به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، چهارمین قسمت از ویژه‌برنامه «زاویه» شب گذشته، سه شنبه شب ۱۲ بهمن به صورت زنده از شبکه چهار سیما پخش شد. این قسمت از «زاویه» با موضوع «انسان انقلاب» با حضور حجت‌الاسلام ولمسلمین حمید پارسانیا جامعه‌شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران روی آنتن رفت.

پارسانیا در این برنامه با تبریک ایام‌الله دهه فجر و عرض تسلیت به مناسبت درگذشت عالم فقید آیت‌الله صافی گلپایگانی در مبحث «انسان شناسی انقلاب» گفت: وقتی می‌توانیم در مورد چنین موضوعی حرف بزنیم و به بحث بنشینیم که مسئله باشد. اینکه در چه نظریه ای انسان برای انقلاب مسئله تعریف شده و یا اینکه در چه نظریه‌ای انقلاب برای انسان مطرح شده است، توجه به چنین مسائلی باید انجام شود تا «انسان شناسی انقلاب» قابل بررسی شود. سری رویکردهایی که به مسائل اجتماعی بپردازند و ظرفیت اینکه پدیده های انقلابی معرفی و انقلاب را یک پدیده بدانند وجود ندارد. اما آنهایی هم که انقلاب را به عنوان یک رویکرد اجتماعی می‌شناسند رویکردهای کلانی هستند که انسان را بی اهمیت می‌دانند و معتقدند که انقلاب پدیده‌ای اجتماعی جدای از انسان است و هویت انسان را انقلاب می‌سازد و دگرگون می‌کند. رویکردهایی ساختارگرایانه یا پساساختارگرایانه که ساختارهای اجتماعی را هویت بخش می‌دانند و سوژه را چندان مهم نمی‌دانند.

پارسانیا افزود: نگاه ما به انسان و جامعه در اهمیت دادن به مسئله انسان و جایگاه و نسبت آن با انقلاب تاثیرگذار است. برخی نگاه ها ظرفیت‌هایی که فرهنگ و جامعه را متوقف بر نوع رویکرد انسان ها می‌دانند و تغییر و تحول در آن حوزه ها را متناسب، متناظر یا متوقف با آن در نظر می‌گیرند. به عنوان مثال جامعه ای مدرن در برخی تحلیل ها متوقف بر انسانی است که با یک نوع معرفت و معنای خاصی زیست می‌کند و تا این انسان پدید نیاید این جامعه با این ساختارها به وجود نمی‌آید و شکل نمی‌گیرد. چنین رویکردهایی باید مورد تحلیل قرار گیرد چرا که مهم است بدانیم این چه انسانی است که انقلاب فرانسه را پدید می‌آورد یا اینکه این چه انسانی است که انقلاب معرفتی را به وجود می‌آورد، آیا ابتدا تحولات حصولی معرفتی شکل می‌گیرد یا اینکه ابتدا این انسان است که دگرگون می‌شود. اگر چنین دیدگاهی اتخاذ شود آنگاه انسان جایگاه مهمی در تحلیل انقلاب پیدا می‌کند. آنچنانکه که از آیات قرآن برداشت می‌شود چنین رویکردی اهمیت بسیاری دارد.

وی در ادامه با اشاره به رویکردهای اگزیستانسیالیسم گفت: رویکردهای اگزیستانسیالیسم هم به نسبت وجودی انسان اعتقاد دارند. اما آموزه های قرآن اهمیت بیشتری به انسان می‌دهد ضمن اینکه برای امت و جامعه هم هویتی قائل است و تعاملی میان انسان و کنش‌های اجتماعی خود می‌داند.

پارسانیا با اشاره به آثار شهید صدر در حوزه انسان شناسی گفت: شهید صدر در مورد اقتصاد معتقد است که موضوع علم اقتصاد انسان ویژه ای است که در این جهان زیست می‌کند. ایشان در ادامه می‌گوید هنگامی که مکتب اسلام و اقتصاد اسلامی به میان می‌آید انسان دیگری را می‌سازد و موضوع این دانش دگرگون می‌شود. مکتب و اقتصاد اسلامی معتقد است که مناسبات اقتصادی روز جهان نسبت به انسان تراز اسلام قابل صدق و تطبیق نیست.

وی ادامه داد: امام خمینی در مورد انسان انقلاب معتقد است که قلب انسان و جوان انقلاب دگرگون شده است و برای انسان دو ساحت علم و اراده یا نظر و عمل در نظر می‌گیرند. امام خمینی معتقد است که علم انسان را نمی‌سازد چه بسا که می‌تواند انسان را به جهنم ببرد. چرا که آنچه واقعیت انسان یک جامعه را نشان می‌دهد صرف فهم مجموعه ای از حقایق نیست.

این استاد دانشگاه در ادامه با اشاره به تقسیم بندی المُدُن فارابی گفت: فارابی در این تقسیم بندی از مدینه فاسقه یاد می‌کند. مدینه فاسقه آن است که فهم ویژگی های مدینه فاضله را دارد اما عظم و عمل گرایش آن متفاوت است.

پارسانیا ادامه داد: هر فرهنگی از یک نظام معنایی، باور و دلدادگی به یک حوزه معنایی مربوط به خودش شکل می‌گیرد. این رویداد با اراده انسان شکل می‌گیرد. هنگامی که انسان به سوی معنایی که فهمید دل داد و ذیل آن عمل کرد، آن معنا از طریق وجود آن انسان شروع به عمل خواهد کرد و دست و پا پیدا می‌کند.

این جامعه‌شناس در ادامه گفت: فارابی معتقد است که اگر سطح عقل کنار رفت و حس و خیال و زمین و زمان محور انسان شود و عقل هم به اسارات این امر درآمد، مدینه جاهله شکل می‌گیرد. فارابی برای مدینه جاهله اقسامی ترسیم می‌کند که در آن انسان ها به دنبال قدرت، ثروت و انواع لذات دنیایی هستند. فارابی در ادامه بیان می‌کند که هر یک از این تقسیم بندی‌ها دارای لوازمی است که نوعی از رقابت‌ها، مناسبات و انسجام‌ها را ایجاد می‌کند که در ادامه و در روند چنین مدینه‌ای مشکلات کلانی را به وجود می‌آورد. فارابی در این مدینه جاهله انسان را غافل از معاد عنوان می‌کند که مرگ را نادیده می‌گیرد.

پارسانیا در ادامه با بیان اینکه امام خمینی معتقد بودند انقلاب اسلامی ایران انفجار نور بود و چنین انفجاری در مدینه النبی در صدر اسلام هم رخ می‌دهد، گفت: امام خمینی می‌گویند انسان می‌تواند یک جهانی را تغییر دهد و چنین ظرفیتی را دارد.

وی در ادامه چهارمین قسمت از ویژه برنامه زاویه گفت: امام دارای یک نظام اصولی بود که تاریخی از فلسفه و عقلانیت و عرفان را با نبوغ خود و یاری اساتید به سلوک و ایمان و تقوا تبدیل کرده بود. آنچنان که امام می‌گفتند هنگام دستگیری به دست رژیم پهلوی من نبودم که می‌ترسیدم بلکه ترس وجود آنها را فرا گرفته بود.

پارسانیا افزود: امام از ظرفیت‌های تاریخی مکتوب فرهنگ جامعه ما برای مقبولیت انقلاب استفاده کرد. چنین رویکردی موجب شد تا نگاه و اقدامات امام مورد پسند باشد. از آنجایی که انقلاب یک انقلاب اسلامی است می‌توانیم از انسان انقلاب به انسان اسلام برسیم و در مورد انسان اسلام حرف بزنیم.

پارسانیا ادامه داد: باید بررسی کنیم که امام خمینی به عنوان یک فرد با تقوا چگونه به حوزه معنایی لازم دست یافت و چگونه به سهولت با مردم ارتباط برقرار کرد و توانست آن معانی را به دل‌های مردم منتقل کند. درست است که انقلاب در شرایطی رخ داد که نظام سیاسی ما در حاشیه نظام سیاسی مدرن تعریف شده بود اما نه تنها نظام سیاسی ایران بلکه کل جهان اسلام در آن زمان کاملاً با نظام سیاسی مدرن درگیر و تحت تاثیر آن دگرگون شده بود. در حالی که هویت تاریخی جوامع اسلامی به خصوص ایران در همین شرایط هم آن نظام معنوی آرمانی خود را دنبال و طلب می‌کردند. به عنوان مثال فرهنگ مهدویت و ضرب آهنگ منزلت نیمه شعبان را همزمان با ضرب آهنگ نزدیک شدن به انقلاب اسلامی ایران می‌توانید مشاهده کنید. یعنی در واکنش به هجومی که نسبت به مسئله مهدویت در دوران قاجار می‌شود جشن نیمه شعبان هر سال باشکوه‌تر برپا می‌شده است.

وی افزود: مردم امام خمینی را بر اثر پذیرش فرهنگ نسبت به آنچه بود، نایب امام زمان می‌دانستند و دعوت امام خمینی را دعوت به سوی مهدویت می‌دانستند. همچنین الگوی مقاومت مردم و امام‌خمینی در انقلاب عاشورا بود. حرکت امام بی‌شک با مسئله عاشورا پیوند می‌خورد و گویی آن تقابل یزید و امام حسین و آن مقاومتی که در جامعه آرمانی است در انقلاب اسلامی ایران دوباره زنده می‌شود. چنین ارتباطی میان مردم با امام به راحتی شکل می‌گیرد و دلیل و راه و روش آن هم ویژگی‌های خاص امام خمینی با تکیه بر امام حسین علیه السلام است. امام خمینی با فهم و درک عمیق از لایه‌های معرفتی و وجودی امام حسین و زیست با آن معانی به چنین توان و جایگاه و معارفی دست یافت.

پارسانیا در پایان با اشاره به نامه امام خمینی به میخائیل گورباچف آخرین رهبر جماهیر شوروی گفت: امام خمینی یک انسان پخته عمیق در مسائل عرفانی و فلسفی است که می‌فهمد کجا و چگونه به سرعت در بحث عقل و حس وارد شود. نامه به گورباچف هم از این دست است.

ویژه برنامه «زاویه» به مناسبت دهه فجر از نهم تا بیستم بهمن‌ماه، به مدت ده شب ساعت ۲۲ از شبکه چهار سیما پخش خواهد شد. در این ویژه برنامه‌ها، موضوعات مرتبط با رویداد انقلاب اسلامی از نگاه اندیشمندان علوم انسانی مورد واکاوی قرار می‌گیرد.