گزارش نشست تخصصی «روابط بینازبانی»

به مناسبت هفته پژوهش، دفتر همکاری‌های علمی بین‌المللی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با همکاری دانشگاه خلیج فارس و دانشگاه علوم اسلامی واسط عراق نشست تخصصی با عنوان «روابط بینازبانی» را در روز یکشنبه 23 آذر 1399 (ساعت 19 تا 21) برگزار کرد. در این نشست که به صورت آنلاین و با استقبال کم‌نظیر مخاطبان از سراسر جهان برگزار شد، دکتر عبدالنبی الاشقر (مدیر گروه عربی و عبری دانشگاه مونپلیه فرانسه)، دکتر اسعد عباس کاظم المیاحی (استاد گروه زبان عربی دانشگاه واسط عراق) و دکتر حیدر کرم الله الدراجی (مدیر گروه زبان عربی دانشکده امام کاظم واسط عراق) به ایراد سخنرانی پرداختند.

سخنران نخست این نشست دکتر اسعد عباس کاظم المیاحی بود که سخنرانی خود را با عنوان «مفهوم دوگانگی زبان و پیامدهای آن» ارائه کرد. وی با اشاره به اختلاف نظر پژوهشگران غربی و عرب در تعریف دوزبانگی و پیامدهای آن به تعاریف مختلف در این زمینه پرداخت و اینکه اگر برخی برآنند که اگر چاره‌ای اندیشیده نشود، زبان‌ها، به ویژه زبان عربی، با مشکلات و مخاطرات بزرگی روبه‌رو می‌شوند، مانند فروپاشی یا اضمحلال. بعضی دیگر هم نظراتی متفاوت دارند. به هر حال تلاش‌های متعددی برای چاره‌جویی در این راه صورت گرفته که بهترین آن ایجاد ابزاری هوشمند برای استفاده از زبان فصیح در نوشتن، ادبیات و گفتار روزانه، بر اساس برنامه‌ریزی دقیق و مستند و حساب‌شده است. دکتر اسعد المیاحی همچنین بیان داشت که دو زبانگی در زبان عربی به معنی خلط میان عربی فصیح و عامیانه نیز هست و تاکنون تأثیرات قومی، علمی، اقتصادی، اجتماعی و دینی پیچیده‌ای داشته است.

سخنران دوم این نشست دکتر عبدالنبی خلیل الاشقر بود که سخنرانی خود را با عنوان «زبان‌های بیگانه؛ همزیستی یا رقابت؟ ؛ بده‌بستان زبانی در ساختار زبان عربی معاصر و پیش‌رو» ارائه کرد. او در سخنرانی خود بیان کرد: جابه‌جایی آدم‌ها مهم‌ترین عامل انتقال زبان/ فرهنگ از وطن اصلی خود به مکان‌های دیگر است که عمدتا زبان‌ها در محل جدید با فراگیری به عنوان یک زبان بیگانه جانی تازه می‌یابند و تقویت می‌شوند و به نوعی زمینه‌ساز فهمی اجمالی از آفرینش‌های ادبی، گفتمانی و فرهنگیِ گویندگان آن می‌گردند. از سوی دیگر، لاجرم این حضور زبانی در کشوری بیگانه، ویژگی‌های اجتماعی- زبانیِ زبان رسمی یا ملی یا زبان‌های فرهنگی کشور میزبان و حدود و ثغور آن را برای تضمین یک همزیستی مسالمت‌آمیزانه با زبان‌های بیگانۀ درون آن بازتاب می‌دهد.

وی اشاره کرد که در کنار جایگاه سیاسی زبان‌های بیگانه، زبان‌های فرانسوی و انگلیسی دو مرحله را برای پذیرش نهادهای اداری و آموزشی در کشورهای عربی طی کرده‌اند. اولا این زبان‌ها با استعمار وارد کشورهای عربی شدند و با شرایط زیستی عرب‌زبانان هماهنگی و زیست مسالمت‌آمیزانه یافتند. در درجۀ دوم این زبان‌های وارداتی توانستند با محیط جدید پیرامون خود تناسب پیدا کنند و در نتیجه از جانب مردم جامعۀ میزبان خود پذیرفته شوند و به نوعی خود را بازیافت کنند و البته این اتفاق با به حاشیه راندن زبان اصلی و زبان‌های محلی در تعاملات زبانی، اجتماعی، ارتباطی، تجاری، سیاسی و نظیر آن صورت گرفت. یعنی در واقع، این زبان‌ها به نوعی کوشیدند با زبان‌های ملی و محلی رقابت کنند و جایگزین آن‌ها شوند.

او با بررسی نمونۀ موردی سیاست زبانی در کشورهای مغرب عربی، پدیدۀ همزیستی و در پی آن، رقابت زبانی که می‌تواند منجر به جایگزینی زبان بیگانه با زبانی در زادگاه و فرهنگ اصلی خود شود، مورد بررسی قرار داد و توضیح داد چگونه این پدیده با ایدئولوژی و چالش‌های گفتمان قدرت در بازار زبان‌های عربی پیوند خورده است.

سخنران آخر این نشست دکتر حیدر کرم الله الدارجی بود که سخنرانی خود را با عنوان «جهانی‌سازی و چالش‌های هویت زبانی» به نوعی در چالش با نظریه دکتر عبدالکریم الاشقر ارائه داد و بیان کرد که مفهوم جهانی‌سازی با نمودهای متعدد خود نشان‌گر سلطه و نفوذ فرهنگ‌های بیگانه بر یکدیگر به‌ویژه فرهنگ‌های عربی است که از طریق از بین بردن هویت ملت‌ها و سیطره بر روش‌های اندیشیدن به‌وسیلۀ تکنولوژی‌های پیشرفهۀ امکان‌پذیر شده است، تکنولوژی‌هایی که پنجرۀ تعامل با جهان خارج است. بدین ترتیب، جهانی‌سازی به واقع سلطۀ زبانی فرهنگی جهانی از طریق تحمیل الگوهای آن بر ملت‌ها و اقوام، از جمله ملت‌های عرب است، این به معنی ریشه‌کنی فرهنگ عربی و صرف نظر کردن کلی از آن و جایگزینی فرهنگ‌های برنامه‌ریزی شده به جای آن‌هاست. بنابراین می‌توان گفت که سیاست‌های زبانی و تعدد پدیدارهای زبان تأثیر به‌سزایی بر تحقق جهانی‌سازیِ هویت زبانی و نابودی فرهنگ‌های عربی در سایۀ چالش‌های زمانه دارد.

در پایان سخنرانان به پرسش‌های حاضران پاسخ دادند. فیلم این نشست را می توانید از اینجا مشاهده و دانلود فرمائید.