گزارش روز نخست مدرسه‌ی تابستانی «اخلاق در پژوهش»
گزارش روز نخست مدرسه‌ی تابستانی «اخلاق در پژوهش»
برنامه نخستین روز از مدرسه‌ی تابستانی اخلاق در پژوهش، روز شنبه 22 شهریورماه برگزار شد که دربرگیرنده‌ی دو نشست با سخنرانی دکتر مصطفی مهرآیین با موضوع «تحلیل سامانه‌ی شکل‌گیری آیین‌نامه‌ی ارتقاء و پیامدهای آن برای اخلاق پژوهش» و دکتر احمد پاکتچی با موضوع «چالش‌های اخلاق پژوهش در مواجهه با فنّاوریهای نوین» بود.
تحلیل سامانه‌ی شکل‌گیری آیین‌نامه‌ی ارتقاء و پیامدهای آن برای اخلاق پژوهش
در نشست نخست دکتر مهرآیین به بررسی نظام‌های دانایی یا نظام‌های معرفتی علم پرداخت و با بیان اینکه اپیستمه‌های گفتمانی چارچوبی خاص از اخلاق را به وجود می‌آورند به بررسی گفتمان‌های علمی در ایران پرداخت. او به‌طور خاص دوره‌ی پیش از انقلاب را دربرگیرنده چهار گفتمان علم به مثابه عامل تغییر، علم به مثابه ابزار خرافه زدایی، علم در پیوند با ارزش‌های شرقی و علم در پیوند با ارزش‌های اسلامی دانست.
سپس او دوره‌ی پس از انقلاب را به دو بخش ایدئولوژیک و فن‌سالار تقسیم کرد. او گفت: در دوره‌ی اخیر رویکرد غالب به علم در پیوند با کارآفرینی و ثروت‌آفرینی بوده است و این رویکرد موجب شده تا توجه به علم به‌مثابه‌ی معرفتی بشری کاسته شود و نگاهی ابزارگرایانه به علم گسترش یابد. سامانه‌ی دانش کنونی که با نگاهی کمی گرایانه علم را بیش از هر چیز در پیوند با ثروت آفرینی و کارآفرینی معنا می‌کند، پیامدهای اخلاقی مخربی دارد و به رقابت غیراخلاقی برخی از دانشجویان و اساتید برای مقاله‌سازی منجر شده است. در پایان دکتر مهرآیین تأکید کرد که آیین‌نامه‌های ارتقاء به‌مثابه‌ی جلوه‌ی مناسکی سامانه‌های دانش باید از مصادیق غیراخلاقی ناظر بر تولید علمی فاقد اصالت فاصله بگیرند.
چالش‌های اخلاق پژوهش در مواجهه با فن‌آوری‌های نوین
در ادامه دکتر احمد پاکتچی به موضوع خود با عنوان چالش‌های اخلاق پژوهش در مواجهه با فن‌آوری‌های نوین پرداخت. او با توجه دادن به موضوع سرقت علمی یا انتحال، آنرا یکی از مهمترین آسیب ها بر اخلاق علم ارزیابی کردند و نشان دادند که فناوری های نوین، امکان های نوینی را برای انتحال و جعل به وجود آورد‌ه‌اند. دکتر پاکتچی در بخشی از بحث خود به تمایز فاحش شیوه‌ی پژوهش در چند دهه‌ی گذشته با دوره‌ی اخیر پرداخت و با اشاره به دشوار بودن در اختیار داشتن منابع علمی در گذشته، بر سهولت دسترسی به منابع در دوره جدید تأکید کرد.
یا وجود این، سهولت یادشده خالی از اشکال نیست به ویژه آن‌که در بسیاری از موارد محققان به مراجعه به فضای مجازی بسنده می‌کنند و برای نمونه فایل اسکن شده منبعی معتبر را مناط مطالعه و تحقیق خود قرار می‌دهند در حالی که فایل اسکن شده به تنهایی فاقد اعتبار لازم است. ایشان در موارد متعددی به اسکن‌هایی اشاره کردند که بخشی از منبع اصلی را مغفول گذارده است. بنابراین، محققان به منظور اصالت سنجی منابع لازم است تا اصل کتاب را مورد توجه قرار دهند. ایشان با تمایز گذاردن میان منابع born-digital و digitalized ، تنها استثنای این امر را درمورد گزارش‌هایی دانستند که از ابتدا در فضای مجازی تهیه می‌شوند؛ مانند گزارش ابلاغ قوانین جدید در تارنمای ریاست جمهوری و مواردی از این دست. ایشان همچنین نکاتی در رابطه با شیوه ارجاع دهی علمی طرح کردند که رعایت آنها تضمین کنندۀ اخلاق پژوهشی خواهد بود.
نظر شما :