رسانه‌ای سازی رویدادهای آئینی در شهر

در این نشست مفهوم آیین در جهان پس از صنعتی شدن و  مدرنیزاسیون مد نظر است. در این دوره، نیروی کار اهمیت زیادی یافت. افزایش کارایی و کارآمدی کارگران نیازمند ایجاد فرصت هایی برای رفع خستگی و بازیابی نیروی از دست رفته بود. لذا، صنعتی شدن و سرمایه‌داری، با ایجاد شرایط برای محاسبه دقیق زمان کار، مفاهیم فراغت و تفریح ​​را به عنوان وسیله‌ای برای بازتولید نیروی کار به وجود آوردند.

به موازات چنین نیازی، فضاهای شهری نیز باید متناسب سازی می شدند. از این رو، فضاهایی مانند سالن های کنسرت، تئاترها و استادیوئم های ورزشی برای فراغت در شهرها ایجاد شدند و صنایع فرهنگی و رسانه ها هم توسعه یافتند. در این فضاها رویدادها برگزار شدند. رویدادها، شرکت کنندگان و برگزارکنندگان خوراکی برای رسانه ها و خلق رویدادهای رسانه ای بودند. این رویدادها قالب آیین به خود گرفتند؛ یعنی با نظم و با طی مراحل مشخصی انجام می شدند. در اینجا امر رسانه ای قدرتمند بود و رویدادهایی که در رسانه ها بازنمایی می شدند، مهم تلقی می شدند.

مهم تلقی شدن این رویدادها فارغ از ملاحظات مختلفی که دارد، موجب اهمیت یافتن رویدادهای زنده هم شد. درواقع، انسان ها وقتی در رویداد زنده ای شرکت می کنند، تجربه مکانی ـ زمانی ـ فضایی بکری را دارند که فقط منحصر به خودشان و افرادی است که در آن لحظه در آنجا حضور دارند. این هاله که ناشی از ناب و تکراری نبودن و تکرار نشدن این لحظه است در کنار بازنمایی رسانه ای، موجب تخصیص سرمایه فرهنگی به شرکت کنندگان در رویداد زنده شد. این مرحله اول تبدیل امر رسانه ای به امر اجتماعی بود.

مرحله دوم به تغییر روند رسانه ای شدن با توسعه اینترنت مربوط است. رشد اینترنت و ایجاد رسانه های اجتماعی موجب شد که انحصار بازنمایی رویدادهای رسانه ای شکسته شود. حالا هر کس می توانست تجربه خود از حضوری در رویداد زنده را به دنبال کنندگانش منتقل کند. این وضعیت، مفهوم «آیین رسانه ای شده» را پدید آورد که نشان می دهد بازنمایی محتواهای رسانه از یک رویداد در هویت بخشی افراد، کسب سرمایه فرهنگی و تعریف شخصیتی و شبک زندگی نقش دارد. همان که مرحله دوم تبدیل امر رسانه ای به امر اجتماعی است.

از منظر رسانه ای، رسانه ها در آغاز و با نمایش و بازنمایی رویدادها، واسطه گر بودند و موجب ایحاد رابطه صمیمانه بین فضای رویداد زنده و فضای گسترده تر شهر و جامعه شدند و در عین حال موجب شدند افراد بیشتری علیرغم حضور نداشتن در رویداد زنده، تجربه مشترک «در آنجا بودن» را داشته باشند. اما این افراد تجربه مضاعفی داشتند. آنها علاوه بر رویداد روی صحنه، شاهد رویدادهای دیگری بودند: مانند چهره ها، خنده ها یا گریه های حاضران در رویداد و ... .

این امر موجب تحول در فضای شهری شد. به طوری که صفحه های نمایش بزرگی در محل برگزاری رویدادهای زنده ایجاد شد. به عبارت دیگر، معماری فضاهای برگزاری رویدادها عوض شد. حتی زیباتر کردن این فضاها در دستور کار قرار گرفت. زیرا حالا دیگر فقط خود رویداد نبود که اهمیت داشت. حالا کل فضا ارزش خبری یا رسانه ای پیدا کرده بود.

در ادامه روند رسانه ای که به توسعه و عمومی شدن استفاده از رسانه های اجتماعی  مربوط است، محتواهایی را مخاطبان حاضر در رویداد تولید کردند که گاها مهم تر دانسته می شد و مورد استقبال افراد زیادی واقع می شد. اینجا دیگر رسانه، میانجی سا واسطه نبود؛ اینجا با رسانه ای سازی/شدن رویدادهاو رویدادهای آیینی مواجهیم. مثل مدرن شدن و مثل شهری شدن؛ رسانه ای شدن حاکی از آن است که تغییرات رسانه ای ـ ارتباطی موجب تغییرات اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی می شوند.

روندهای رسانه ای پیامدهایی برای اوقات فراغت شهری دارند: موافقان و مخالفان و منتقدان رویدادها و آیین ها، تجارب خود را عرضه می کنند؛ رویدادی که در رسانه نمایش داده می شود به امری مهم تر از رویداد زنده تبدیل می شود؛ و ارتباطات رسانه ای به عنصری جدایی ناپذیرِ رویدادهای شهری تبدیل می شود.

پیامد اصلی که هم رسانه، هم فراغت و هم فضای شهری را متاثر می سازد، «کنشِ جمعیِ به اشتراک گذاشتن» است. حالا این به اشتراک گذاری است که واجد لذت هاله ای است. و هویت های جدید « رابطان رسانه ای» شکل می گیرد.

پیامدها در حوزه های شهرسازی و معماری و مهندسی این است که جذابیت بصری رویداد و فضای اجرا را افزایش دهند. در حوزه قانون، با قانون گذاری برای رعایت حقوق حریم خصوصی سایرین و حقاقو مالکیت معنوی مواجهیم. در حوزه های تجارت و اقتصاد و بازاریابی با ظهور اقلام و اسباب جدیدی مانند کیف های محدودکننده استفاده از گوشی در طول اجراها روبرو شده ایم. در حوزه های اجتماعی با به چالش کشیدن رفتار خلق محتوا توسط مخاطب یا عدم خلق توسط او مواجه می شویم؛ یعنی آدم ها یا به دلیل این که استفاده از گوشی موجب حواس پرتی آنها از اصل رویداد می شود و یا به دلیل این که حق ارتباطشان با دیگران سلب می شود و هزاران توجیه اجتماعی دیگر به استفاده یا عدم استفاده از گوشی هوشمند واداشته می شوند. همه این تحولات ناشی از رسانه ای شدن و اهمیت رسانه ای شدنِ رویدادهای شهری است که با «معنا» ربط دارد. به عبارت دیگر محور اصلی این تحولات در این است که معنای رویدادها توسط مخاطبان تغییر یا تداوم داده می شود.

اهمیت «معنا» در این است که با شناخت و حافظه ما از شهر سروکار دارد. به عبارت دیگر، اهمیت برگزاری رویدادهای آیینی در شهرها در این است که خاطره و معنای جدیدی به نواحی خاصی از شهر پیوست می کنند که کم کم و با تکرار در خاطره جمعی شهروندان جای می گیرد. به بیان دیگر، رابطه افراد یا گروه ها را با مکان و فضا تغییر می دهند. این امر در خلق هویت های جدید هم موثر است.

در خصوص رسانه ای شدن رویداد «افطارخونه» که دو ماه پیش و در ماه رمضان در تهران برگزار شد، مرور محتوای خبرگزاری های رسمی، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران و اینستاگرام نشان می دهد که عمده محتوا توسط سازمان زیباسازی شهرداری و با نگاه های تبلیغاتی انجام گرفته است. کمیت این محتواها هم زیاد نیست البته در اینستاگرام، پدیده برجسته شدن رویدادهای حاشیه ای افطارخانه روی داده است ولی چندان برجسته نیست. به عبارت دیگر، مرور محتوا، حاکی از غلبه همان معنایی دارد که مورد نظر برنامه ریزان بوده است و رسانه ها کارکرد تبلیغی برای این رویداد را داشته اند. «توزیع آش» و «کیک تولد امام حسن مجتبی» بیش از سایر موضوعات در این رویداد برجسته شده اند.

تحلیل دقیق معنای رسانه ای شده این رویداد، تجربه مشارکت کنندگان، تفاسیر مختلف از رویداد و موفقیت رویداد در خلق هویت های جدید موضوعاتی هستند که برای فهم کارآمدی برگزاری رویداد «افطارخونه» باید مورد مطالعه و بررسی قرار گیرند.