کتاب «کتیبه‌های خصوصی فارسی میانه ساسانی و پساساسانی» در دو جلد منتشر شد
کتیبه‌های خصوصی فارسی میانه ساسانی و پساساسانی موجود از دوره ساسانی به چند دسته تقسیم می‌شوند.کتیبه‌های سلطنتی یا دولتی که به الفبای پهلوی کتیبه‌ای یا منفصل نوشته شده‌اند. این کتیبه‌ها یا مربوط به شاهان ساسانی است مثل اردشیر اول، شاپور اول، نرسی، شاپور دوم و سوم و یا بزرگان و مقامات دولتی و دینی مثل کتیبه ابنون، کرتیر، مهرنرسی و دیگران. این کتیبه‌ها دیدگاه رسمی حکومت ساسانی را نشان می‌دهد. اما دسته دیگر که مربوط به اواخر دوره ساسانی تا سده‌های5 هجری است کتیبه‌های موسوم به کتیبه‌های خصوصی است. این دسته کتیبه‌ها به الفبای پهلوی متصل نوشته شده‌اند و چون مربوط به جامعه ایرانی دردوره ساسانی و دوره اسلامی است اطلاعات بیشتری در باره این جامعه می‌دهد و ببه سبب کمبود منابع از اواخر دوره ساسانی و آغاز اسلام در ایران، به خصوص تا سده 5 هجری، می‌تواند اطلاعات تاریخی خوبی از جامعه زردشتی در اختیار قرار دهد. در کتاب حاضر 122 کتیبه بررسی و خوانده و به همراه تعلیقات آمده‌است.در مجلد دوم عکس‌های کتیبه به طور مفصل آمده‌است. بر اساس کتاب حاضر کتیبه‌های خصوصی در سه بخش تنظیم شده است:
بخش یکم: گورنوشته‌ها. بخش مهمی از کتیبه‌های خصوصی گورنوشته‌های جامعه زردشتی است که در ایران، چین و استانبول یافته شده است. این گورنوشته‌ها بر اساس نوع تدفین دین زردشتی است و تنوع کتیبه‌ای بسیاری دارد. در مقدمه این بخش در خصوص تدفین از دوره هندی‌و‌اروپایی تا دین زردشتی دوره ساسانی و دوره اسلامی و نیز تدفین در شاهنامه بحث شده است. قدیمی‌ترین این کتیبه‌ها از اواخر دوره یزدگرد سوم آغاز می‌شود و متاخرترین آنها برج لاجیم در استان مازندران است.
بخش دوم: کتیبه‌های یادبودی. این کتیبه‌ها گاه در خصوص وقف چاه یا زمین است و گاه دیدار جامعه زردشتی از جایی مثل هند و یا تعمیر قلعه‌ای در فارس. این نوع کتیبه‌ها در ایران، هند، دربند قفقاز در داغستان یافته شده‌اند.
بخش سوم: کتیبه‌های خصوصی مسیحیان ایرانی. در دوره ساسانی مسیحیت در ایران توسعه بسیاری یافت و حتی حکومت ساسانی توانست نوعی مسیحیت ایرانی به نام نستوری را در ایران در تقابل با مسیحیت ارتودوکس بیزانس شکل دهد. از اینان کتیبه‌هایی به خط و زبان پهلوی ساسانی باقی مانده‌است. یکی از آنها گورنوشته‌ای است که در استانبول امروزی قرار دارد و بخش دیگر کتیبه‌های یادبودی آنهاست که در هند و هرات یافته شده است.
سیروس نصراله‌زاده، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1398
نظر شما :