مروری بر آمار و ارقام امام علی‌پژوهی در دانشگاه‌های ایران
فاطمه جان‌احمدی ضمن اشاره به اهمیت فراتحلیل پژوهش‌ها در حوزه سیره‌پژوهی به بررسی آمار و ارقام مقالات و پایان‌نامه‌ها در این حوزه پرداخت.
به گزارش ایکنا، نشست «فراتحلیل پژوهش‌ها در حوزه سیره‌پژوهی با تاکید بر امام علی(ع)» امروز 22 آذرماه با حضور فاطمه جان‌احمدی، استاد دانشگاه تربیت مدرس در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد که گزیده مباحث آن را در ادامه می‌خوانید؛
ابتدا کمی از فراتحلیل و کاربرد آن در علوم انسانی صحبت کنم. فراتحلیل در واقع تحلیل تحلیل‌ها است. در فراتحلیل یک محقق می‌تواند اطلاعات و پژوهش‌های قبلی را پایش کند. حوزه فراتحلیل به تحلیل آماری و کاربست ریاضیات در مطالعات علوم انسانی برمی‌گردد تا پیشینه و محتوای تحقیقات را ارائه دهد. این روش می‌تواند به یک معنا دست‌یافته‌های علمی را در دامنه وسیع‌تری بررسی و ارائه کند.
در مورد سیره‌پژوهی هم باید عرض کنم کلمه سیره‌پژوهی یک واژه جاافتاده است. نخستین پیشگامان آن گرچه خود مسلمانان بودند و در واقع سیره‌نویسان، سیره‌پژوه نیز بودند منتهی به لحاظ تاریخی ما آنها را سیره‌نگار فرض می‌کنیم و سیره‌پژوهی را به مطالعات جدید معاصر محدود کردیم. پیش از اینکه در میان مسلمانان سیره‌پژوهی مطرح شود و مسلمانان به این حوزه بپردازند مستشرقان در این حوزه ورود کردند. بنابراین سیره‌پژوهی هم میان مورخان و محققان مسلمان و هم میان مستشرقان به یک اصطلاح جاافتاده تبدیل شد. منظور از سیره هم روش، منش و کردارهای شخص پیامبر(ص) و معصومین است. در عین حال در قرن‌های چهار و پنج سیره‌هایی داریم که به سیره خلفا و برخی بزرگان می‌پردازد.
در مورد سیره‌پژوهی علوی باید این توضیح را عرض کنم که این نوع سیره‌پژوهی بیشتر نزد شیعیان در سه طبقه شیعیان زیدیه، اسماعیلیه و اثنی عشریه جایگاه پیدا کرد و امروز هم از سوی همه فرق شیعه و بعضا اهل سنت محل توجه قرار گرفته است. بنابراین سیره‌پژوهی در نظام آموزشی و پژوهشی ما جایگاه خودش را پیدا کرده است.
حالا می‌خواهیم بررسی کنیم که وضعیت سیره‌پژوهی در ایران و غرب به چه نحو است. البته نمی‌خواهم زیاد به غرب بپردازم چون سیره‌پژوهی در غرب بحث دامنه‌داری است و ارائه آن در زمان کوتاه میسور نیست. در عین حال باید عرض کنم که مستشرقان تعمدا یا غیر تعمدا به سیره‌پژوهی روی آوردند، البته برخی هم مثل خانم شیمل واقعا به این حوزه علاقه‌مند بودند. در دنیا این بخش کرسی‌های خاصی را به خودش اختصاص داده و جریانات فکری آن کرسی‌ها را اداره می‌کند و جهان شرق هم حتما آنها را رصد می‌کند.
آغاز سیره‌پژوهی از دانشگاه تهران
در جامعه ایرانی و در میان آکادمی‌های شناخته‌شده قدمت سیره‌پژوهی چندان زیاد نیست. برای اولین‌بار سیره‌پژوهی در دانشکده حقوق دانشگاه تهران اولین رساله‌ها را بیرون داد. حتی در میان گروه تاریخ سیره‌پژوهی نقش زیادی نداشت و سیره‌پژوهی در مطالعاتش کمتر بود. نهایتا کسانی از دانشکده تهران فارغ‌التحصیل شدند که به خواندن سیره پیامبر(ص) علاقه داشند کسانی مثل محمد سنگلجی و سیدجعفر شهیدی. سنگلجی کسوت روحانی داشت و در دانشکده حقوق درس می‌داد ولی کارهایش درباره سیره پیامبر(ص) بود و غرضش معرفی سیره آن حضرت به جامعه ایرانی بود. متاسفانه بعد از آن دوره این تحقیقات ادامه پیدا نکرد.
امروز ما یک مجله داریم که به سیره‌پژوهی اختصاص دارد. در میان مجلات پرشمار تاریخ اسلام و دامنه پرشمار مقالات در این حوزه، صرفا مجله سیره‌پژوهی اهل بیت به این موضوع اختصاص پیدا کرده است. این مجله محورهایش پردامنه است. درست است هدفش را روی منابع‌پژوهی سیره و اعتبارسنجی این منابع در مطالعات و ماخذپژوهی سیره گذاشته است منتهی در بخشی از پایگاه مجله که بهترین مقالات که پربیننده‌ترین مقالات هستند به ما معرفی می‌شود، مشاهده می‌کنیم عمده آنها ارتباطی به سیره‌پژوهی ندارد. این مجله داعیه این را دارد که فقط مقالات سیره‌پژوهی را چاپ کند ولی بسامد مقالات نشان می‌دهد پایبند به این محور نبوده است. کار فراتحلیل این است که این مقالات را مقایسه کند و اجازه دهد مخاطبان از این دامنه نتیجه قطعی بگیرند.
در پایگاه مجلات تخصصی نور ده هزار مقاله در حوزه سیره عام نمایه شده است و به ما ارائه می‌شود. اطلاعاتی که این پایگاه به ما می‌دهد حائز اهمیت است. از بررسی این اطلاعات درمی‌یابیم صرف‌نظر از موضوعات میان‌رشته‌ای، گروه‌های تخصصی مثل علوم سیاسی، علوم اجتماعی و ... به علی‌پژوهی توجه بیشینه دارند.
در پایگاه علم نت نیز هشت هزار مقاله امام علی پژوهی معرفی می‌شود. جالب اینکه در سال 95 بالاترین تحقیقات در این حوزه صورت گرفته است. گمان من این است در سال 79 که سال امام علی بود بیشترین پژوهش‌ها و همایش‌ها در مورد امام علی(ع) تولید شده باشد ولی اطلاعات آن سال در علم نت ثبت نشده است. سال 95 سال اقتصاد مقاومتی بود و تبعا بیشترین مقالات درباره امام علی(ع) و اقتصاد مقاومتی نوشته شد. حال جای پرسش است که نگارش این تعداد مقاله فقط به خاطر سال اقتصاد مقاومتی بوده است یا دستاوردهایی که در سالیان گذشته به ثمر رسیده در این سال ارائه شده است. به هر ترتیب اطلاعات من در این رابطه دقیق نیست.
پایگاه ایران داک نیز اطلاعات خوبی به ما می‌دهد. من رساله‌ها و پایان نامه‌های امام علی‌پژوهی را بررسی کردم متوجه شدم در مقطع کارشناسی ارشد بیشترین بسامد را داریم و پنج هزار عنوان پایان‌نامه در این زمینه وجود دارد. در مقطع دکتری تخصصی نیز چهار صد عنوان رساله با این موضوع نگارش شده است.
انتهای پیام
