تکنولوژی و تحولات سبک زندگی نسلهای آلفا و زد
تکنولوژی و تحولات سبک زندگی نسلهای آلفا و زد
فروزنده جعفرزاده پور
دانشیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی
در دنیای متحول و نوشونده امروز، ارتباط افراد با «مصرف»، «انتخاب» و چگونگی آن؛ معیاری برای تشخیص هویت و کیستی بوده و افراد با نمایش انتخاب و مصرف سعی در ساخت و بازنمایی سبک زندگی و هویت مشخصی دارند. این در حالی است که در جوامع سنتی ارتباط افراد با «تولید» تعیین کننده هویت اجتماعی آنان بود. بدین ترتیب «سبک زندگی» مفهومی مدرن قابل مشاهده و سنجش و اندازه گیری است که محققین از حوزه های مختلف علم به مطالعه آن اهتمام داشته و شاخص‌هایی برای آن مطرح کرده اند. در جامعه شناسی چگونگی گذران فراغت (مصرف فراغتی/ فرهنگی)، مصرف پوشاک، مدیریت بدن و الگو (و مصرف) تغذیه از شاخص های قابل مشاهده و اندازه گیری سبک زندگی هستند. افراد از روشهای متنوع و گوناگون با الگوهای جدید شیوه و سبک زندگی آشنا شده و بر اساس توانایی؛ محدودیت؛ موقعیت؛ ذائقه و سلیقه خویش و با توجه به نگرش و رفتار گروههای مرجع، الگوهای جدید سبک زندگی را مشاهده، انتخاب و مصرف می کنند.
ظهور فناوریهای ارتباطی نوین، سبب شده که افراد در معرض طیف گسترده ای از انتخاب هایی قرار گیرند. در این بین گروههای نسلی جوان و نوجوان بیش از سایر گروهها از این فناوریهای استفاده کرده و در معرض الگوهای مختلف مصرف قرار می گیرند. به دیگر سخن، گروهها و افراد مختلفی با اهداف گوناگون در بسترهای مجازی به معرفی انواع «مصرف» می‌کوشند. بدین ترتیب، الگوها و گروههای مرجع زیادی در دسترس کاربران قرار گرفته است. تکثر گروههای مرجع (برای همه نسلها و به ویژه برای نوجوانانی که در دوران هویت یابی هستند) یکی از نوآوریهای دنیای مدرن است. این فناوری موجب شده تا در دنیای امروز، گروههای مرجع جامعه محدود به منابع و گروههای مرجع سنتی نبوده و افراد سبک های مختلف زندگی گروه های مختلف را در فضای مجازی مشاهده و بر اساس ذائقه، علایق و سلایق، الگو (ها)ی مطلوب را «انتخاب» و «مصرف» کنند. گرچه دسترسی به فناوریهای نوین ارتباطی برای همه نسلهای حاضر در سپهر اجتماعی امکان‌پذیر است ولی به دلایل متنوع از جمله توانایی بالا در استفاده، تجربیات جامعه پذیری با فضای مجازی و اینترنت، نسلهای جوان (نسل زد) و نوجوان (نسل آلفا) بیش از سایر نسلها از این فناوری بهره می گیرند.
دسته بندی نسلها بر اساس دوره زمانی زندگی (بازه زمانی) مفهومی منعطف است و نمی توان به طور قطع افراد را تنها با این معیار دسته بندی نمود؛ گرچه تلاشهایی در این زمینه انجام شده است. اگر بر اساس سه معیار دوره زندگی (دوره زمانی)، ابژه یا تجربه مشترک نسلی و نهایتا رسانه دوران هویت یابی به دسته بندی نسلها بپردازیم؛ نسل زد متولدین بازه زمانی 1374 تا 1389 شمسی (2010-1995) هستند که در دوران هویت یابی آنان با استفاده از رسانه هایی چون تلفن همراه هوشمند و شبکه های اجتماعی مجازی همراه بوده است. تجربه مشترک این نسل، تحریمهای جهانی، اعتراضات سال 88، و 1398 است. این دو عامل یعنی تجربه مشترک نسلی و رسانه دوران هویت یابی تاثیرات زیادی روی نسلها بر جای می گذارد. مطالعات و پژوهشهای انجام شده در مورد نسل زد (جوانان) نشان می دهد که سبک زندگی این نسل با نسلهای پیش در شاخص های مختلف با تغییراتی همراه بوده است. به عنوان نمونه، مصرف فراغتی فرهنگی این نسل بیشتر دارای الگوی فردی/ رسانه است. به عبارت دیگر نسل زد بیش از نسلهای ماقبل خویش به فراغت رسانه ای و فردی شده بالاخص اسکرین تایم علاقه مند است و از آن استفاده می کند. بررسی الگوی فراغت جمعی نسل زد نشان می دهد که گذران فراغت با دوستان اولویت نخست آنان است و به ندرت به فراغت‌های جمعی خانوادگی می پردازند. از آنجا که مصرف رسانه ای بیشتری نسبت به نسلهای قبلی دارند، در نتیجه در مصرف پوشاک، بیشتر از گروههای مرجعی پیروی می کنند که در فضای مجازی و رسانه ها مشاهده می کنند؛ این نسل بیش از پیروی از الگوهای پوشاک در خانواده، از سایر گروههای مرجع (بلاگرها، ورزشکاران و هنرمندان) الگو می گیرند. در مدیریت بدن به عنوان یکی دیگر از شاخصهای سبک زندگی نیز وضعیت مشابهی مشاهده می شود. نسل زد الگوی تغذیه و مصرف غذای ترکیبی دارند و هم به غذاهای سنتی و هم غذاهای فست فود را در سبد مصرفی خویش دارند. بر اساس ویژگیهای موصوف می توان نسل زد را در ایران آغازگر تحولات بیشتر به سوی دنیای مدرن دانست.
نسل نوجوان یا نسل آلفا که به دلیل تفاوت های زیاد با سایر نسلها، حتی برای نامگذاری آنان از الفبای جدید استفاده شده؛ افرادی هستند که در دوره 1390 تا 1404 شمسی (2025-2020) متولد شده یا خواهند شد. گروهی از آنان در حال حاضر در دوران نوجوانی قرار دارند. تجربه مشترک این نسل، تجربه دوران پاندمی و قرنطینه های آن، و نیز جنبش مهسا است. رسانه دوران هویت یابی آنان در کنار شبکه های اجتماعی مجازی، بازیهای آنلاین، و مهمتر از همه هوش مصنوعی (AI) است. پیش بینی شده که این نسل علاقه مند به تکنولوژی، یک چهارم دوران زندگی خویش را به مشاهده صفحه آبی (اسکرین تایم) خواهد گذراند. مطالعات محدودی در باره این نسل در کشور ما انجام شده است و بنابر این نمی توان تصویر واضحی از سبک زندگی آنان ترسیم نمود. گرچه دوران نوجوانی برهه‌ای از زندگی همه انسانهاست که با محدودیتهای انتخاب و اعمال نظر والدین تا حدی مواجه است. ولی بنظر می رسد که این نسل که در دوران انقلاب ارتباطی بدنیا آمده، و تنهایی و قرنطینه دوران پاندمی را تجربه نموده، تمایل زیادی به آنلاین بودن داشته و علاقه مند به استفاده از برند است. ویژگی های اجتماعی، تعامل خانواده با آنان و تمایل استفاده بیشتر از بسترهای مجازی، تغییرات زیادی در نوجوانان ایجاد نموده به طوری که در نسل آلفا، سبکهای متنوع زندگی در حال شکل گیری است که بعضی از آنها به عنوان سبکهای زندگی ناهنجار شناخته می شوند. یکی از اشکال سبک زندگی در میان نسل آلفا، نیت ها (neet) هستند. این گروه بیشترین ساعات زندگی خویش را به بازی آنلاین و یا استفاده از فضای مجازی می گذرانند، معمولا به ندرت مدرسه می روند یا غیبت‌های بسیار زیاد دارند، حتی به دلیل بازی آنلاین کمتر وقت خویش را صرف خوردن غذا می کنند. گروههای دیگری از نسل آلفا که دارای زندگی عادی هستند، به دنبال باز تعریف «آموزش» و «اشتغال» است.
انقلاب رسانه ای، تحول اساسی و بی بازگشتی را در زندگی بشر ایجاد نموده که پیامدهای آن در ایجاد تفاوتهای قابل توجه در بین نسلها قابل مشاهده است. مسئله پیامدهای استفاده از تکنولوژی توسط نسلهای آلفا (نسل نوجوان) و زد (نسل جوان) را باید از منظر جامعه شناسی مورد توجه قرار داد. فناوری های ارتباطی نوین به تسریع و تسهیل ارتباطات منجر شده و سهولت دسترسی در کنار مهارت استفاده از آنها در بین نسلهای حاضر در سپهر اجتماعی یکسان نیست. از آنجا که بقای فرهنگ و تمدن یک جامعه نیازمند انتقال آن به نسل آتی است لازم است نهادهای حاکمیتی و متولیان امر فرهنگ تلاش کنند تا راهکارهایی برای این مهم شناسایی نمایند. وقتی گروه مخاطب بیش از سایر بسترهای اطلاع رسانی و آموزش از رسانه های نوین استفاده می کند، تولید محتوای رسانه‌ای با توجه به ذائقه مخاطب برای انتقال فرهنگ و ارزشهای اجتماعی اولویت اول برای افزایش همگرایی و وفاق بین نسلی خواهد بود.
نظر شما :