معرفی دایرة‌المعارف فارسی

در سال 1335 با پیشنهاد حسن تقی‌زاده، انتشارات فرانکلین، تصمیم به ترجمة دایرة‌المعارف یک جلدی کلمبیاوایکینگ گرفت و غلامحسین مصاحب، برای اجرای این تصمیم در رأس کار قرار گرفت. او پس از بررسی این دایرة‌المعارف، به این نتیجه رسید که ترجمه اثر، بدون گنجاندن مقالات جدیدی درباره ایران، با توجه به شمار اندک مقالات دربارة ایران، نمی‌تواند نیازهای فارسی‌زبانان را برآورده کند؛ به این علت، مصاحب از ترجمه منصرف شد و با همکاری استادان بسیاری از جمله احمد آرام، فریدون بدره‌ای، مصطفی مقربی، احمد بطحائی، ابراهیم مکلّا، مهدی آذر، ایرج افشار، صفی اصفیا، رضا اقصی، منوچهر انور، ایرج ایمن، بدرالملوک بامداد، مهندس علیقلی بیانی، مهدی بیانی، مهدی حائری، آوانس حائریان، خسرو خسروی، عباس دواچی، هوشنگ دولت‌آبادی، تقی ریاحی، عباس زریاب خویی، عبدالحسین زرین‌کوب، فاخره صفا، غلامحسین صدیقی، احمد حسین عدل، مصطفی فاتح، سرهنگ محمد کاوسیان، حسین گل گلاب، مهدی محقق، تقی مرتضوی، محمد معین، احسان یارشاطر، سهیل آذری، عباس اکرامی، محمدپروین گنابادی، سلیمان حییم، عبدالحسین دانشپور، پرویز رهبر، محمدهادی شفیعیها، حسن شیدا، مهدی فروغ، محمدجعفر محجوب، محمد مقدم و همکاران بعدی دایرة‌المعارف فارسی سیاوش آگاه، عبدالحسین رحیمی لاریجانی، محمدرضا شفیعی کدکنی و هرمز فرهت (مصاحب، 1381: 298-299) به تألیف و تدوین مقالات پرداخت.

جلد اول این دایرة‌المعارف (حرف الف- تا پایان س) در سال 1345ش و جلد دوم (از حرف ش تا پایان حرف ل) در سال 1356ش منتشر شد. از دی‌ماه 1350 ادامة کار به مرحوم رضا اقصی سپرده شد (دایرة‌المعارف فارسی، 1381: 298) و جلد سوم (حرف و-م-ی) در سال 1371 انتشار یافت.

دایرة‌المعارف فارسی دانشنامه‌ای عمومی است که متجاوز از 40.000 مدخل را در موضوعاتی مانند طب، زمین‌شناسی، شیمی، حقوق، هنر (شامل تئاتر و سینما، نقاشی، مجسمه‌سازی، معماری و هنرهای وابسته)، روان‌شناسی، مهندسی، فنون و صنایع، فقه، قرآن، جغرافیای ایران، اقوام، زیست‌شناسی، کتابخانه و معرفی کتاب‌های فارسی و عربی را شامل می‌شود و هدف از تدوین آن، رفع نیازهای محصلان و محققان به کتاب‌های مرجع بوده است.

با توجه به اینکه دایرةالمعارف فارسی، نخستین اثر در نوع خود در زبان فارسی به‌شمار می‌رود، از حیث انتخاب عناوین و مداخل، ضبط تلفظ‌ها، چگونگی ضبط تلفظ اعلام خارجی، فراهم کردن اصطلاحات علمی، جامعیت و ویرایش، حائز اهمیت فراوان است.

نظم این دانشنامه الفبایی است، اما در برخی موارد، استثناهایی نیز دیده می شود؛ از جمله اینکه «آ» و «الف» را یکی محسوب کرده‌اند و برخی اشکالات در ارجاع‌ها وجود دارد و ارجاع کور نیز در آن دیده می‌شود.

تلفظ کلمات و اسامی در این دانشنامه با استفاده از حروف فونتیک است و علامات اختصاری بسیاری در آن به کار رفته که در مقدمه معرفی شده‌اند.