معرفی

تعداد بازدید:۹۴۶۵

بیان مساله:

در مورد حدود مسئولیتها و اختیارات دولت (State ) در مکاتب و دیدگاههای مختلف سیاسی تفاوت وجود دارد. یک دیدگاه دولت را شری می‌داند که باید صرفاً امور ضروری را به وی محول کرد و دیدگاه دیگر، حدود مسئولیتها و اختیارات دولت را کلیه امور سیاسی، امنیتی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی می‌داند. لکن تقریبا کلیه این مکاتب در یک موضوع متفق‌القول هستند که: «مهمترین وظیفه دولت، ایجاد امنیت است. »

در مورد این وظیفه اساسی دولت (به خصوص از قرن 17 میلادی به بعد و به طور مشخص از زمان طرح موضوع ملت-دولت (Nation – State ) که پس از قرارداد صلح وستفالی مطرح گردید)، در طول چند قرن اخیر بحث‌های علمی و کاربردی زیادی صورت گرفته است. پس از جنگ جهانی دوم و غالب شدن ادبیات و رویکرد آمریکایی در حوزه علوم سیاسی و استراتژیک جهان، مفهوم امنیت ملی (National Security ) در ادبیات سیاسی اکثر کشورهای جهان وارد شد. در بازنگری قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در سال 1368، این مفهوم در قالب تشکیل شورای عالی امنیت ملی، به صورتی سازمانی و عینی تر، تجلی می یابد.

امنیت ملی ابعاد و وجوه متعددی دارد، از جمله امنیت داخلی، امنیت عمومی، امنیت سیاسی، امنیت اقتصادی و… اما در دهه های اخیر، در کنار این وجوه، امنیت اجتماعی نیز جایگاه ویژه ای یافته است.

در شرایط کنونی، موضوع امنیت اجتماعی، در ایران نیز جایگاه ویژه ای یافته است، که دلایل آن بصورت مشروح در بخش "اهمیت و ضرورت" طرح ذکر شده است. در همین راستا، گروه پژوهشی امنیت اجتماعی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تلاش کرده تا به سهم خود، به بسط دانش نظری و عملی امنیت اجتماعی بپردازد تا بتواند موضوع امنیت اجتماعی را در جایگاه مناسب خود در ایران قرار دهد و از این طریق، به کاهش برخی معضلات و مسائل ناشی از تهدیدات و آسیب های امنیت اجتماعی کمک نماید.

به همین منظور، "طرح جامع مطالعات امنیت اجتماعی"، پیشنهاد شده است. اسناد بالادستی این طرح عبارتند از:

 

 

  • سند چشم‌انداز 20 ساله‌ی کشور،
  • سیاستهای مصوب مجمع تشخیص مصلحت نظام در ابعاد امنیتی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی
  • سیاستهای مصوب برنامه‌ی پنجساله چهارم کشور،
  • قانون برنامه ی پنجساله چهارم کشور با محوریت ماده 119*.

ضرورت تدوین واجرای "طرح جامع مطالعات امنیت اجتماعی"به تایید وزارت علوم، تحقیقات و فناوری رسید و پس ازاجرای فازصفر طرح، نتایج حاصله به سازمان مدیریت وبرنامه ریزی کشور منعکس و سازمان مزبور، ضمن تصویب طرح، با درج آن در زمره طرحهای پژوهشی ملی موافقت نمود.

مجموعه حاضر، برای انجام این طرح ملی تعریف و در آن سه فاز طراحی و در هر فاز، مجموعه ای از اقدامات و پژوهش ها مشخص شده است. هر یک از این فازها، مستقلا دارای برنامه و طرح پیشنهادی (پروپوزال) می باشد. بدلیل گستردگی موضوع تحقیق، پرسش اصلی بسیار گسترده و کلی خواهد بود و برای ایضاح آن باید پرسش های فرعی را نیز مد نظر قرار داد. این پرسش اصلی (در حالت کلی) این است که:

”ابعاد نظری و تجربی دانش امنیت اجتماعی در ایران کدامند و براساس آن دانش به سیاست سازی در این باره در ایران چه کمکی می توان کرد؟“.

اهمیت و ضرورت:

مقوله امنیت اجتماعی، در سال های اخیر، در سطح ملی و بین المللی، مورد توجه جدی تری قرار گرفته است. این مساله برای جامعه ایرانی نیز اهمیت ویژه ای دارد. این ضرورت ها را می توان در چهار بعد جداگانه- اما مرتبط با یکدیگر- به شرح ذیل، بررسی کرد.

1-  گذاری بودن (Transitory ) جامعه ایران: کشور ایران در طول 150 سال گذشته همواره در کشاکش سه فرهنگ ملی، اسلامی وغربی قرار داشته است و در مقاطع مختلف، چیرگی و غلبه هر کدام از این سه فرهنگ بر دیگری باعث ایجاد ناپایداری های اجتماعی و حالت گذار در جامعه شده است. در مقاطع مختلف بروز حوادثی چون انقلاب مشروطیت، روی کار آمدن حکومت پهلوی و دخالت بیگانگان در کشور، اشغال ایران توسط متفقین در جریان جنگ جهانی دوم، ملی شدن صنعت نفت، افزایش سریع درآمدهای نفتی در ابتدای دهه 50، وقوع انقلاب اسلامی، بروز جنگ تحمیلی و دوران های سه گانه سازندگی، اصلاحات و اصول گرایی، مسیر جامعه را از تغییرات بطیء و پیوسته خارج کرده و باعث بروز هیجانات و تغییرات ناگهانی و گسسته نموده است. در شرایط تغییرات ناگهانی نیز، جامعه برای بروز ناآرامی های اجتماعی مساعدتر است. وقتی به این مساله، جوان بودن جمعیت و ضعف نهادها و ساختار اجتماعی را اضافه کنیم، اهمیت موضوع دوچندان می شود.

2-  تهدیدات فرامرزی: ماهیت انقلاب اسلامی باعث بروز برخی از تهدیدها و تهاجمات قدرت های جهانی در چهار بعد نظامی، امنیتی، سیاسی و فرهنگی بر علیه کشور ما شده است. بخصوص در یک دهه اخیر، تهدیدات نرم (Soft Threats ) جایگاه خاصی را در سناریوهای کشورهای غربی و بخصوص آمریکا پیدا کرده است. برخلاف تهدیدات نظامی که هدفش نابودکردن توان دفاعی کشورها و ضربه زدن به زیرساخت های آن کشور است، تهدیدات نرم مستقیما جامعه و امنیت اجتماعی را هدف گرفته است. برای مثال حتی در سخت ترین شرایط سیاسی که رئیس جمهور آمریکا از حمله نظامی و تحریم های گسترده علیه کشورمان سخن می گوید، کارشناسان جامعه‌شناسی در بخش ویژه ایران در سازمان سیا و وزارت خارجه آمریکا، در حال طراحی و اجرای سناریوهای جنگ روانی و تهدیدهای سیاسی و فرهنگی می باشند. بدون تردید در هر سناریوی نظامی نیز، تاثیرگذاری بر جامعه ایران و ایجاد شکاف بین مردم- مردم و دولت مردم جایگاه ویژه ای خواهد داشت.

تجربه چند انقلاب نارنجی در کشورهای دیگر‏ و حساسیت های اجتماعی، فرهنگی و قومی در ایران این اهمیت را مضاعف می کند. نگاهی به بحران های چند ساله اخیر در ایران نیز نشان می دهد که بیشتر آنها زمینه اجتماعی داشته اند.

3-  فقدان دانش بومی شده در حوزه امنیت اجتماعی: موضوع امنیت اجتماعی، از آن جهت که مقوله ای بین رشته ای است، نیازمند بکارگیری دانش در رشته های مختلف مانند جامعه‌شناسی، علوم سیاسی، مدیریت، حقوق، اقتصاد، ارتباطات و روان شناسی اجتماعی است. مطالعات و یافته ها در این رشته ها بنا به ماهیت خود، متاثر از شرایط کشور مورد مطالعه هستند.

اما مشاهدات نشان می دهد که سهم کشورهای در حال توسعه (و از جمله ایران) در مطالعات امنیت ملی نسبت به کشورهای غربی بسیار اندک است* و معمولاً کشورهای در حال توسعه مجبورند از همان ادبیات و تئوری‌ها و حتی تجویزهای جهان غرب برای تجزیه و تحلیل مسائل امنیتی و رسیدن به راه کارهای مطلوب استفاده کنند که بر اساس بسیاری از تجربیات پیشین در این کشورها این کار نه تنها کمکی به حل مشکلات آنان نمی‌کند بلکه مشکلات را افزایش می‌دهد.

افتراق فوق به میزان بیشتر و مضاعفی در موضوع امنیت اجتماعی وجود دارد. در مباحث امنیت ملی با توجه به اینکه بخش عمده‌ای از محیط بررسی، محیط بین‌الملل است و این محیط در بین کشورهای مختلف، یکسان یا شبیه به هم است می‌توان از قواعد و فرمولهای نسبتاً یکنواخت استفاده نمود اما در موضوع امنیت اجتماعی این افتراق دو چندان می‌شود. از همین جا ضرورت ارائه ابزارهای طراحی مناسب برای دست اندرکاران امنیت داخلی و امنیت اجتماعی در قالب نظریه‌های علمی، طرحهای عام و راهبردها و راه‌کارهای اجرایی روشن‌تر می‌شود.

از سوی دیگر در سالهای اخیر بنا به دلایل متعدد، عمده توجه محققین و مراکز آموزشی و پژوهشی به موضوع امنیت ملی معطوف شده است ودرنتیجه منابع و اطلاعات بیشتری در مورد آن وجود دارد؛ لکن در موضوع امنیت اجتماعی، علی رغم اهمیت موضوعی و گستره کاربردی آن، مطالعات اندکی صورت گرفته است و این مفهوم، تحت الشعاع مقوله "امنیت حکومت" قرار گرفته است. در حالی که اگر بر روی این دو موضوع به صورت متعادل و متوازن کار شود و ابعاد و ویژگی‌های آن شکافته شود می‌توان اهداف، سیاستها، راهبردها، خط‌مشی‌ها، ساختارها و راه‌کارها را به نحوی تنظیم و بیان نمود که این دو مفهوم با یکدیگر همسو و مکمل یکدیگر گردند. این حالت پایدارترین وضعیت امنیتی در یک کشور به حساب می آید که بسیاری از کشورهای توسعه یافته در پی تقویت و استمرار آن هستند.

4-  اهمیت یافتن ابعاد نرم امنیت بر ابعاد سخت آن: نکته مهم دیگری که باید به آن اشاره کرد آن است که روزبه روز از اهمیت وجوه سخت افزاری امنیت کاسته می شود و بر وجوه نرم افزاری آن افزوده می شود، به این مفهوم که در گذشته عوامل اجرایی و فیزیکی امینت همانند پلیس، قاضی، اسلحه، حفاظت فیزیکی و. . . بیشترین اهمیت را در تأمین امنیت داشتند اما اکنون روز به روز، وجوه نرم افزاری از قبیل مشروعیت نظام سیاسی، یکپارچگی اجتماعی، توان تصمیم سازی و تصمیم گیری، مدیریت قوی اقتصادی و توسعه، امور فرهنگی، امور اطلاعاتی و. . . حرف اول را در مباحث امنیتی می زنند.

بنابراین باید گفت مقوله امنیت اجتماعی دیگر موضوعی نیست که بتوان به آن با روش‌های سلیقه‌ای و موردی و رهیافتهای سنتی برخورد کرد بلکه به دلیل پیچیدگی فوق‌العاده‌ی آن نیازمند مطالعات گسترده بومی در بعد مفهوم سازی و شاخص‌سازی و سپس سنجش‌های مستمر میدانی به منظور ارزیابی وضعیت موجود با شاخص‌ها و مقایسه با گذشته و وضعیت مطلوب می‌باشد.

البته باید توجه داشت که حتی شاخص‌های تعیین شده در امنیت اجتماعی نیز شاخص‌هایی نسبی و به شدت سیال می‌باشد و به صورت مستمر باید مورد ارزیابی و تجدیدنظر قرار گیرد.

اهداف طرح:
هدف اصلی طرح جامع مطالعات امنیت اجتماعی:

 بسط دانش نظری و تجربی در باره امنیت اجتماعی در ایران در راستای کمک به سیاست سازی برای کاهش تهدیدهای مرتبط با امنیت اجتماعی می باشد.


اهداف فرعی طرح عبارتند از:

 

 

  • تبیین مبانی نظری امنیت اجتماعی
  • توصیف وضعیت امنیت اجتماعی در ایران.
  • شناسایی عوامل موثر بر امنیت اجتماعی در ایران.
  • ارایه راهبرد جهت تدوین سیاست های موثر در ارتقاء امنیت اجتماعی در ایران.

 

سوالات طرح

سوال اصلی تحقیق عبارت است از:

ابعاد نظری و تجربی دانش امنیت اجتماعی در ایران کدامند و به سیاست سازی در این باره در ایران چه کمکی (بر اساس آن دانش) می توان کرد؟

سوالات فرعی تحقیق نیز عبارتند از:

 

  • مبانی نظری امنیت اجتماعی کدامند؟
  • وضعیت امنیت اجتماعی در ایران چگونه است؟
  • عوامل موثر بر امنیت اجتماعی در ایران کدامند؟
  • به سیاست سازی در باره امنیت اجتماعی در ایران چه کمکی می توان کرد؟

مفهوم شناسی امنیت اجتماعی:

بحث در باره مبانی نظری و تعاریف امنیت اجتماعی بسیار گسترده است و به عنوان یک فاز مجزا در این طرح تعریف شده است. در حوزه مفهومی، جدای از نظریات متفاوت، واژه های مرتبط با امنیت اجتماعی نیز دچار ابهام است. واژه های مرتبط با امنیت اجتماعی که هر کدام بخشی از این مفهوم را روشن می کنند، عبارتند از:

 

 

  • Social Security
  • Societal Security
  • Community Security
  • Social Safety
  • Public Security
  • Social Dimension of Security


هر کدام از این واژه ها بخشی از معنای امنیت اجتماعی را انتقال می دهند، اما به صورت اجمال در مقام نخست- می توان امنیت اجتماعی را چنین تعریف کرد: "امنیت اجتماعی توانائی جامعه برای حفظ هویت، منافع و ویژگی های اساسی خود در برابر شرایط متحول و تهدیدات و نیز توانائی ارتقای وضعیت اجتماعی به سمت ارزشها و آرمانهای جامعه است"

امنیت اجتماعی را از یک منظر می‌توان به عنوان ایمنی خاص مردم تعبیر کرد. این مفهوم دو وجه قابل تفکیک دارد. در یک وجه امنیت اجتماعی در قالب آرامش خاطر یک شهروند به عنوان نماینده (Representative ) تمامی مردم مورد توجه قرار می‌گیرد. در بررسی هایی که بر اساس این رویکرد انجام می شوند امنیت اجتماعی یک جامعه (اعم از کشور، شهر یا محله) بر اساس میزان رضایتمندی Satisfaction )) و آرامش خاطر یک عضو نمونه آن جامعه بررسی و ارزیابی می‌شود. در این مطالعات، جامعه مجموعه‌ای همگن (Homogenous ) تلقی شده و از تفاوت‌ها، نابرابری‌ها و ناهمگنیهای) (Heterogeneity درون جامعه صرفنظر می‌شود.

وجه دوم امنیت اجتماعی به تعامل ((Interaction افراد جامعه با یکدیگر نظر دارد. در این بعد، رابطه مردم یک جامعه با دولت، نهادها ((Institutions و مردم دیگر جوامع مدنظر می‌باشد.

بر اساس یک نگاه، امنیت اجتماعی مفهومی ذهنی ( (Subjective و تابعی از نحوه برداشت و قضاوت افراد جامعه است. ذهنی بودن این مفهوم به این معنی است که امنیت اجتماعی مابه ازایی بیرونی و مستقل از قضاوت و ارزیابی مردم جامعه ندارد که بتوان آن را ارزیابی کرد. ارزیابی این مفهوم از دید یک ناظر بیرونی مستلزم مراجعه وی به قضاوت عموم جامعه (و یا زیرمجموعه‌ای از آنها) از وضعیت ایشان است.

آنچه از دید یک ناظر بیرونی ((Observer قابل مشاهده است شرایط زندگی مردم است که بر اساس عوامل عینی (Objective ) قابل مشاهده و اندازه‌گیری است. بنابراین در وضعیتی که شرایط جامعه از دید یک ناظر بیرونی تغییری نکرده است انتشار یک خبر و مطلع شدن نسبت به یک موضوع، ممکن است بر قضاوت مردم نسبت به امنیت اجتماعی و عمومی تأثیر بگذارد ولو آنکه از نقطه نظر ناظر بیرونی هیچ تغییری در جامعه رخ ننموده باشد.

بر اساس نگاه دیگر قضاوت در بعد عینی و ذهنی امنیت اجتماعی، ممکن است در قالب تفکیک بین امنیت و احساس امنیت نیز قابل بیان باشد. از این منظر مادام که ابعاد بیرونی و عینی امنیت عمومی تغییر نکرده‌اند، امنیت اجتماعی در سطح قبلی خود می‌باشد. هرچند احساس امنیت و امنیت اجتماعی (عینی) دو مفهوم قابل تفکیک‌اند، لیکن تلقی یک ناظر بیرونی از امنیت یک فرد با تلقی خود فرد ممکن است کاملاً متفاوت باشد. یک فرد احساس امنیت نمی‌کند مگر آنکه خود را ایمن بپندارد و این ایمن پنداشتن، ممکن است متفاوت با شرایط محیطی فرد و ایمنی وی براساس معیارهای عینی باشد.

بر اساس دیدگاهی که امنیت را کاملا ذهنی می داند، احساس ایمنی بستگی کامل به میزان اطلاع فرد از محیط اطراف خود و شرایط امنیتی آن و نیز تعریف وی از یک زندگی ایمن و آرامش فردی دارد. بنابراین هر چند که زندگی دو فرد که در یک محیط مشترک زندگی می‌کنند، ممکن است از دید ناظر بیرونی از ضریب امنیتی یکسانی برخوردار باشد ولی تفاوت در اطلاعاتی که ایشان از محیط اطراف خود دریافت می کنند و یا وضع مطلوب مورد نظر آنها در خصوص یک زندگی امن، دو برداشت کاملاً متفاوت را از احساس امن بودن در این دو فرد ایجاد می کند.

مطالعات در باره امنیت اجتماعی در دو دسته کلی پوزیتویست ها و پست پوزیتویست ها قرار می گیرد. رهیافت های اساسی پوزیتویستی در این باب عبارتند از: ‏

  • رئالیسم سنتی
  • نئورئالیسم
  • مدرنیسم
  • ایده آلیسم
  • لیبرالیسم


رهیافت های پست پوزیتویستی نیز عبارتند:

 

 

  • فمینیسم
  • پست مدرنیسم
  • نظریه انتقادی


همچنین استفاده از نظران مطرح برخی از صاحب نظران (اعم از خارجی و داخلی) در زمینه امنیت اجتماعی، که به تفصیل در این طرح مورد بررسی قرار خواهند گرفت.

در انتهای بررسی های نظری، تلاش خواهد شد تا با توجه به ویژگی های خاص جامعه ایران و نیز نگاه انتقادی به نظریاتی که تاکنون مطرح شده، نظریه ای متناسب با جامعه ایران برای مراحل بعدی تحقیق طراحی شود و چارچوب نظری تحقیق بر آن اساس تهیه شود.

متغیرهای تحقیق:

متغیر وابسته تحقیق حاضر، امنیت اجتماعی در ایران است، که تعریف اولیه ای از آن در بالا ذکر شد. متغیرهای مستقل تحقیق نیز در جریان فاز اول تحقیق مشخص خواهد شد و در این طرح بصورت اجمالی می توان آنها را در ابعاد فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، رسانه ای، قومی و دینی دسته بندی کرد.

روش تحقیق:

تحقیق حاضر، تحقیقی چندگانه و دارای سطوح متعدد است و لذا نمی توان یک روش تحقیق واحد را برای آن تعریف کرد، بلکه باید از مجموعه روشی در این تحقیق سخن گفت. هر کدام از فازها و طرح های زیرمجموعه این فازها، بصورت جداگانه دارای برنامه، طرح تفصیلی و پروپوزال است. در این مرحله، بصورت مختصر می توان سرفصل روش ها و پژوهش های فاز اول این مجموعه مطالعات را روشن کرد. تفصیل روشی فاز های دوم و سوم پس از اتمام فاز اول ممکن است.

آنچه در این طرح می توان به اجمال ذکر کرد مجموعه ای از روش های توصیفی، تبیینی، میدانی، کتابخانه ای، تاریخی و تحلیلی است، که از منظری دیگر انواع کمی و کیفی و نیز تحلیل اولیه، ثانویه و فراتحلیل را شامل می شود.

اما فازهای طرح حاضر چنین هستند:

فاز اول: بررسی نظری و روش شناختی امنیت اجتماعی

مرور منابع امنیت اجتماعی و استخراج آخرین وضعیت مطالعاتی امنیت اجتماعی در ایران: مرور منابع امنیت اجتماعی با استفاده از روش اسنادی انجام خواهد شد. در این طرح، ابتدا با مراجعه به پایگاه های اطلاعاتی در داخل ایران، و نیز بانک های اطلاعاتی جهانی، عناوین منابع نظری و تجربی در باب امنیت اجتماعی گردآوری می شود. مرحله بعدی، گزینش میان این منابع، و انتخاب منابع مهم و قابل تامل است، به گونه ای که منابع دست اول در میان منابع نظری شناسایی شود و در باب کارهای پژوهشی نیز، آن دسته از منابع که از اعتبار و پایایی قابل قبولی برخوردار هستند، انتخاب شوند. در مرحله بعدی، متون انتخاب شده مطالعه شده، چکیده تمام نمایی از آنها ارائه می شود و با نگاهی انتقادی، نقاط قوت و ضعف آنها نیز بررسی خواهد شد. گزارش این طرح، شامل عناوین تمام متون، و مرور انتقادی منابع گزینش شده است.

مبانی نظری امنیت اجتماعی: در بحث مبانی نظری امنیت اجتماعی، با استفاده از روش اسنادی، تلاش می شود تا مفهوم امنیت اجتماعی و ابعاد و مفاهیم وابسته به آن (همچون هویت اجتماعی و فرهنگی، فرهنگ سیاسی، میزان تحقق ارزش ها و آرمان ها، انضباط اجتماعی، عدالت اجتماعی، عدالت اقتصادی، ناهنجاری ها، سرمایه اجتماعی، وفاق اجتماعی، قطبی شدن جامعه، سیاست کنترل جرم. . . ) مورد تجزیه و تحلیل نظری قرار گیرد و انواع نظریه های امنیت اجتماعی نیز به همین طریق تحلیل شود. بحث نظری دیگر در این باب، میزان (کمی-کیفی) تاثیرگذاری مولفه های مختلف اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بر امنیت اجتماعی با تعیین سهم و نقش هر یک از مولفه ها است. پس از تدوین اولیه نظری، با استفاده از جلسات بحث گروهی متمرکز، با حضور صاحب نظران، طرح اولیه مورد حک و اصلاح قرار می گیرد و در انتها، مدل نظری امنیت اجتماعی، با توجه به نظریات مطرح و نیز عنایت به این مجموعه عوامل در شرایط جامعه ای مانند ایران، طراحی خواهد شد و میزان تاثیرگذاری مولفه های گوناگون بر امنیت اجتماعی نیز تبیین می شود. این مدل تقریبا به صورت زیر خواهد بود.

مطالعه تطبیقی امنیت اجتماعی در جهان: بهره گیری از تجارب کشورهای دیگر جهان، بویژه کشورهایی که از نظر شرایط اجتماعی وضعیتی مشابه جامعه ایران دارند، می تواند به فهم بیشتر از موضوع امنیت اجتماعی کمک نماید. این پژوهش که به شیوه تطبیقی و مقایسهای انجام می شود، سعی دارد تا عناصر مشابه و متفاوت در کشورهای مورد بررسی (چین، مالزی، هندوستان، آفریقای جنوبی، مصر، ترکیه) در باب امنیت اجتماعی را از طریق مشاهده و مصاحبه با صاحبنظران بومی بررسی نماید. یافته های تحقیقات در این طرح، در کنار سایر یافته های این فاز، در طراحی مدل نظری امنیت اجتماعی استفاده خواهد شد.

ترجمه متون برگزیده در باب امنیت اجتماعی: طرح مرور منابع، تنها چکیده ای از متون منتخب خارجی را ارائه می کند. اما به دلیل قلت منابع در باب امنیت اجتماعی در ایران، استفاده از تجارب موجود در جهان لازم است. بدین منظور، در این طرح، تعدادی از متون منتخب نظری در باب امنیت اجتماعی و عوامل موثر بر آن، و نیز برخی از تحقیقات پژوهشی انجام شده، برگزیده و ترجمه خواهد شد. با توجه به محدودیت زمان، حداکثر تعداد صفحات انتخابی برای ترجمه، هزار صفحه استاندارد خواهد بود.

روش شناسی پژوهش در امنیت اجتماعی: این اصل که موضوعات مختلف (از حیث گونه) تابع ضوابط پژوهشی ای متفاوتی می باشند که متناسب با ویژگی های آنها طراحی شده اند، از جمله اصول مرجع در حوزه روش شناسی به شمارمی آید که ما را در پژوهش حاضر وا می دارد تا نسبت به شناسایی هر چه دقیق تر موضوع و سپس طراحی روش پژوهش مناسب اقدام نماییم.

برای این منظور دو گام اصلی به شرح زیر برداشته برداشته خواهد شد تا در نهایت روش پژوهشی مناسب و کارآمد در موضوع بحث (امنیت اجتماعی) بدست آید:
نخست: روش و نظریه در حوزه اصلی (یعنی امنیت پژوهی) به بحث گذارده شده و بدین وسیله کاربرد روشهای متعارف پژوهشی در حوزه علوم انسانی، با مقتضیات کلان حوزه امنیت پژوهشی بازخوانی خواهد شد.

دوم: از میان روشهای بدست آمده درگام نخست، روش یا روش هایی را که می تواند به صورت انفرادی یا تلفیقی در موضوع "امنیت اجتماعی" کارآمد باشند، گزینش و مشخص خواهد شد. بدین ترتیب- در نهایت – روشی حاصل و پیشنهاد خواهد شد که با ویژگی های موضوع پژوهش – یعنی امنیت اجتماعی – بیشترین انطباق را خواهد داشت.

بررسی امنیت و امنیت اجتماعی از منظر دینی: یکی از منابع مهم دانش نظری در باب امنیت اجتماعی را می توان از مبانی دینی اخذ کرد. البته دوران پیامبر (ص) و ائمه (ع) از لحاظ ساختار سیاسی و اجتماعی با دوره حاضر تفاوت های فراوان دارد، اما می توان تلاش کرد تا با روش اسنادی و بر اساس شیوه فهم و استنباط از متون دینی (که روشی عمیق تر از تحلیل های کتابخانه ای است) آموزه هایی در باب امنیت اجتماعی اخذ کرد و در طراحی مدل نظری نهایی، آن را نیز وارد کرد. این’ بعد از تحقیق، تلاشی برای بومی کردن دانش امنیت اجتماعی خواهد بود.

ایجاد بانک اطلاعات و کتابخانه تخصصی منابع مرتبط با امنیت اجتماعی: بانک اطلاعات امنیت اجتماعی، فعالیتی است برای یکپارچه کردن و تسهیل پژوهش های بعدی در حوزه امنیت اجتماعی. بدین منظور، و هم راستا با مرور منابع امنیت اجتماعی، تلاش می شود تا منابع گزینش شده در آن مرحله، در کتابخانه تخصصی و بانک اطلاعاتی که به همین منظور طراحی خواهد شد، جمع آوری شود. اولویت نحوه انتخاب منابع در این طرح، با منابع الکترونیکی از قبیل e-book و e-journal است، تا هم دسترسی به آن سریعتر و متنوعتر (و بدون نیاز به حضور فیزیکی در پژوهشگاه) باشد و هم جستجوی پیشرفته در منابع و دسته بندی آنها ممکن باشد.

ایجاد پایگاه اطلاع‌رسانی (Website): از آنجا که امروزه، اشاعه اطلاعات بخش مهمی از تولید دانش را تشکیل می دهد، برای طرح امنیت اجتماعی نیز طراحی سایت اینترنتی پیش بینی شده تا هم اطلاع رسانی در باره طرح و نتایج آن را داشته باشد و هم بتوان از آن طریق با افراد و موسسات مرتبط با این موضوع ارتباط داشت و نقدها و نظرات آنها و بازخورد طرح را دریافت کرد. سایت امنیت اجتماعی، بتدریج می تواند به عنوان مرجعی جهت مراجعه افراد علاقمند به موضوع امنیت اجتماعی در ایران و جهان درآید.

ساله یابی و شناسایی مهمترین موضوعات و مسائل پژوهشی در باب امنیت اجتماعی در ایران: از آنجا که یکی از اهداف اصلی طرح حاضر، بررسی وضعیت امنیت اجتماعی در ایران است، مجموع مطالعات نظری در فاز اول، جدای از آنکه مستقلا از منظر تولید دانش بومی قابل استفاده است، اما از طرف دیگر مقدمه ای برای بررسی وضعیت امنیت اجتماعی در ایران نیز می باشد. بدین لحاظ، پس از پایان تدوین فاز اول (و نه ارائه گزارش آن)، ابتدا با روش مصاحبه گروهی متمرکز، مهمترین موضوعات پژوهشی در باب امنیت اجتماعی در ایران گردآوری شده و سپس با روش دلفی، اجماعی از نظرات اعضاء هیئت علمی و مشاوران طرح را نیز در بر خواهد گرفت. نتایج این طرح، مبنای تحقیقات فاز دوم خواهد بود. عناوین اولیه این مسائل، که در فاز صفر این تحقیق تعیین شده، در شرح خدمات فاز دوم، تحت عنوان «تحقیقات مجزا و در سطح میانی در باره وضعیت امنیت اجتماعی در ایران امروز» آمده است.

برگزاری نشست های تخصصی در باره مباحث نظری و روشی امنیت اجتماعی: اشاعه اطلاعات و یافته های فاز اول، به تفکیک هر یک از طرح ها، می تواند زمینه را برای نقد و حک و اصلاح این یافته ها مساعدتر نماید. هر یک از این نشست های تخصصی با حضور صاحب نظرانی در کنار مجری طرح برگزار می شود و از این طریق یا اجتماعی از صاحبنظران peer group) در پیرامون آن موضوع شکل می گیرد و تا انتهای تحقیق این جلسات ادامه خواهد داشت.

فاز دوم: بررسی وضعیت امنیت اجتماعی در ایران

چنانچه ذکر شد، فاز دوم طرح، پس از تدوین نتایج فاز اول طرح آغاز خواهد شد و لذا در این زمان، نمی توان عناوین و روش تحقیق لازم را به دقت برشمرد. به همین دلیل تنها فهرست این طرح ها به قرار زیر ارائه می گردد:

 

 

  • تحلیل ثانویه و فراتحلیل پژوهش های موجود
  • شاخص سازی امنیت اجتماعی
  • ارائه پروپوزال طرح جمع آوری نظام‏مند و مستمر داده های موجود و تهیه شده توسط نهادهای ذیربط (قوه قضاییه، نیروی انتظامی و. . . ) در باره امنیت اجتماعی در ایران، تجزیه و تحلیل و استنتاج آنها‏، بگونه ای که نقشه امنیت اجتماعی و نقاط بحرانی آن به صورت ادواری قابل استخراج و تولید باشد و تصمیم سازی مسئولان را در این زمینه قاعده مند کند.

بحران شناسی امنیت اجتماعی در ایران در دوران معاصر:

 

 

  • موردپژوهی از بحران های مربوط به امنیت اجتماعی در ایران
  • مصاحبه متمرکز و گروهی و مصاحبه های هدایت شده در باره امنیت اجتماعی و عوامل موثر بر آن در ایران با نخبگان، صاحبنظران و دست اندرکاران مقوله امنیت اجتماعی و جمعبندی نتایج با استفاده از روش دلفی
  • ارائه پروپوزال طرح ملی پیمایش امنیت اجتماعی
  • تحقیقات مجزا و در سطح میانی در باره وضعیت امنیت اجتماعی در ایران امروز.


 بخش اصلی اهداف طرح حاضر، با انجام تحقیقات مشخص در باره ابعاد گوناگون امنیت اجتماعی در ایران، محقق خواهد شد. فهرست عناوین برخی از طرح های پیشنهادی که توسط گروه های تخصصی و با بررسی های اولیه انجام شده در فاز صفر تعیین شده است به شرح زیر می باشد. بدیهی است پس از بازنگری ها و بررسی های نظری و روشی در فاز اول، و تشکیل شورای علمی و کار عمیق تر گروه های تخصصی‏، فهرست نهایی عناوین طرح ها و برنامه ها ارائه خواهد شد. فهرست حاضر، عمده ترین مسائل امنیت اجتماعی و متغیرهای مستقلی است که بر روی متغیر وابسته امنیت اجتماعی تاثیر دارند:

 

 

  • تاثیر رسانه ها و تهاجم فرهنگی غرب بر امنیت اجتماعی
  • تعارض سنت و مدرنیزم و تاثیر آن بر امنیت اجتماعی
  • چگونگی شهرسازی و معماری شهری و الگوهای مختلف توسعه شهری و تاثیر آن بر امنیت اجتماعی
  • بررسی معضل حاشیه نشینی و مهاجرت و تاثیرات امنیتی آن
  • ابعاد اجتماعی و فرهنگی فناوری اطلاعات (با تاکید بر اینترنت) و تاثیرات امنیتی آن
  • تاثیرات امنیتی قومیت ها و نیروهای گریز از مرکز
  • سیستم قضایی کشور و تاثیر آن بر کاهش یا افزایش امنیت اجتماعی
  • میزان تاثیر فقدان «سیاست کنترل جرم» بر امنیت اجتماعی
  • شاخص های توزیع ثروت و تاثیر آن بر امنیت اجتماعی
  • شناخت تاثیر اشتغال و بیکاری بر امنیت اجتماعی
  • تاثیر برنامه ریزی های اقتصادی بر امنیت اجتماعی
  • تاثیر تمرکززدایی از ساختار اداری کشور بر تضعیف یا تقویت امنیت اجتماعی
  • سیاسی شدن نارضایتی ها؛ علل و عوامل آن
  • مدیریت راهبردی در سیستم امنیت اجتماعی کشور
  • مشروعیت سیاسی و تاثیر آن بر امنیت اجتماعی
  • نقش نهادهای واسط در امنیت اجتماعی
  • نقش احزاب سیاسی در امنیت اجتماعی
  • بررسی علل و عوامل شورش های شهری در دهه اخیر
  • بررسی و شناخت تاثیر فقر و توزیع ناعادلانه درآمد بر امنیت اجتماعی
  • بررسی و شناخت فساد و رانت جویی بر امنیت اجتماعی
  • بررسی و شناخت جایگاه و نقش اعتماد عمومی و سرمایه اجتماعی بر امنیت اجتماعی
  • بررسی و شناخت تاثیر تورم و کاهش قدرت خرید بر امنیت اجتماعی
  • بررسی و شناخت تاثیر نابرابری های اجتماعی و منطقه ای بر امنیت اجتماعی
  • بررسی و شناخت مهمترین وقایع امنیتی سال 85 و مطالعه موردی Case Study)) هر یک از آنها
  • بررسی و شناخت مهمترین وقایع موثر بر امنیت اجتماعی از سال 1380 تا 1385
  • برگزاری همایش علمی امنیت اجتماعی در ایران
  • برگزاری نشست های تخصصی در باب وضعیت امنیت اجتماعی در ایران و ارائه نتایج تحقیقات انجام شده
  • جمع بندی نتایج تحقیقات و نظریات در باب امنیت اجتماعی و وضعیت آن در ایران و ارائه یک گزارش نهایی.


فاز سوم: سیاست‏‌سازی

آنچه در باب سیاست سازی مطرح است، پس از انجام تحقیقات در مرحله دوم طرح، می تواند شروع شود. اما اکنون می توان موارد کلی زیر را بیان کرد.

طرح گسترش و ساماندهی نظام آموزشی و پژوهشی تخصصی در باره امنیت اجتماعی و تلاش برای نظریه پردازی در این باب
تشکیل دبیرخانه طرح ملی پیمایش بمنظور رصد (Monitoring) دائمی امنیت اجتماعی در ایران.
تشکیل دبیرخانه دائمی همایش علمی امنیت اجتماعی
ارائه مدل سیاست گذاری برای تحقق ماده 119 برنامه چهارم توسعه و شرح وظایف دستگاه های اجرایی در باره امنیت اجتماعی

سازماندهی اجرا:

سازمان اجرای طرح متشکل از شورای علمی طرح (متشکل از دانشمندان، اندیشمندان و صاحبنظران)، دست اندرکاران اجرایی و زیرگروه های تخصصی به شرح زیر می باشد:

الف) تشکیل هیئت علمی طرح‏، متشکل از صاحب نظران رشته های؛

 

 

  • امنیت ملی (گرایش های امنیت، تهدیدات و مدیریت استراتیژیک)
  • جامعه‌شناسی
  • ارتباطات
  • علوم سیاسی
  • حقوق
  • اقتصاد
  • روان شناسی اجتماعی
  • مدیریت
  • سایر رشته های مرتبط


و دست اندرکاران اجرایی ارکان نظام اداری کشور از قبیل؛

 

 

  • دستگاههای فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی در قوه مجریه و سایر نهادها
  • قوه قضاییه
  • نیروی انتظامی
  • صدا و سیما
  • وزارت کشور
  • ستاد کل نیروهای مسلح
  • سایر نهادها و سازمانهای مرتبط


ب) تشکیل زیرگروه های تخصصی:

 

 

  • امنیت پژوهی
  • فرهنگی- اجتماعی
  • مدیریت و ساختار
  • ارتباطات
  • سیاسی
  • اقتصادی
  • قومیت ها


د) تشکیل شورای علمی که تلفیق نتایج را برعهده دارد و متشکل از روسای زیرگروههای تخصصی و مشاوران علمی است.

دستاوردهای مورد انتظار طرح

با توجه به لزوم تولید اطلاعات و ادبیات در باره امنیت اجتماعی، مجموعه طرح ها و مطالعات و پژوهشهای آن منتشر خواهد شد. مهمترین صور این انتشار عبارتند از:

گزارش تفصیلی 14 طرح تحقیقاتی بصورت محدود منتشر می شود.
مجری هر طرح پژوهشی، موظف به تهیه حداقل یک مقاله علمی قابل درج در نشریات علمی-پژوهشی، که برگرفته از تحقیق باشد، هستند (جمعا 14 مقاله).
برخی مباحث، مانند نظریات و مفهوم شناسی، بصورت کتاب منتشر خواهد شد (حداقل 2 کتاب).
پس از خاتمه هر طرح، نشست تخصصی در باره آن طرح، با حضور ارباب رسانه (در صورت نداشتن طبقه بندی) و نیز ناظر طرح برگزار خواهد شد و مجری، نتایج طرح را ارائه خواهد کرد (جمعا 14 نشست تخصصی که نتایج آن بصورت گزارش پژوهشی منتشر خواهد شد).
خلاصه طرح ها و نتایج پژوهشها (در صورت لزوم، متن کامل) به دو زبان فارسی و انگلیسی بر روی سایت، قرار خواهد گرفت. (جمعا 10000 صفحه استاندارد).
در انتهای هر فاز نیز مجری تحقیق، یک جلد کتاب، از مجموع پژوهش های انجام شده در هر فاز، تهیه خواهد کرد (حداقل 2 کتاب).
ترجمه کتاب و مقاله در مطالعه تطبیقی به میزان 1000 صفحه انتشار 3 کتاب ترجمه از متون فوق در بخشی از همایش طراحی شده، مجریان، نتایج تحقیق خود را بصورت مقاله ارائه خواهند کرد.
مجموعه مقالات همایش نیز منتشر خواهد شد.
در نهایت، کلیه نتایج در قالب مدل سیاست گذاری برای تحقق ماده 119 برنامه چهارم توسعه جمعبندی خواهد شد.

* ماده119- دولت موظف است به منظور ارتقاء امنیت عمومی و انضباط اجتماعی، اقدامهای لازم را برای تحقق موارد ذیل به عمل آورد:

الف- آموزش عمومی و ترویج فرهنگ قانونمداری، نظم، مراودات و تبادل اطلاعات.
ب- توسعه خطوط مواصلاتی، راههای مرزی و ارتقاء مراودات و تبادل اطلاعات با کشور های منطقه و همسایگان به منظور مهار جرائم، قاچاق کالا و مواد مخدر، تردد غیر مجاز و خرابکاری، در قالب توافقنامه های دو جانبه و چند جانبه و ترتیبات امنیت جمعی.
ج- توسعه مشارکت همه جانبه همه ایرانیان براساس حق برابر شهروندی، در نظام تصمیم سازی، تصمیم گیری و مدیریت اجرائی کشور.
د- تعمق شناخت مولفه های قدرت ملی و ترویج روحیه دفاع از منافع ملی و مخالفت با ظلم و سلطه گری.
ﻬ- ایمن سازی ساختار و پراکندگی جمعیت به ویژه در مرزهای کشور، در پرتو مولفه ها و ملاحظات امنیتی به منظور پرهیز از عدم تعادل جمعیت.
و- تهیه طرح راهبردی توسعه نظم و امنیت کشور با رویکرد جامعه محوری، مشارکت همگانی و جایگزینی ارزشها و کنترلهای درونی به جای رویکرد امنیتی و ارتقاء احساس امنیت در جامعه.
ز- مبارزه با زمینه های بروز بی هنجاری، ناسازگاری اجتماعی، خشونت سیاسی و خشونت شهری.
ح- حفظ و ارتقاء منزلت اجتماعی گروههای مختلف مردم و پیشگیری از بحرانهای منزلتی.
ط- تهیه سازوکارهای لازم جهت توسعه مشارکت مردمی، برای تامین نظم و امنیت عمومی.
ی- تهیه سازوکارهای لازم جهت تقویت نهادهای مدنی و احزاب در کشور.

* شایان ذکر است که طی یک دهه گذشته فعالیت های بسیار مهم و در خور توجهی در تاسیس و توسعه ادبیات این حوزه مطالعاتی در ایران صورت گرفته که نتیجه آن طرح مقوله امنیت اجتماعی در حوزه علمی جامعه ما و تولید مقالات، کتب و پایان نامه های متعددی است که حکایت از توان مندی اولیه جامعه علمی برای بررسی همه جانبه این موضوع و تولید دانش بومی دارد. با اینحال این اقدام در مقایسه با روند موجود جهانی و نیاز واقعی جامعه، اندک ارزیابی می شود.

 

 

آخرین ویرایش۲۷ بهمن ۱۳۹۸