نوروزگان
نوروزگان
گفتارها و سرودهایی در آیین‌های نوروزی
به مناسبت اولین جشنواره بینالمللی میراث مشترک اقوام حاشیه دریای خزر و آسیای میانه
30-26 فروردین 1385
تالیف دکتر مرتضی هنری
اداره کل امور فرهنگی معاونت فرهنگی و ارتباطات سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، 1385
نوروز مهمترین حلقهی پیوستگی اقوام ایرانی است. این اقوام هزاران سال در درون فلات ایران یا در بیرون آن با هم زیستهاند و بدون توجه به تفاوتهای زیستی، مذهبی و جغرافیایی، زبانی و تاریخی نوروز را جشن گرفته‌اند. به باور نگارنده کتاب، اگر نوروز فقط و فقط یک سنت هم باشد و آن زیباکردن و پاک کردن تمام خانهها در سرتاسر این سرزمین در یک زمان، برای عظمتش بسنده است. کتاب حاضر با هدف بررسی آیین‌های نوروزی با دیدی مردم‌شناسانه نوشته شده است.
کتاب نوروزگان در 7 بخش تدوین شده است.
در بخش اول (پیشگفتار) این عناوین آمده است:
در جستجوی خویشتن؛ شکوه نوروزی؛ اکولوژی نوروز؛ سفره‌های نوروزی؛ نوروز روز داد و نوروز جشنی برای همه‌ی روزگاران.
به نظر نویسنده، ریشههای برپایی نوروز فراتر از اسطورهها و قصههاست. نوروز جشن انسان است. ما ایرانیان آن را بهعنوان بهانهای برای نشان دادن انسانیت برگزیده‌ایم. آن را جشن میگیریم تا از بدین طریق همه با هم با عدالت رفتار کنیم.
در بخش دوم (درود بر نوروز) این عناوین آمده است:
ویژگی‌های نوروز؛ واگویه‌های نوروز؛ و یادی از پیشینه نوروز.
نوروز نمادی از تمامی فرهنگ ایران است و هر گوشهای از آن بخشی از فرهنگ ایرانیان را در خود دارد. جشنی پویا و پرحرکت که نمادی به نوشدن طبیعت پس از سکون زمستانه درختان و گوسفندان آبستن که نوزدان را بر زمین مینهند.
در بخش سوم (داستان نوروز) این عناوین آمده است:
گاه‌شماری؛ نوروز، روز نو؛ جشن آغازها؛ پنجه اندرگاه؛ فروردین ماه، ماه فروهرها.
برای تقسیم زمان، بشر از طبیعت الگو گرفت. در این سرزمین «سال شمسی» یا «خورشیدی» را داریم که بر گردش خورشید استوار است. ایرانی نوروز را جشن می گیرد و شروع هر پدیده مهمی را بدین روز منسوب می‌دارد.
در بخش چهارم (چهارشنبه‌سوری) این عناوین آمده است:
چهارشنبه آخر سال با واژه‌ها؛ مقدمات چهارشنبه‌سوری؛ آتش‌افروزی؛ بلاگردانی؛ شال‌اندازی؛ بخت‌گشایی؛ فال‌گیری؛ آجیل چهارشنبه‌سوزی؛ آش مراد و قاشق‌زنی؛ جشن مردگیران.
آخرین چهارشنبه زمستانی همراه است با چهارشنبه سوری که در هر گوشهای از سرزمین ایران به نسبت تنوع در مراسم و چگونگی آداب آن، نامی ویژه مییابد. ایرانیان باستان نور را مظهر ایزد میدانستند و ستایش میکردند و اندیشهی پرستش نیز آنجاست که «خورشید» منبع و مبدا نور روشنایی است. در این روز بخت گشایی جوانان، مراسم کوزه شکستن که با درد و رنج و بلا دور خواهد شد برگزار می گردد.
شب چهارشنبه است و آخرماه نیت کردم نشینم بر سر راه
نیت کردی تو منشین بر سر راه که یارت می‌رسد امروز و فردا
بخش پنجم (آیین‌های نوروزی) شامل این فصول است:
پیش‌آهنگان نوروزی؛ مقدمات نوروز؛ فردا نوروزه؛ سفره نوروز؛ تحویل سال؛ دیدوبازدید؛ نمایش و بازی‌ها.
سفره هفت‌سین نامورترین نماد نوروز است که رابطه انسان ایرانی با خود، محیط زیستش و کل آفرینش و خدایش را نشان می‌دهد.
حاجی فیروز با پیراهن و شلوار قرمز رنگ و کفش یا گیوه تیز منگوله‌دار و کلاه دراز منگوله‌دار در شهرها به راه می افتد و مژده رسیدن نوروز را می‌دهد:
حاجی فیروزه سالی یک روزه
همه میدونن من هم می‌دونم
تو هم میدونی عید نوروزه
سالی یه روزه حاجی فیروزه..
عنوان بخش ششم چنین است: بدرود با نوروز
نوروزی که با چهارشنبه‌سوری پیشواز و با سیزده بدر بدرود میگوید. مراسم سیزده بدر از مهمترین وجوه اشتراک فرهنگ سرتاسر ایران زمین که با اندکی تفاوت برگزار میشود و اصل آن است که در این روز همه به دامان کوه و دشت بروند.
و سر انجام در بخش هفتم سروده‌های نوروزی از شاعران نام‌آشنای ایران، همچون فردوسی، سعدی، مولوی، حافظ، خیام، ... آمده است.
آمد بهار ای دوستان، منزل سوی بستان کنیم
گرد غریبان چمن، خیزید تا جولان کنیم (مولوی)