ترویج علم و شکاف دیجیتالی
*نویسنده: الهام رضا نژاد
با رشد علم و پیشرفت علوم و فناوری پس از جنگ دوم جهانی نیاز به آموزش و عمومی کردن علم در جامعه بیشتر احساس شد. رسانه های گروهی مثل مطبوعات رادیو، تلویزیون و سینما در کنار برنامه های رسمی آموزش ازجمله ابزاری بودند که برای این امر مهم یعنی عمومی کردن علم مورد استفاده قرار گرفتند. این ابزار سبب شدند سواد علمی جامعه و به تبع آن تولیدات صنعتی و توان اقتصادی افزایش یابد. افزایش میزان تولیدات صنعتی و توان اقتصادییک جامعه سبب شد سرمایه مادی آن جامعه افزایش یابد. به این ترتیب میزان سرمایه یک جامعه بیانگر میزان پیشرفت آن جامعه تلقی شد
.
در جهان امروز فناوری اطلاعات از منابع اصلی توسعه و توانایی تولید است و استفاده از آن از شاخص های بسیار مهم توسعه یافتگی اطلاعات به شمار می رود(1).فناوری های پیشرفته اطلاعات و ارتباطات دستیابی به منابع گسترده اطلاعاتی را ممکن می کنند. به عبارت دیگر امروزه این میزان دسترسی به فناوری اطلاعات و ارتباطات و چگونگی بهره گیری از آنهاست که عامل مهم پیشرفت یک جامعه به شمار می رود(2). دراین میان یکی از چالش های عمده تحقق جامعه اطلاعاتی، شکاف دیجیتالی است. شکاف دیجیتالی بیانگر نابرابری های موجود در زمینه دسترسی به فناوری-های اطلاعات و ارتباطات است. قبل از ابداع اصطلاح شکاف دیجیتالیو ورود رسانه های دیجیتالی، دردهه 1990 متفکران به شکاف آنالوگی اشاره می کردند.منظور آنها از این اصطلاح وجود تمایز و تفاوت بر حسب تولید محتوا و دسترسی به فناوری های رسانه ای سنتی نظیر رادیو و تلویزیون بود. شکاف آنالوگی باعث شد رسانه های غربی با تسلط بر برنامه های خبری، تلویزیونی و فیلم ها در سطح جهان به تاخت و تاز در زمینه حفظ انحصارطلبی فناوری ادامه دهند(2)
اصطلاح شکاف دیجیتالی طی 10 سال گذشته کاربرد وسیعی برای بیان تغییرات گسترده در دسترسی به فناوری های اطلاعات و ارتباطات در سراسر جهان یافته است. این اصطلاحبرای بیان نابرابری های توزیع جهانی در زمینه دسترسی به فناوری اطلاعات و ارتباطات استفاده می شود. مفهوم شکاف دیجیتالی بیان می کند که در دنیای جدید، بهره گیری از فناوری های ارتباطی و اطلاعاتی میان کشورهای مختلف و همچنین درون جوامع به صورت عادلانه تقسیم نشده است. در واقع مردم کشورهای توسعه یافته در مقایسه با مردم کشورهای فقیر دسترسی مشابهی به اطلاعات ندارند و اینترنت به این شکاف دامن زده است(4).البته برخی بیان می کنند که دسترسی بیشتر و با سرعت بالاتر به اینترنت به این معنا نیست که از محتوا هم به همان اندازه استفاده می کنیم(3).بر این اساس، «شکاف دیجیتال مفهومی گسترده، پیچیده، چندبعدی و فراتر از دسترسی فیزیکی به فناوری های ارتباطی است که می تواند در چهار سطح رخ دهد: شکاف دسترسی، شکاف استفاده و انگیزه، شکاف دانش و شکاف تولید»(5)
ون دایک نیز در نظریه ای که در باب شکاف دیجیتالی ارائه کرده است،بیان می کند که منظور از نابرابری، نابرابری در مهارت استفاده از فناوری و سواد دیجیتالی است نه دسترسی به اطلاعات و فناوری(2).با این وصف، دانش و اطلاعات به خودی خود ارزشمند نیستند و به توسعه یک فرد یا جامعه منجر نمی شوند. آنچه مهم استو در اولویت قرار داردمهارت استفاده از فناوری و به کارگیری دانش در دسترس است.
شکاف دیجیتالی در معنای عام کلمه بازتاب فقر، کمبود سواد کافی و بهداشت و سایر ضرورت های اجتماعی است. در این تعریف اعتقاد بر این است که رایانه و سایر فناوری ها لازم هستند اما هیچ چیز نمی تواند جامعه را وادار به پرکردن شکاف دیجیتالی کند مگر آنکه سواد کافی، فقر و بهداشت مورد توجه قرار گیرند. و شکاف دیجیتالی در معنای خاص کلمه عبارت است از نبود ارتباط فیزیکی و دسترسی به شبکه و سخت افزار کامپیوتری و آموزش که درصورت تأمین آن، این شکاف میان دولت ها یا دولت و سازمان های غیردولتی در داخل و میان کشورها در سطح بین المللی برداشته خواهد شد(2(
تأثیر شکاف دیجیتالی بر ترویج علم
ترویج علم امروز جزیی از فرهنگ است. ما با ترویج علم دو کار انجام می دهیم: نخست آنکه تفکر علمی را در بین اعضای جامعه رواج می دهیم؛ که در این صورت هر کاری را بدون تأیید علمی نمی پذیرند. برای مثال از خود سؤال خواهند کرد که آیا فالگیرها قادرند چیزی را پیشگویی کنند یا درباره فعالیت های یک فرد در آینده نظری بدهند. در این معنا ترویج علم حرکتی ضد علم تلقی می شود. و دوم آنکه ترویج علم برنامه ریزی برای ایجاد مولدان علم در آینده است. به این معنا که کسانی که ما امروز با ترویج علم تربیت می کنیم عالمان و مولدان آینده هستند (3). نوجوانی که یاد بگیرد چگونه بیندیشد و روش مند فکر کند یک نیروی بالقوه برای تولید علم در آینده است.
ترویج علمی در دنیای دیجیتالی شده امروزی به سواد نیاز دارد. سواد ابزاری، علمی، اطلاعاتی، فنی و .... انواع سوادها در خدمت ترویج و همگانی کردن علم هستند. همگانی کردن علم هم روش های مختلفی دارد. اگر مردم یک جامعه به لحاظ دسترسی به فناوری های اطلاعات در سطوحی نابرابر قرار داشته باشند یا به عبارت دیگر توانایی لازم و مهارت استفاده از اینترنت را نداشته باشند ممکن استبه لحاظ سیاسی و اجتماعی کنار گذاشته شوند.این درحالیست که برای ادامه حیات در دنیایی که ارتباط افراد در فضای مجازی هر روز افزایش می یابد و کتاب ها نیز صورتی الکترونیکی به خود می گیرند و در آینده اکثر منابع اطلاعاتی دیجیتالی خواهند شد، دسترسی به فناوری اجتناب ناپذیر است؛ بروز شکاف دیجیتالی در یک جامعه تأثیرات بسیاری بر تجارت الکترونیک، اقتصاد و آموزش یک جامعه خواهد گذاشت که حاصل آن چیزی جز عقب افتادگی آنجامعه نخواهد بود.
منابع
1. حیدری، آزاده (1390)، «راهکارهای ارتقای وضعیت ترویج علم در ایران؛ با بررسی دیدگاه صاحب نظران و متولیان»، دانش شناسی، شماره 15.
2. https://www.yjc.ir/fa/news
3. https://www.irna.ir/news/82370676/
4. https://www.isna.ir/news
5. خلجی، علی (1398)، «سطوح جدید شکاف دیجیتال در سراسر جهان»، فصلنامه رشد و فناوری، شماره 59.
نظر شما :