پنجمین پیش‌نشست «تفکر در نظام‌ها و مکاتب فکری اسلامی»
پنجمین پیش‌نشست (پنل دوم) «تفکر در نظام‌ها و مکاتب فکری اسلامی»
پنجمین پیش‌نشست «تفکر در نظام‌ها و مکاتب فکری اسلامی» در دو بخش برگزار می‌شود
پنجمین پیش‌نشست همایش ملی آموزش تفکرمحور زمینه‌ساز تمدن نوین اسلامی (پنل دوم)
روش‌شناسی اخلاق زیست‌پزشکی بر مبنای مکتب فکری اسلام
محمدتقی اسلامی، پژوهشگر اخلاق کاربردی و مدیر گروه اخلاق در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.ارائه شده در پنجمین پیش نشست همایش ملی آموزش تفکر محور زمینه ساز تمدن نوین اسلامی.
پرسش اصلی این مقاله بررسی تمایزات روش‌شناسی مبتنی بر مکتب فکری اسلام در تحلیل چالش‌های اخلاقی در عرصه زیست‌پزشکی است. با به کارگیری روش توصیفی تحلیلی، در این مقاله با ترسیم برخی نقاط مهم مکتب فکری اسلام که به کار روش‌شناسی اخلاق زیست‌پزشکی می‌آید، سه چالش از مهم‌ترین چالش‌های اخلاقی عرصه زیست‌پزشکی در نظر گرفته شده است. آن سه چالش عبارت‌اند از چالش اخلاقی ماجرای محاکمه پزشکان نازی به دلیل آزمایش‌های خطرناک پزشکی بر روی اسرای جنگی در دادگاه نورنبرگ؛ چالش اخلاقی نصب برچسب بر محصولات بیوتکنولوژی پزشکی و کشاورزی؛ و چالش اخلاقی مبارزه با پیری و ایجاد جمعیت هزارساله.
آنگاه مقایسه‌ای اجمالی میان مبانی فکری وظیفه‌گرایی و سودگرایی اخلاقی با مبنای فکری اسلام در مواجهه با این سه چالش صورت پذیرفته است. اهم نتایج این مقایسه از قرار ذیل است:
۱. در ماجرای دادگاه نورنبرگ نخستین پرسشی که پزشکان نازی می‌بایستی پاسخ می‌دادند، از نگاه مکتب فکری اسلام تفاوت اساسی با نگاه مکاتب کانتی و بنتامی دارد. مکاتب کانتی و بنتامی از وظیفه در قبال اسرای جنگی و از منافع و مضار آزمایش‌های صورت گرفته بر روی آنان می‌پرسند و این نشان از دغدغه‌ای از جنس دغدغه‌های اینجا و اکنونی سکولار دارد. در حالی که مکتب اخلاقی اسلام از خواست و مشیت خداوند یگانه صاحب اختیار انسان و طبیعت و همه موجودات می‌پرسد و این نشان از دغدغه و نگرانی نسبت به فرایندی تربیتی دارد. محقق مسلمان از طبیبان نازی می‌پرسد: آیا استفاده از فرصت ناتوانی و درماندگی آن اسرای بیچاره، مورد رضایت خداوند بوده است؟! این پرسش مسیر دغدغه‌مندی‌های اخلاقی را به سمت فضیلت‌گرایی اخلاقی سوق می‌دهد: این طبیبان از چه منشی برخوردار بوده‌اند که حاضر شده‌اند از ناتوان‌ترین و بی‌دفاع‌ترین افراد به منظور پیش‌برد اهداف پزشکی و کشف درمان استفاده کنند؟! حال آنکه طبیب فضیلت‌مند اخلاقی ابتدا می‌بایست به فکر درمان و رفع گرفتاری از همان اسرای بیچاره باشد. غفلت از خداوند موجب غفلت از آشکارترین هدف و رسالت پزشکی از سوی پزشکان نازی شده است.
۲. در چالش اخلاقی نصب برچسب بر روی محصولات بیوتکنولوژی پزشکی و کشاورزی، برخی از پژوهشگران ایرانی همواره معتقدند که جمهوری اسلامی ایران نیز باید همانند کشور ایالات متحده و رژیم صهیونیستی نصب برچسب بر روی این محصولات را ممنوع کند. و گرنه از قافله پیشرفت در علم و فناوی زیستی از آن دو عقب خواهد افتاد. این در حالی است که جامعه اروپا در مقابل آمریکا و اسرائیل نصب برچسب را یک ضرورت قانونی اعلام کرده است. سؤال این است که آیا اسلام به ما اجازه می‌دهد که به بهانه توسعه و پیشرفت در همه زمینه‌ها و ابزار با دولتی مثل دولت اسرائیل مسابقه بگذاریم و هر پیشرفتی را که آن دولت مجاز دانست را مجاز بدانیم؟! به نظر می‌رسد مبانی اعتقادی منتج به پارادایم فکری اسلام در این زمینه تفاو‌ت‌ها شگرفی با مبانی اعتقادی و پاردایم فکری صهیونیسم بین‌الملل دارد. پاردایم فکری ما محدودیت‌های ارزشمندی دارد که اتفاقاً برگ برنده ما در میدان مبارزه با آن‌گونه از پاردایم‌‌ها است. هر پیشرفتی اخلاقی نیست.
4. در چالش اخلاقی مبارزه با پیری به نظر می‌رسد اندیشه در ایجاد طول عمرهای نجومی برای جمعیت دنیا، هر چند مخالفتی صریح با متون بسیاری از آیات قرآن کریم و روایات اسلامی ندارد؛ اما این اندیشه اندیشه‌ای است اصالت را به زندگی در همین دنیا می‌دهد و به پروسه آغاز زندگی بشر پیش از تولد و تداوم آن بعد از تولد توجهی ندارد. در حالی که در مکتب فکری اسلام زندگی بشر منحصر به زندگی در این دنیای مادی نیست. البته که باید به فکر سلامتی هر چه بیشتر این زندگی باشیم؛ ولی این نمی‌تواند در منطق اسلام به این معنا باشد که با تکنولوژی‌های پیشرفته‌ای که در خدمت ثروتمندان است طول عمر آنان را به قیمت سلب امکان حیات برای نسل‌های آینده تأمین کنیم. آنچنان که امثال آقای پیتر سینگر در یکی از مقالات خود در کتاب «اخلاق در دنیای واقعی» تجویز می‌کند.
نظر شما :