زادرور محمد خوارزمی؛ دانشمند بلندآزوازه ایران و روز فناوری و اطلاعات

محمد بن موسی خوارزمی در قرن سوم هجری، برای نخستین بار علمی را صورت‌بندی و تدوین کرد که خود آن را «الجبر و المقابله» نامید که امروزه ما به اختصار «جبر و معادله» می‌نامیم. او توانست توسط این علم جدید معادلات درجه دوم را حل کند و راه را برای حل معادلات درجه بالاتر نیز هموار کرد.

بر اساس الواح بابلی و آثار برجای‌مانده از محاسبه‌گران هندی در عهد باستان، مردمان بابل و هند به حل حالات خاصی از معادلات درجه دوم نائل شده بودند، اما راه حل‌های آنها فقط به صورت دستور ارائه می‌شد ولی ابتکار خوارزمی در آن است که وی نخست همه معادلات درجه دوم شناخته شده زمانش را بررسی می‌کرد، سپس روش حل هر یک از آنها را ارائه و  سرانجام این روش‌ها را با کمک علم هندسه اثبات می‌کرد. این‌ها مؤلفه‌هایی هستند که در مجموع علم جدیدی به نام «جبر» را تشکیل می‌دهد.

این علم، از طریق ترجمه‌های لاتینی کتاب خوارزمی در قرون وسطی به اروپا راه یافت و هم در قرون وسطی و هم در عصر رنسانس تحول بزرگی در علم ریاضیات را موجب شد، چنانکه در قرن شانزدهم میلادی نیکولو تارتالیا و کاردان، ریاضیدانان ایتالیایی که با ترجمه لاتینی جبر و مقابله، آشنا بودند؛ روش این ریاضیدان ایرانی را برای حل معادله درجه سوم تعمیم دادند و بدین‌ترتیب گام دیگری در گسترش ریاضیات برداشته شد.

خوارزمی علاوه بر ریاضیات در حوزه تهیه نقشه‌های آسمان و زمین نیز تبحر داشته، به گونه‌ای که وی مسئول تهیه اطلسی از نقشه‌های آسمان و زمین بود. شاید وی از جمله کسانی بوده که در اندازه‌گیری طول نصف‌النهار کره زمین در دشت سنجار شرکت داشته‌است.

شهرت علمی وی مربوط به کارهایی است که در ریاضیات، به‌ویژه در رشته جبر انجام داده، به‌طوری‌که هیچ‌یک از ریاضیدانان سده‌های میانه مانند وی در ریاضی تأثیر نداشته‌اند و وی را «پدر جبر» نامیده‌اند. به گونه‌ای که جرج سارتُن، پژوهشگر آمریکایی در کتاب خود به نام «مقدمه بر تاریخ علم» آورده است: «خوارزمی بزرگترین ریاضیدان عصر خود و در صورت در نظر گرفته شدن همه‌ جوانب، یکی از بزرگترین ریاضیدانان همه‌ اعصار به شمار می‌آید». او خوارزمی را یکی از بنیانگذاران آنالیز یا جبر به صورتی جدا از هندسه دانسته است، زیرا کتاب جبر و مقابله حل آنالیزی معادلات درجه‌ اول و دوم را در بر دارد. سارتن به همین جهت نیمه‌ اول قرن نهم میلادی را «عصر خوارزمی» نامیده و فصلی از کتاب خود را به نام او مزین‏‏‏‎ کرده است.

خوارزمی همچنین در طول حیات خود مفهوم الگوریتم را در ریاضیات توسعه داد؛ از این رو لقب «پدربزرگ علوم کامپیوتر» نیز به وی داده شد. یکی از اختراعات بزرگ خوارزمی، احتمالاً ایجاد رقم صفر است. افزودن صفر به سیستم عددها انقلابی بود و درک بسیاری از بخش‌های ریاضیات و اعداد منفی را آسان کرد.

اصطلاح «الگوریتم» از لاتین‌سازی نام «خوارزمی» گرفته شده و همچنین کلمه «جبر» از لاتین‌سازی «الجبر» که بخشی از عنوان کتاب مشهور وی است و در آن روش‌های جبری اساسی معرفی شده، مشتق شده است. رویکرد انقلابی وی در ریاضیات، اساس تمامی الگوریتم‌های مبتنی بر رایانه فعلی ما را فراهم کرده است.

این واقعیت موجب شد که در سال ۱۳۹۸ شمسی، سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران پیشنهاد داد تا روز ۲۲ تیرماه که با تولد محمدبن موسی خوارزمی، دانشمند بزرگ ایرانی همزمان است، به عنوان «روز ملی فناوری اطلاعات» انتخاب و در تقویم رسمی کشور ثبت شود و در نهایت روز ۲۲ تیر توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی به عنوان «روز ملی فناوری اطلاعات» تعیین شد.

انتخاب یک روز از سال به عنوان «روز ملی فناوری اطلاعات»، اهمیت بسیاری دارد. این اقدام هدفمند برای جلب توجه مردم و دولتمردان به مساله فناوری و ترویج آن، به منظور ایجاد زندگی بهتر و آینده روشن‌تری برای نسل‌های آینده است. به عبارت دیگر، فناوری می‌تواند جامعه را به حکمرانی هوشمند متصل کند و در پیشرفت و توسعه جامعه نقش مهمی ایفا کند.