حماسههای مردم بلوچ
حماسههای مردم بلوچ
مولف: عبدالحسین یادگاری
ناشر: پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، پژوهشکده مردمشناسی و نشر افکار
تاریخ نشر: ۱۳۸۵/۱۰/۱۵
داستانهای حماسی بلوچستان را که بهصورت نظم باقی مانده، شاعرانی سرودهاند که خود شاهد و ناظر رخدادهای زمان خویش بودهاند. این سرایندگان معمولاً یا روحانی بودند یا به طبقه اشراف و حکومتگر محلی تعلق داشتند
بیشتر این حوادث جنگی و حماسههای عاشقانه در زمان حکومت میر چاکر رِند در حدود چهار صد و اندی سال پیش در بلوچستان شرقی (پاکستان امروزی) رخ دادهاند. خوانندگان خوش صدا که معمولاً از طبقه «پهلوان» یا به عبارت دیگر نوازندگان و مطربان حرفهای بودند، با همراهی سازهای پهلوانان در مجالس شادی مانند ختنه، عروسی و سایر جشنها برنامه اجرا میکردند. در مراسم عروسی سرداران و ثروتمندان که هفت شب و روز طول میکشید، خوانندگان اشعار حماسی و رزمی، ساعتها و بهطور متوالی از ساعات اولیه شب تا صبح صادق آواز میخواندند. همچنین در این مراسم، اشعاری خوانده میشد که روحانیون و شیوخ بلوچ در مدح و منقبت پیامبر اسلام (ص) و به ویژه حضرت علی(ع) سروده بودند. میتوان گفت شاعران قدیم و جدید بهترین اشعار خود را در ستایش پیامبر(ص) و حضرت علی(ع) سرودهاند. بهترین نمونه، قصیده ملافاضل رِند است و از شاعران جدید مولوی عبدالله روانبد شاعر معاصر بود که در بازگشت از زیارت خانه خدا دار فانی را وداع گفت.
بخش اعظم اشعار حماسی این کتاب، از کتاب تاریخ ادبیات بلوچ، تألیف «محمد سردارخان بلوچ گیشکوری» برگرفته شده است. البته در مواردی از نوارهای ملا کمال خان هوت که همراه با ساز یا بدون ساز بودهاند استفاده شده است. همچنین اشعار حماسی ارزنده در باره نبرد میربراهیم و سردار سیدخان و محمدزمان نوشیروانی درباره نبرد سردار مهراب خان نوشیروانی (پدربزرگ محمدزمان نوشیروانی) با ارتش رضاخان در این کتاب آمده است.
به گفته مولف، موضوع داستانهای حماسی در سرتاسر بلوچستان یکی است و اشعار موازی نیز وجود دارد. نویسنده کوشش کرده است تا روایات موثقتری ضبط و ثبت شوند. وی گفته است «ترجمه اشعار به فارسی، ترجمه آزاد است و برای درک بسیاری از واژههایی که دیگر امروزه متداول نیستند از فرهنگ لغت سید گنج و از افراد مطلعی که سرگرم تحقیق و تتبع در زبان بلوچی هستند کمک گرفته شده است» .
در فهرست این کتاب، مقدمه ویراستار، سوگباش، زندگی نامه مولف، پیشگفتار و علائم آوانویسی بلوچ در ابتدا آمده سپس موقعیت جغرافیایی و زبان بلوچی، و پس از آن هیجده حماسه بدینترتیب آمده است: حماسه اول، جنگ نلی؛ حماسه دوم، مرثیه حماسی همل، همل جییند و پرتغالیها؛ حماسه سوم، همل جیید و شیر؛ حماسه چهارم، جنگ چاکر رند کولوایی و همل جیید؛ حماسه پنجم، عزت و مبروک؛ حماسه ششم، کیا و سدو؛ حماسه هفتم، شهداد و مهناز؛ حماسه هشتم، جنگ سوسمار؛ حماسه نهم، میر کنبر؛ حماسه دهم، بالاچ گورگیج؛ حماسه یازدهم، لله و گراناز؛ حماسه دوازدهم، سهراب خان نوشیروانی؛ حماسه سیزدهم، قول بلوچی؛ حماسه چهاردهم، نودبندگ لاشاری؛ حماسه پانزدهم، شی مرید و هانی؛ حماسه شانزدهم، دوستین و شیرین؛ حماسه هفدهم، شالی؛ حماسه هیجدهم؛ میرابراهیم. در انتها ترجمه فارسی بخشی از حماسه، آوانگاری شعر بلوچی و فهرست اعلام جای گرفته است.