بزرگداشت ابونصر فارابی و روز حکمت و فلسفه

به نام خدا

بزرگداشت ابونصر فارابی؛ معلم ثانی و حکیم تمدن اسلامی

در آسمان درخشان اندیشه و تمدن اسلامی، نام ابونصر محمد بن محمد فارابی، همچون ستاره‌ای جاودانه می‌درخشد؛ فیلسوفی بزرگ، منطقدانی ژرف‌اندیش و آموزگاری که عقل را چراغ هدایت انسان و فلسفه را راهی برای سامان‌بخشی به جهان و جامعه می‌دانست.

فارابی در حدود سال ۲۵۹ هجری قمری در شهر فاراب، در سرزمین ماوراءالنهر، دیده به جهان گشود و در بغداد، مرکز بزرگ دانش و فرهنگ آن روزگار، به اوج شکوفایی رسید. او با نبوغی کم‌نظیر و دقتی فلسفی، میان سنت‌های فلسفه‌ی یونان و جهان اسلام پیوندی استوار برقرار کرد و بدین‌سان، پلی میان میراث عقلانی شرق و غرب ساخت.

به پاس کوشش‌های او در نظام‌مند کردن دانش و تبیین جایگاه عقل در هستی، لقب «معلم ثانی» پس از ارسطو به وی داده شد. فارابی در تمام آثار خود، از منطق تا سیاست، از موسیقی تا اخلاق، از معرفت تا مدنیت، در پی آن بود که نظم درونی عالم را به زبان عقل بیان کند و راه کمال انسانی را در پرتو دانایی بنمایاند.

میراث علمی و فلسفی فارابی

فارابی را باید از نخستین اندیشمندانی دانست که کوشید نظامی جامع برای دانش بشری ترسیم کند. در اثر سترگ خود، احصاء العلوم، دانش‌ها را طبقه‌بندی کرد و ساختاری برای علوم طبیعی، ریاضی، نظری و عملی فراهم آورد؛ ساختاری که بعدها الهام‌بخش ابن‌سینا و دیگر فیلسوفان اسلامی شد.

در کتاب آراء اهل المدینه الفاضله، او اندیشه خویش را درباره‌ی جامعه‌ی آرمانی و جایگاه فضیلت در نظام سیاسی بیان می‌کند. در این اثر، انسانِ کامل و حاکمِ فاضل، مرکز تدبیر اجتماع است و سعادت، هدف نهایی زیست انسانی به شمار می‌آید.

در کتاب الجمع بین رأیی الحکیمین افلاطون و ارسطو، فارابی به تبیین پیوند میان دو مکتب بزرگ فلسفی یونان می‌پردازد.

او همچنین در کتاب الموسیقی الکبیر با نگاهی علمی و فلسفی، مبانی موسیقی را از منظر ریاضی، زیبایی‌شناسی و تأثیر آن بر روح انسان بررسی می‌کند؛ اثری که تا سده‌ها، مرجع اصلی نظریه‌پردازان موسیقی در شرق و غرب بود.

از دیگر آثار برجسته‌ی او می‌توان به این موارد اشاره کرد:

- السیاسه المدنیه: درباره‌ تدبیر امور جامعه بر پایه‌ فضیلت و خرد.

- التنبیه علی سبیل السعاده: درباره پیوند سعادت انسانی با معرفت و فلسفه.

-الفصول المدنی: مجموعه‌ای از آراء اخلاقی و سیاسی در باب زیست انسانی و اجتماعی.

در نگاه فارابی، انسان تنها در سایه‌ دانایی و پرورش عقل به مقام کمال می‌رسد. فلسفه نزد او نه دانشی صرفا نظری، بلکه شیوه‌ای از زیستن است که انسان را به سوی نظم، اعتدال، و فضیلت رهنمون می‌سازد.

او عقل را جوهر مشترک میان انسان‌ها و کلید فهم هستی می‌دانست و معتقد بود که جامعه‌ انسانی هنگامی شکوفا می‌شود که بر پایه‌ معرفت، عدالت و تربیت استوار گردد.

میراث فارابی، میراث عقلانیت و گفت‌وگوست؛ گفت‌وگویی میان فلسفه و دین، میان علم و اخلاق، و میان انسان و جهان. اندیشه‌ او نه‌تنها در میان متفکران مسلمان، بلکه در سیر فلسفه قرون میانه‌ اروپا نیز تأثیر ژرف برجای نهاد.

گرامیداشت یاد فارابی، تجلیل از مقام عقل، اخلاق و معرفت است؛ بزرگداشت اندیشه‌ای که علم را راهی برای تعالی انسان و شکوفایی تمدن می‌دانست. یاد او، همچنان الهام‌بخش جویندگان حقیقت و کاوشگران خرد است.