بزرگداشت حکیم و دانشمند پرآوازه ایران؛ ابوریحان بیرونی

ابوریحان بیرونی؛ دانشمندی فراتر از زمان و مرزها

ابوریحان محمد بن احمد بیرونی (۳۶۲ هجری قمری / ۹۷۳ میلادی – حدود ۴۴۰ هجری قمری / ۱۰۵۰ میلادی) از بزرگ‌ترین چهره‌های علمی جهان اسلام و یکی از برجسته‌ترین دانشمندان تمدن بشری است. او در گستره‌ای وسیع از دانش‌ها، از جمله نجوم، ریاضیات، جغرافیا، فیزیک، داروشناسی، تاریخ و فرهنگ‌شناسی گام نهاد و آثاری ماندگار از خود به جا گذاشت که قرن‌ها الهام‌بخش اندیشمندان شرق و غرب بوده است.

ابوریحان با روحی حقیقت‌جو، ذهنی پرسش‌گر و نگاهی علمی به پدیده‌ها، از نخستین دانشمندانی بود که روش تجربه و مشاهده را در علوم طبیعی به‌کار گرفت. او نه‌تنها دانشمند، بلکه پلی میان فرهنگ‌ها بود؛ به زبان‌های گوناگون آگاهی داشت و در آثار خود، باورها، آداب، و علوم ملت‌های مختلف را با دقت و بی‌طرفی بررسی کرده است.

میراث علمی ابوریحان بیرونی نمونه‌ای درخشان از تلفیق عقل، تجربه و تحقیق است. او بیش از ۱۵۰ اثر علمی در زمینه‌های گوناگون نگاشته که بسیاری از آن‌ها تا امروز نیز محل ارجاع و بررسی هستند. آثار او نشان‌دهنده نگاهی ژرف به علم، روش‌شناسی دقیق و درک عمیق از ارتباط میان علوم گوناگون‌ است.

در نجوم و ریاضیات، بیرونی محاسبات دقیقی درباره قطر زمین، میل محوری آن و اختلاف زمان‌ها در نقاط مختلف زمین انجام داد که بسیاری از آن‌ها تا قرن‌ها معتبر باقی ماند. در جغرافیا، او نخستین دانشمندی بود که از روش‌های مثلثات کروی برای تعیین موقعیت جغرافیایی مکان‌ها استفاده کرد.

در زمینه داروشناسی و علوم طبیعی، کتاب مشهورش "الصیدنه فی الطب" منبعی ارزشمند درباره خواص گیاهان دارویی و مواد معدنی است. در تاریخ و فرهنگ‌شناسی ملل، شاهکار او "تحقیق ما للهند" به‌مثابه دائره‌المعارفی از فرهنگ، آیین‌ها و دانش هندوان، سرشار از نگاه علمی و روادارانه است.

بیرونی، با نگرشی جهانی و فراتر از تعصبات قومی و مذهبی، علم را میراثی انسانی می‌دانست. او روش‌های علمی مبتنی بر مشاهده، آزمایش و تحلیل را قرن‌ها پیش از رواج در غرب، در آثار خود به‌کار بسته و بدین‌گونه، شالوده‌ای برای رشد آینده علم فراهم کرده است.