویسنده قرار می‌گیرد یا نه؟
خانم دکتر شریفی پرسیدند تصاویر نسخة چاپی متفاوت از تصاویر نسخة آنلاین است؟
آقای دکتر رضایی پاسخ دادند که نیاز به بررسی بیشتر است.
خانم دکتر شریفی پرسیدند آیا برای تصاویر هم منبعی داده می‌شود؟ چون در برخی از دانشنامه‌های فارسی این کار انجام نشده است. برای مثال، در دانشنامۀ زیست‌فنّاوری و ژنتیک برای تصاویر منبعی ذکر نشده، اما در بعضی از دانشنامه‌های مرجع مشخص شده که تصویر از کجا آمده است. البته در نسخة آنلاین، مرجع مشخصی برای تصاویر نیست؛ پس اینها کاملاً نوآورانه هستند و مشخص نیست که این تصاویر از کدام کتاب یا مقاله آورده شده است.
آقای دکتر رضایی پاسخ دادند که نمی‌توان گفت برای همۀ تصاویر منبع وجود دارد؛ زیرا در مقالات علمی‌پژوهشی هم نویسنده در بعضی موارد گرافی را عرضه می‌کند و می‌گوید از منبع یافته‌های تحقیق خود آن را آورده است که این موضوع در ژورنال‌ها صدق می‌کند. گاهی هم نویسنده ذکر می‌کند که این شکل را از فلان‌جا برداشته، شاید در اینجا هم همین اتفاق افتاده است. 
آقای دکتر مجیدیان هم گفتند شاید این کار را با تعامل نویسنده انجام می‌دهند شاید هم خودش شکل‌ها را ایجاد می‌کند و این به‌دلیل یکپارچگی مقاله باشد. فرض کنید که چند مدخل دربارۀ گل باشد؛ در یکی تصویر طبیعی گل و دیگری تصویر دست‌کاری‌شدۀ گل را بگذارد، با این کار یکپارچگی مدخل‌ها به هم می‌ریزد.
خانم دکتر کامیار گفتند با مقایسۀ مدخل مسجد از آخرین نسخۀ چاپی دانشنامۀ بریتانیکا در 2012 با نسخۀ آنلاین به این نتیجه رسیدم که تصاویر نه‌تنها بیشتر و متفاوت‌تر بودند بلکه ویدئوهایی هم به آن اضافه شده بود؛ حتی تصاویری که 360 درجه می‌چرخیدند و کاملاً این امکان را فراهم می‌کردند تا فرد بتواند از جایی‌ که ایستاده زوایای پنهان در تصویر ببینید. پس همان‌طورکه شما فرمودید، می‌توانند این تصاویر را بسازند. البته این احتمال هم مطرح است که اینها به دست عکاس‌های خود مؤسسه تهیه شده باشند.
در مورد اینکه سؤال فرمودید نویسنده‌ها چطور انتخاب می‌شوند، باید گفت در وهلۀ اول، بریتانیکا آنها را انتخاب می‌کند؛ اما شما هم می‌توانید با ارسال رزومۀ خود برای آنها، تقاضا دهید. تأکیدشان برای انتخاب، رزومۀ کسانی است که مقاله‌هایی در دانشنامه‌های معتبر داشته باشند.
دربارۀ اینکه مداخل چطور انتخاب می‌شوند، قبلاً صحبت شد. از ۲۰۱۲ به این طرف، بخش عمده‌ای از آنها تعاملی شده، یعنی اینکه تقاضا می‌دهند و پس از بررسی اگر به تأیید برسد و بیش از دو سال در هر رشته‌ای در اوج توجه باشد، آن را تألیف می‌کنند.
درخصوص اینکه آیا زبان دانشنامه می‌تواند با مطالبه باشد یا روش‌های دیگر، می‌توان به بخشی از نسخۀ آنلاین دانشنامۀ بریتانیکای کودک پرداخت. در آنجا توضیح داده که چقدر زبان برای کودکان به‌روز شده به‌طوری‌که در مدخل‌ها برای بچه‌ها از شکلک (Emoji) استفاده کرده است. بنابراین، درحال‌حاضر این نسخه خیلی متفاوت و خلاقانه عمل می‌کند. برای مثال، گفته که ما قبلاً در مدخل دایناسور برای کودکان با استفاده از زبان محاوره‌ای نوشته بودیم که «دایناسورها موجودات شگفت‌انگیزی بودند»؛ اما الان برای جذب مخاطب خردسال آن را تغییر دادیم به اینکه «دایناسورها خیلی باحال بودند». 
دربارۀ درآمد و اقتصاد هم فرمودید که چه کارهای دیگری را انجام می‌دهند تا مخاطب جذب کنند و این بارزۀ اقتصاد و بازار آزاد است. درواقع، باعث می‌شود تا خلاقیت فراتر از ارزش پول به کار بیفتد و مخاطب بیشتری را جذب کند.
کارهایی که علاوه‌بر تألیف دانشنامۀ بریتانیا انجام می‌شود و دقیقاً هم می‌گوید اگر بتوانم با هرکدام از این وبینارهایی که به‌شکل رایگان برگزار می‌شود هشت نفر مخاطب را جذب کنم، این برای من کافی خواهد بود. دربارۀ تطابق دو مدخل کودک و بزرگسال (هم کودک، هم دانش‌آموز و هم بزرگسال دارد) باز من همان مدخل مسجد را با یکدیگر مقایسه کردم. در مدخلی که برای بزرگسال نوشته شده دقیقاً به اصطلاحاتی نظیر سجده و قبله اشاره کرده است که به نظر می‌رسد سطح مشخصی از آن پیشینۀ دانش مخاطب را که در مورد اسلام و اعمال مذهبی است فرض گرفته؛ اما وقتی همان مدخل را برای کودکان به زبان ساده و محاوره‌ای نوشته، سعی کرده تا همۀ کلمات تخصصی را حذف نکند بلکه معادل محاوره‌ای آن را استفاده کند. مثلاً دربارة سجده برای مخاطب دانش‌آموز خیلی ساده و روان نوشته «جایی‌که خم می‌شوی و پیشانی‌ات را روی زمین می‌گذاری».
نکتۀ دیگر دربارۀ بریتانیکا آنلاین این است که دسترسی موبایل را فراهم کرده که به نظر می‌رسد مخاطب بیشتری ازاین‌طریق به دست آورده است. 
خانم دکتر شریفی گفتند در جلسة دیروز خانم دکتر افراشی فرمودند وقتی زبان مطالبه یا روایت را به زبان دانشنامه‌نگاری اضافه کنند، ممکن است معنا هم عوض شود. آیا با این نظر موافق هستید؟ 
خانم دکتر کامیار گفتند من متخصص زبان‌شناسی نیستم، ولی فکر می‌کنم چاره‌ای جز آشنا کردن فرد با آن نیست. برای مثال، اگر ما به زبان تاریخ بیهقی بنویسیم، مخاطب خود را از دست خواهیم داد یا اینکه نگارش امروزی با نگارش دورۀ پهلوی اول متفاوت است. بنابراین، از دید منِ غیرمتخصص باید در این زمینه انعطاف داشت. 
خانم دکتر شریفی گفتند من با انعطاف داشتن موافقم، ولی عرضم این است که اضافه کردن شکلک یا یک‌سری اصطلاحاتْ معنا را عوض نمی‌کند و ساده کردن با عوض کردن فرق می‌کند. 
خانم دکتر کامیار گفتند فکر می‌کنم باید از زبان‌شناس پرسید، چون به این صورت کاربرپسند شده است. دقیقاً اصطلاحی که از آن بهره بردند و گفتند که با استفاده از شکلک یا زبان عامیانه این اثر را کاربرپسند کرده‌اند. بریتانیکای کودک سامانه را خیلی تعاملی کرد. تفاوت نسخۀ آنلاین با نسخۀ چاپی در وارد کردن دنیای تعاملی حیوانات است. وقتی کلیک می‌کنید، تصاویر سه‌بعدی از حیوانات پدیدار می‌شود. سپس، برای اینکه کاربر کودک بهتر متوجه شود که این حیوان چه ابعادی دارد، با ساختن صفحه‌های شخصی سن و قد بچه را می‌پرسد و بلافاصله در این سامانۀ تعاملی قد آن حیوان را با قد بچه مقایسه می‌کند. یا اینکه پخش‌کنندة صوتی را برای مخاطب کودک و بزرگسال اضافه کرده است. همکاری زیادی هم با دولینگو و روزتا استون (Duoling & Rosetta Stone) دارد. در مدخل کودکان، امکان چرخش 360 درجه‌ای برای تصاویر و همچنین شبیه‌ساز زیستگاه را برای نمایش محیط زندگی حیوان همراه با صدای حیوان قرار داده است. 
خانم دکتر شریفی پرسیدند آیا لینک جداگانه‌ای که برای بریتانیکای کودک است یا خیر؟ 
خانم دکتر کامیار گفتند بله کاملاً متفاوت است.
خانم دکتر شریفی پرسیدند آیا مدخلی به‌صورت هم‌زمان در وبگاه بزرگسال و کودک موجود است؟ 
خانم دکتر کامیار پاسخ دادند بله هست. برای کاربر کودک تابلوهای افتخار درست کردند و امتیاز آزمونک (quiz)هایی که دادند در آنجا گذاشته می‌شود. کتابخانۀ دیجیتال شخصی فراهم کرده که هر شخصی می‌تواند مقالات مورد علاقه‌اش را در آنجا گردآوری کند. نمودار پیشرفت برای کودکان گذاشته که: چقدر مراجعه می‌کنند، چه چیزهایی را یاد می‌گیرند، در چه آزمونک‌هایی شرکت کردند. 
درنهایت اینکه اقتصاد آزاد حول محور نیروهای بازار متمرکز شده و همین امر خلاقیت را به وجود آورده است که واقعاً شگفت‌انگیز است و فقط مؤسسة خصوصی می‌توانست این کار را انجام دهد. 
خانم دکتر شریفی پرسیدند برای اینکه فرد بتواند از سابقة خود باخبر شود یا اینکه بداند در چه آزمونک‌هایی شرکت کرده، آیا حساب کاربری(account) لازم است یا خیر؟ 
خانم دکتر کامیار پاسخ دادند البته کسانی که حساب کاربری دارند می‌توانند از آن استفاده کنند؛ برای مثال، دانش‌آموزان باید ماهی 7 دلار پرداخت کنند. 
خانم دکتر شریفی پرسیدند یعنی رایگان نیست.
خانم دکتر کامیار پاسخ دادند تا یک سطحی دسترسی رایگان است و شما نمی‌توانید مطالبی را که در نسخۀ اعتباری (premium) است در نسخۀ رایگان ببینید. برای مثال، اگر مدخل مسجد بیست صفحه باشد شما در نسخۀ رایگان فقط می‌توانید دو صفحه از آن را ببینید. درصورتی‌که دانش‌آموزانی که در کشورهای غیرتحریم هستند، با معرفی‌نامه از مدرسه می‌توانند، به‌طور مجانی تا آخرین سطح از بریتانیکا استفاده کنند؛ به نظرم سالیانه حدود 70 دلار باید پرداخت شود.
آقای دکتر مولایی گفتند هزینۀ سالیانه برای دانشجوها 99 دلار و برای دانش‌آموزها 25 دلار است که حدود 67 درصد تخفیف دارند.
خانم دکتر کامیار گفتند ما هم با خرید کارت اعتباری از ایران می‌توانیم به وبگاه بریتانیکا دسترسی داشته باشیم. خرید این کارت هم به روش‌های گوناگونی صورت می‌پذیرد: ازسوی شخص، شرکت، دانشگاه و مدرسه. البته دانشگاه‌ها می‌توانند به دانشجویان و مدارس هم می‌توانند به دانش‌آموزان اجازۀ دسترسی بدهند.
آقای دکتر مولایی گفتند خانم دکتر کامیار فرمودند که وبگاه از ماژول (module)های گوناگون مثل چندرسانه‌ای یا مسابقه و بازی (quiz & game) برای کودک استفاده کرده است. با این سیاست وبگاه‌ها، ترافیک داده‌ها را بالا می‌برند. ترافیک داده که بالا رفت، بهینه‌سازی (seo) وبگاه دیده می‌شود. پس اگر در گوگل به‌دنبال مدخلی باشید آن را سریع‌تر پیدا می‌کنید و این باعث می‌شود که آن دانشنامه بیشتر به چشم بیاید. در 2018، آماری از آرکی واحدی در دانشنامۀ بریتانیکا منتشر شد که پس از شمارش، 300 میلیون بازدید داشته. البته در آن زمان سرعت اینترنت از الان کمتر بود. درحال‌حاضر، خیلی از ژورنال‌ها پلتفر‌م‌هایی را تعریف کردند که اگر شما مطلبی را از هوش مصنوعی بگیرید، متوجه خواهند شد. ازآنجاکه بریتانیکا مرجع معتبری است، حتماً این کار را انجام می‌دهد.
آقای دکتر رضایی گفتند می‌خواستم در بحث ارزیابی مقالاتْ مقایسه‌ای هم با دانشنامه ویکی‌پدیا داشته باشیم که در هر صورت به‌عنوان منبع‌باز (open source) مبتنی‌بر وب2 است. در این دانشنامه هرکسی در هرجایی می‌تواند مقاله‌ها را ویرایش کند و این یکی از عمده ضعف‌هایی است که به این دانشنامۀ نسبت می‌دهند. از دیگرضعف‌های مهم، بحث اعتبار مداخل دانشنامه‌ها یا معتبر نبودن منابع است. وقتی هر فردی به هر شکلی می‌تواند آنها را ویراستاری کند، شاید اصلاً منبعی ندارد یا از منبعی نامعتبر استفاده کند، چون مقالات قاعدتاً فرایند داوری و... هم ندارد. پس هیچ‌کس مسئولیت کنترل مقاله‌ها را برعهده ندارد؛ همانند سایر دانشنامه‌ها که دبیر علمی/ سرویراستار مقالات را به‌صورت دقیق و اصولی بررسی می‌کند. 
مورد دیگر در دانشنامۀ ویکی‌پدیا سیاست سانسور است که در هر کشوری متناسب با سیاست همان کشور اعمال می‌شود. هرچند ویکی پدیا دانشنامه‌ای جهانی است، اما این‌طور نیست که هر مطلبی درآن قرار داده شود، به‌همان‌صورت باقی بماند و قاعدتاً سیاست سانسور یا سیاست‌هایی که هر کشوری دارد در آنجا هم اعمال خواهد شد. برای مثال، درخصوص تبت هر مطلبی را نمی‌توان نوشت یا اگر هم نوشته شود، نشان داده نمی‌شود. بحث محتواهای جانبدارانه هم در ویکی‌پدیا وجود دارد که به‌منزلة ضعف و کمبود متخصص مطرح است. وقتی همه بتوانند در حوزۀ تخصصی بنویسند، ویرایش انجام دهند، مطلبی را اضافه یا حذف کنند بدون آنکه این مطلب بررسی شود از نقص‌هایی است که در دانشنامة ویکی‌پدیا وجود دارد.
اما در بریتانیکا خیلی بادقت مطالب را بررسی می‌کنند. به‌هرحال، هنوز هم توصیه می‌شود که در نوشته‌های آکادمیک به ویکی‌پدیا استناد نشود؛ ولی اگر قرار باشد این اتفاق بیفتد قبل از آن باید کارهایی انجام شود:
1. کاربر خودش منابع را بررسی کند و با مقایسۀ آن با سایر منابع از صحت و سقم و اعتبار آن منبع مطمئن شود؛ برای نمونه، اگر تاریخ تولد شخص مشهوری را آورده، آن را با سایر منبع بررسی کند و ببیند که آیا با هم مطابقت دارند یا خیر.
2. تاریخچۀ ویرایش مدخل‌ها بررسی شود. این کار مشابه پژوهش‌های کیفی است و می‌تواند به بحث اعتبار مدخل هم کمک کند.
به‌هرحال ویکی‌پدیا هنوز هم نقص‌هایی دارد؛ هرچند بعضی به اصل ماندگاری ویکی‌پدیا اشاره می‌کنند و می‌گویند این خودش امتیازی است. برای مثال، وقتی صد نفر مطلبی را می‌بینند و ویرایش می‌کنند، انگار که صدبار این مطلب داوری‌ شده است. دربارۀ ویکی‌پدیا این ادعا وجود دارد که خودش می‌تواند همچون معیاری برای اطمینان از مطلبی که در ویکی‌پدیا آمده باشد. وقتی صد نفر مدخلی را ویرایش می‌کنند و هنوز بخشی از آن مدخل به همان شکل باقی‌مانده، پس این مدخل اعتبار دارد.
خانم دکتر نعمتی اضافه کردند که برخلاف بریتانیکا در ویکی‌پدیا وبگاه تبلیغاتی و انتخابی وجود ندارد.
خانم دکتر شریفی گفتند در جلسۀ دیروز آقای دکتر ندوشن گفتند ویکی‌پدیا را نمی‌توان به‌عنوان دانشنامه تلقی کرد. متوجه علت نشدم. آیا می‌توانید توضیح دهید که چه معیارهایی برای این دانشنامه وجود دارد؟
آقای دکتر مولایی در پاسخ به ایشان گفتند که شاید اصول مدخل‌گزینی را رعایت نکرده باشند؛ زیرا خیلی از مدخل‌های آن معتبر است و داوری هم می‌شوند. در ویکی‌پدیا افرادی هستند که با‌ توجه ‌به تخصصشان نه ‌تنها هر مقاله‌ای را قبول نمی‌کنند بلکه حتی خیلی از مقالات را هم رد و معتبرترین آنها را بارگذاری می‌کنند.
خانم دکتر کامیار گفتند برخی از صفحه‌های ویکی‌پدیا حساس هستند. به‌عبارت‌دیگر، اذهان عمومی به آنها توجه ویژه‌ای دارد و اجازۀ ویرایش آنها را نمی‌دهد.
آقای دکتر رضایی گفتند البته یک‌سری از دانشنامه‌های داخلی مثل ویکی فقه و ویکی شیعه و... فرایند داوری را به‌گونه‌ای طی می‌کند، اما خود را بیشتر شبیه ویکی‌پدیا معرفی می‌کنند. یکی از دلایلی که به‌سمت ویکی‌پدیاها می‌روند، رایگان بودن آنهاست. 
خانم دکتر شریفی گفتند آیا نظری در مورد صحبت دوستان هست یا خیر؟
آقای دکتر بهلولی گفتند فقط در مورد بحث بریتانیکا که فرمودید با وجود اسم مدخل دیگر چرا در آنجا دسته‌بندی (category) را هم نشان می‌دهد؟ به‌نظرم اتفاقاً اصل کار دایره‌المعارف همین است. به‌فرض، من در فلسفه می‌نویسم فلان کانت و مشخص نیست که من منظورم شخصِ یا مکتب و داخل دسته‌بندی می‌شوم که به قسمت‌های گوناگون تقسیم شده است؛ برای مثال، ایدئالیسم، خردگرایی (rationalism) و... بعد از زیرشاخۀ ایدئالیسم دربارۀ فلان کانت می‌گوید و به من نشان می‌دهد که کانت در این مکتب است و این مکتب زیرشاخۀ مکتب دیگری است و این مکتب رابطه‌اش با مکتب دیگر چگونه است. پس من را با یک‌سری معارف آشنا می‌کند که آنها چرخۀ دایرۀ من از مفاهیم و دانش را تکمیل می‌کنند. پس من با یک ورودی (entry) داخل می‌شوم، اما من با خروجی که اصلاً انتظارش را نداشتم خارج می‌شوم.
خانم دکتر شریفی پرسیدند آیا مدخل و زیرمدخل به‌ترتیب حروف الفباست؟
آقای دکتر بهلولی گفتند منظورم زیرمدخل نیست، چون در داخل هر مدخل تعدادی زیرمدخل قرار دارد که فقط دربارة همان شخص است، اما آن دسته‌بندی‌ها شما را به دسته‌بندی‌های کلان‌تری سوق می‌دهد که با استفاده از آنها می‌توانید بفهمید که این آدم کجای آن جغرافیای فکری بوده است. برای مثال، من دربارۀ انیشتین مقاله‌ای با عنوان ایستایی (staic) را مطالعه می‌کردم، جایی در مقاله نوشته بود که انیشتین در ایستایی این سخن را گفته، من آن مقاله را مطالعه کردم و فهمیدم که انیشتین در زیرشاخۀ آن مقاله بحثی دربارة فلسفة هنر داشته است؛ یعنی اگر من با آن ورودی اولیه رفته بودم، هرگز به آن خروجی نمی‌رسیدم. ولی بعداً در تقسیم‌بندی زیرشاخه‌های فلسفة هنر دیدم که یکی از زیرشاخه‌ها همین مورد بود. می‌خواهم بگویم که این دسته‌بندی‌ها تزیینی نیست بلکه کاملاً مهم هستند و اختلاف آن با مجموعه، مقاله، کتاب و... در همین خصوص است که ما بدانیم یک مقاله چه تقسیم‌بندی‌هایی دارد. البته این اتفاق در نسخه‌های کاغذی رخ نمی‌دهد. چرا؟ چون این ظرفیت وجود ندارد و شاید از قبل هم نتوان آن را تقسیم کرد و این اتفاق فقط در نسخة دیجیتال با کمک هایپرلینک (hyperlink) رخ می‌دهد. در ابتدای جلسه که من آمدم، صفحة آنلاین بریتانیکا تاریخ فوت دیوید لینچ کارگردان سوررئال سینمای هالیوود را 2025 زده بود. شما در اینجا می‌توانید با استفاده از هایپرلینک بفهمید که وی در دسته‌بندی سینما در چه جایگاهی قرار می‌گیرد. این کار در نسخة کلاسیک ممکن نیست؛ زیرا آخرین نسخة کلاسیک در 2012 منتشر شده است و از آن زمان تا به‌حال، نزدیک 13 سال گذشته و در این مدت انبوهی از اطلاعات جمع شده که فقط با این تقسیم‌بندی می‌توان از آن استفاده کرد. مطمئناً اگر مقالة دیوید لینچ را باز کنید و از این هایپرلینک‌ها استفاده کنید، شما را به جاهایی می‌برد که شما در هنگام ورود اصلاً به آنها فکر هم نمی‌کردید. 
خانم دکتر شریفی پرسیدند آیا این تقسیم‌بندی موضوعی بریتانیکا را از حوزة دانشنامه عمومی خارج نمی‌کند و به سمت دانشنامة تخصصی نمی‌کشد؟
آقای دکتر رضایی گفتند درخصوص بحث دست‌بندی علاوه‌بر مواردی که قبل‌تر به آنها اشاره شد، بحث دیگری هم وجود دارد که چون دانشنامة بریتانیکا دانشنامه‌ای عمومی است، بیشتر مواقع موضوعاتی مطرح می‌شود که در بسترهای گوناگون قرار می‌گیرند و برداشت‌های متفاوتی هم به دست می‌آید. برای مثال، شاید شما بخواهید دربارة عبارت «راهبرد چیست؟» یا «سیاست چیست؟» و اینکه رابطة اینها به چه نحوی است بررسی انجام دهید. در علم مدیریت، راهبرد را کلان می‌دانند و سیاست ذیل آن قرار می‌گیرد، ولی در علوم سیاسی کاملاً برعکس است. به‌عبارت‌دیگر، سیاست بالاست و راهبرد ذیل آن قرار می‌گیرد. درنتیجه، دسته‌بندی‌ها در چنین مواردی کمک می‌کند. البته با جست‌وجو هم می‌توان مورد را یافت، اما با دسته‌بندی موضوعی دقیق‌تر می‌توان به فردی که به‌دنبال مطالب تخصصی‌تر است کمک کرد. اگر دسته‌بندی موضوعی نباشد، ممکن است در هنگام جست‌وجو با انبوهی از اطلاعات روبه‌رو شد که فرد را دچار سردرگمی می‌کند.